واکاوی و نقد روایات غلوآمیز دربارۀ امامان در دو تفسیر عیاشی و قمی

نویسندگان

1 دانشگاه ایلام

2 پژوهشگاه علوم و فرهنگ

چکیده

تحلیل و بررسی روایات یکی از بایسته‌ها در حوزۀ حدیث و برای دفاع و پاسداری از آن است؛ این ضرورت بنا به دلایلی در روایات تفسیری از اهمیت بیشتری برخوردار است و به‌خصوص آن احادیثی که دربارۀ امامان معصومk وارد شده که برخی از آنان نه‌تنها در جهت تبیین جایگاه آنان نیست بلکه ممکن است دستاویزی برای برخی مخالفان و معاندان شود. تحقیق پیش رو به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا اساساً روایات غلوآمیزی در دو کتاب تفسیری عیاشی و قمی دربارۀ امامانk وارد شده است؟ و بعد اسناد و محتوای آن‌ها چگونه است؟ نتایج حکایت از آن دارد که تعدادی از روایات این دو کتاب، که در بخش دوم مقاله به‌تفصیل ذکر خواهد شد، غلوآمیز بوده؛ از جمله اعتقاد به الوهیت و ربوبیت امامانk و خلقت غیرعادی آنان و برخی تأویلات غیرقابل قبول، و البته اسناد ضعیفی دارند و از طرفی غیرقابل انطباق با معانی و سیاق آیات هستند. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی‌توصیفی و به گونۀ تطبیقی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying and Criticizing the exaggerated Traditions about Imams (pbuh) in 'Ayyāshī and Qumī Interpretations

نویسندگان [English]

  • Farahnaz Parvizi 1
  • Mahdi Akbarnejad 1
  • Sayed Mohammadreza Hosayninia 1
  • Yadullah Hajizadeh 2
1 University of Ilam
2 Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Analyzing and examining traditions is one of the requirements in the field of hadith and for defending and protecting it; This necessity is more important in interpretive traditions for some reasons, especially the hadiths that have been transmitted about the infallible Imams (pbuh); traditions which are not only to explain their position, but may be a pretext for some opponents and dissidents. The present research seeks to answer the question of whether the exaggerated traditions have been included in 'Ayyāshī and Qumī Interpretations about the Imams (pbuh)? And what are the Isnad and their content? The results indicate that some of the traditions of these two exegeses, which will be mentioned in detail in the second part of the article, were exaggerated; Including the belief in the divinity of the Imams (pbuh) and their unusual creation and some unacceptable interpretations, that of course this traditions have weak Isnad and on the other hand are incompatible with the meanings and context of the verses. The research method in this article is descriptive-analytical and comparative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imams
  • exaggerators
  • exaggerated traditions
  • Qumī’s Exegesis
  • 'Ayyāshī’s Exegesis

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: دار الاضواء، 1983م.
    3. ــــــ ، طبقات اعلام الشیعه(القرن الرابع)، بیروت: دارالکتاب العربی، 1390ق/1971م.
    4. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، چ4، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1367.
    5. ابن غضائری، احمد بن حسین بن عبیدالله، رجال ابن الغضائری، تحقیق سید محمدرضا حسینی، قم: دارالحدیث، 1422ق.
    6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1419ق.
    7. ابن منظور محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    8. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست(ابن ندیم)، چ1، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
    9. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، تصحیح سید‌ هاشم رسولی محلاتی، چ۱، تبریز: نشر بنی‌هاشمی، 1381ق.
    10. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    11. استادی، رضا، «تفسیر عیاشی و مؤلف آن»، کیهان اندیشه، شمارۀ 38، خرداد و تیر 1370ش، ص۴ـ۱۵.
    12. بحرانی، سید‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
    13. پورکرمان، مصطفی و دهقان منگابادی، بمانعلی، «تأثیر غالیان بر روایات تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی»، دو فصلنامه حدیث‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ ۸، پاییز و زمستان 1391، ص۲۳۳ـ۲۵۰.
    14. جهانبخش، جویا، سه گفتار در غلوپژوهی، چ1، تهران: اساطیر، 1390ش.
    15. حاجی‌زاده، یدالله، «شخصیت غالیانه ابوالخطاب و واکاوی مواضع ائمه اطهارk در برابر او و پیروانش»، دو فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شمارۀ 35، پاییز و زمستان 1392، ص۴۹ـ۷۲.
    16. حاجی زاده، یدالله، غالیان و شیوه‌های برخورد امامان معصومk با ایشان، چ۱، قم: دفتر نشر معارف، 1384ش.
    17. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چ1، قم، مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، 1409ق.
    18. حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، تصحیح محمدصادق بحر العلوم، قم: الشریف الرضی، 1402ق.
    19. حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت بن الله، معجم البلدان، چ2، بیروت: دارصادر، 1995م.
    20. حویزی، عبد علی بن جمعه العروسی، نورالثقلین، تحقیق سید ‌هاشم رسولی ملاتی، چ4، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
    21. خوئی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، چ5، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.
    22. دهقان مگنابادی، بمانعلی، «تأثیر اندیشه‌های غالیان بر برخی از مفسران اثرگرای شیعی»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شمارۀ ۵، زمