رویکرد محمد شحرور به سنّت و گسترۀ حجیت روایات

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

محمد شحرور همچون غالب قرآنیون و نواندیشان معاصر عرب، به تحدید حجیت سنّت پرداخته است و سنّت را به‌عنوان منبع تشریع(پس از قرآن) نمی‌داند. وی با نفی عصمت تکوینی، علم به غیب و معجزات نبوی و نیز با بیان اجتهادی بودن کلام پیامبر2 و عدم اتصال سنّت به وحی، به انکار مبانی اصلی حجیت سنّت اقدام کرده است؛ همچنین با تکیه بر نقد مصداقی و مجموعی موضوعات روایی به بررسی محتوایی روایات در این زمینه پرداخته است، اما در بررسی سندی روایات، فقط به نقد عدالت صحابه به‌عنوان یکی از مبانی مهم(نزد عامه) توجه کرده است. شحرور با تقسیمی که از روایات با تکیه بر مقام‌های پیامبر2 ارائه می‌دهد، حجم گسترده‌ای از روایات را شخصی و غیرقابل تبعیت و تبعیت بخشی دیگر را تاریخمند دانسته است و تنها بخش اندکی از روایات که با تواتر عملی و نیز از طریق آیات قرآن به دست ما رسیده‌اند، قابل تبعیت می‌داند. در این جستار با توجه به اهمیت موضوع و نیز تفاوت فاحش دیدگاه شحرور با رأی مشهور در این زمینه، دیدگاه وی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Approach of Muhammad Shahrur to the Sunnah and Scope of Its Authenticity

نویسندگان [English]

  • Shadi Nafisi
  • Saiid Baghri
University of Tehran
چکیده [English]

Muhammad Shahrur, like the majority of Quranism and contemporary Arab intellectuals, has limited the authority of Sunnah and does not consider the Hadith as a source of religious legislation (Tashrī') after the Quran. By denying the essential infallibility, the knowledge of the unseen and miracles of the Prophet (pbuh), along with considering the Prophet's words (pbuh) as his mere opinions and unrelated to revelation, he has denied the basic principles of authenticity of the Sunnah. Focusing on criticizing the traditions in whole or in part, he carries out text analysis of the Hadiths. But in examining the Isnad of the traditions, he has only paid attention to the critique of the justice of the Companions as one of the main principles for Sunnis. He divides the Prophetic Hadith based on the Prophet’s (pbuh) different statuses as follows: a vast number of traditions are personal and belong to the Prophet and hence inappropriate to be followed; part of it belong to the time of the Prophet and are not suitable to be applied at other times and finally only a small portion of it which has been transmitted in numbers or through Qur’anic verse are appropriate to be followed. In this essay, due to the importance of the subject, as well as, the huge difference between Shahrur's view and the famous opinion in this field, his view has been studied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhammad Shahrur
  • Sunnah
  • Authority of Tradition
  • Prophecy
  • Mission
  • Obedience
  • Historicity

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم، ترجمۀ فولادوند.
    2. آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق على عبدالبارى عطیه، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    3. آمدی، علی بن ابی علی، الأحکام فی أصول الاحکام، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
    4. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1965م.
    5. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت: دارالکتب العالمیه، بی‌تا.
    6. ابن ‌تیمیه، تقی‌الدین، علم الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1409ق.
    7. ابن ‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، چ۱، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق
    8. ابن‌ حنبل، احمد، المسند، تحقیق احمدمحمد شاکر، مصر: دارالمعارف، 1404ق.
    9. ابن عاشور، محمد الطاهر بن محمد، التحریر والتنویر(تحریر المعنى السدید وتنویر العقل الجدید من تفسیر الکتاب المجید)، تونس: الدار التونسیة للنشر، 1984م.
    10. ابن‌عربی، محیى‌الدین محمد، تفسیر قرآن، تحقیق سمیر مصطفى رباب، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1422ق.
    11. ابن‌ عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافى، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
    12. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه‏، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چ۱، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق.
    13. ابن‌ کثیر، اسماعیل بن عمرو دمشقى، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلى بیضون، 1419ق.
    14. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، چ۳‏، بیروت‏: دار صادر، 1414ق‏.
    15. ابن ‌عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، تحقیق رسلان احمد عبدالله قرشى، قاهره: دکتر حسن عباس زکى، 1419ق.
    16. ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
    17. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر، 1420ق.
    18. ابوریّه، محمود، أضواء علی السنة المحمدیة أو دفاع عن الحدیث، چ۵، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
    19. ابوزهو، محمد، الحدیث والمحدثون او عنایة الأمة الاسلامیة بالسنة النبویة، چ۱، مصر: شرکة مساهمة مصریة، 1378ق/ 1958م.
    20. ابوزید، نصرحامد، الامام شافعی و تأسیس ایدیولوجیة الوسطیة، بیروت: المکتب الثقافی العربی، 2007ق.
    21. ابوشهبه، محمد، دفاع عن السنّة و ردّ شبه المستشرقین والکتاب المعاصرین، مصر: مکتبة السنه، بی‌تا.
    22. اعظمی، محمدمصطفی، دراسات فی الحدیث النبوی و تاریخ تدوینه، چ۳، ریاض: بی‌نا، 1401ق.
    23. امین، سیده نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
    24. انصاری، زکریا بن محمد، فتح الباقی بشرح الفیه العراقی، بیروت: چاپ حافظ ثناء الله زاهدی، 1420ق.
    25. الهی‌بخش، خادم حسین، دراسات فی الفرق القرآنیون و شبهاتهم حول السنة، طائف: مکتبة الصدیق للنشر والتوزیع، 2005م.
    26. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره: دار ابن‌ کثیر، 1414ق.
    27. بغوی، حسین بن مسعود، شرح السنة، تحقیق شعیب الأرنؤوط و محمد زهیر الشاویش، الطبعة الثانیه، بیروت و دمشق: المکتب الاسلامی، 1403ق.
    28. ـــــ ، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدى، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    29. بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمودی، محمدباقر، بیروت: مؤسسة أعلمی للمطبوعات، چ۱، 1394ق.
    30. بیضاوى، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشلى، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418ق.
    31. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، تحقیق محمدعلى معوض و عادل احمد عبدالموجود، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418ق.
    32. ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، چ۱، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
    33. جزائرى، نعمت‌الله‏، النور المبین فی قصص الأنبیاء والمرسلین، چ۱، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
    34. جصاص، احمد بن على، احکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1405ق.
    35. حبّ الله، حیدر، نظریة السنة فی الفکر الامامی الشیعی، التکون والصیرورة، بیروت: مؤسسة الانتشار العربی، 2006م.
    36. حسینی جلالی، محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1413ق.
    37. حسینی مرعشی، نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی، بی‌تا.
    38. حقی بروسوی، اسماعیل، روح البیان، بیروت: دارالفکر، بى‌تا.
    39. حکیم، محمدتقی، اصول العامة للفقه المقارن، قم: مؤسسه آل البیتR، 1390ق.
    40. ـــــ ، سنّت در قانونگذاری اسلام، ترجمۀ سید ابراهیم علوی، تهران: کتابخانۀ بزرگ اسلامی، 1397ق.
    41. خازن، على بن محمد، لباب التأویل فی معانی التنزیل‏، چ۱، تصحیح شاهین عبدالسلام محمدعلى‏، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون‏، 1415ق‏.
    42. خطیب بغدادی، الکفایة فی علم الروایه، چ۱، بی‌جا: دار الکتب العربی، 1405ق.
    43. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، السنن، نشر استانبول، 1401ق
    44. الذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق مجموعة بإشراف شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، بی‌تا.
    45. رضوی، سید فیاض‌حسین، «بررسی آیات شفاعت از دیدگاه فریقین»، مجلۀ طلوع، سال هفتم، شمارۀ 25، بهار 1387ش، ص33ـ56.
    46. روشن‌ضمیر، محمدابراهیم و عبادی، مهدی، «حجیت سنّت از دیدگاه محمود ابوریه»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ ۷، بهار و تابستان 1391، ص85ـ104.
    47. زحیلى، وهبة بن مصطفى، الوسیط فی تفسیر القرآن، چ۱، دمشق: دارالفکر، 1422ق.
    48. زین‌الدین، عبدالرحیم بن الحسن، الفیة الحدیث، بیروت: عالم الکتب، 1408ق.
    49. سباعی، مصطفی، السنّة و مکانتها فی التشریع الاسلامی، بیروت: دارالوراق، 1421ق.
    50. سمرقندى، نصر بن محمد، بحر العلوم‏، چ۱، تحقیق عمر عمروى، بیروت: دارالفکر، 1416ق‏.
    51. سیوری، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیه، تبریز، بی‌نا، 1393ق.
    52. سیوطی، جلال‌الدین، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت: چاپ احمد عمر هاشم، 1409ق.
    53. شاعر، عمرو، القرآنیون مصلحون أم هادون، الجیزه: مکتبة النافذه، 2009م.
    54. شاکر، محمد، الباحث الحثیث شرح اختصار علوم الحدیث، ریاض: مکتبة المعارف، 1417ق.
    55. شحرور، محمد، السنة الرسولیة والسنة النبویة، الطبعه الاولی، بیروت: دارالساقی، 2012م[الف].
    56. ـــــــ ، القصص القرآنی(المجلد الأول)، الطبعة الاولی، بیروت: دارالساقی، 2010م.
    57. ـــــــ ، القصص القرآنی(المجلد الثانی)، الطبعة الاولی، بیروت: دارالساقی، 2012م[ب].
    58. ــــــ ، تجفیف منابع الارهاب، چ۱، دمشق، دار الاهالی، 2008م.
    59. شوکانی، محمد بن على، فتح القدیر، چ۱، دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب، 1414ق.
    60. ــــــ، ارشاد الفحول إلى تحقیق الحق من علم الأصول، تحقیق محمد سعید البدری ابومصعب، بیروت: دارالفکر، 1412ق.
    61. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل والنحل، تحقیق امیرعلی مهنا و علی حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
    62. صادقى‌تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، چ۲، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.
    63. صباغ، محمد بن لطفی، الحدیث النبوی، مصطلحه، بلاغته، کتبه، بیروت: المکتب الاسلامی، 1418ق.
    64. صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، قم: منشورات رضی، 1363ش.
    65. صبحی منصور، احمد، القرآن و کفی مصدراً للتشریع الاسلامی، بیروت: مؤسسه الانتشار العربی، 2005م.
    66. صغیر، محمدحسین، مجاز القرآن فی خصائصه الفنیة و بلاغته العربیة، بیروت: دارالمؤرّخ العربی، بی‌تا.
    67. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چ۵، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.
    68. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق با مقدمۀ محمدجواد بلاغى، چ۳، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
    69. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، چ۱، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
    70. طبرى کیاهراسى، على بن محمد، احکام القرآن، تحقیق موسى محمدعلى و عزت عبد عطیه، چ۲، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1405ق.
    71. الطحاوی، ابوجعفر احمد بن محمد، مشکل الآثار، تحقیق شعیب الأرناؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، بی‌تا.
    72. طنطاوی، سیدمحمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، چ۱، مصر: دار نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع، 1997م.
    73. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمۀ شیخ آقابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
    74. عاملی، زین‌الدین(شهید ثانی)، الرعایة فی علم الدرایة، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1413ق.
    75. عبدالخالق، عبدالغنی، حجّیة السنة، قاهره: دارالوفاء، 1314ق.
    76. عثمانی، سعدالدین، تصرفات الرسول بالامامة الدلالات المنهجیةه والتشریعیه، المغرب: منشورات الزمن، 2002م.
    77. عجاج خطیب، محمد، السنّة قبل التدوین، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
    78. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، نورالثقلین، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، چ۴، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
    79. عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابه، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    80. غزالی، محمد، المستصفی فی علم الاصول، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
    81. فخر رازى، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، چ۳، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    82. فضل الله، سید محمدحسین، من وحى القرآن، چ۲، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر، 1419ق.
    83. فیض‌کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافى، تحقیق حسین اعلمى، چ۲، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
    84. قاسمى، محمد جمال‌الدین، محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1418ق.
    85. قرشی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چ۳، تهران: بنیاد بعثت، 1377ش.
    86. قرطبى، محمدبن احمد، الجامع لأحکام القرآن، چ۱، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364ش.
    87. قطب، سید، فى ظلال القرآن، چ۱۷، بیروت و قاهره: دارالشروق، 1412ق.
    88. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمى، تحقیق سید طیب موسوى جزایرى، چ۴، قم: دار الکتاب، 1367ش.
    89. قیصری، احسان، «مدخل اخباریان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جلد 7، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367ش.
    90. کاشانی، ملافتح‌الله، زبدة التفاسیر، تحقیق بنیاد معارف اسلامى، چ۱، قم: بنیاد معارف اسلامى، 1423ق.
    91. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.
    92. کرمى، محمد، التفسیر لکتاب الله المنیر، چ۱، قم: علمیه( چاپخانه)، 1402ق.
    93. گنابادی، سلطان محمدعلیشاه، بیان‌ السعادة فی مقامات العبادة، چ۲: تهران: دانشگاه تهران، 1344ش.
    94. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، چ۲، تحقیق جمعى از محققان‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1403ق.
    95. مظفر، محمدحسن، دلایل الصدق، قاهره: دارالعلم للطباعة، 1396ق.
    96. معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، چ۶، تهران: کویر، 1385ش.
    97. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چ۱، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1374ش.
    98. منصور، احمدصبحی، «لماذا القرآن أو(القرآن وکفى)»، لعبدالله خلیفة، 5 تموز(یولیو)، 2006م(ahlـalquran.com). الکتاب لأحمد صبحی منصور لکنه نشر باسم عبدالله خلیفة.
    99. منفیخی، محمدفریز، تقویم علمی لکتاب الکتاب والقرآن، الطبعة الاولی، بیروت: دارالرشد مؤسسة الایمان، 1413ق/ 1993م.
    100. مهدوی‌راد، محمدعلی، مدخل «پژوه‌های حدیثی»؛ دانشنامه جهان اسلام ج12، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، بی‌تا.
    101. میبدی، احمد بن ابی‌اسعد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق على‌اصغر حکمت، چ۵، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371ش
    102. نظام الاعرج، حسن بن محمد نیشابورى، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، چ۱، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1416ق.
    103. الموقع الرسمی لمحمد شحرور؛ قابل دسترسی در آدرس: http://www.shahrour.org/.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار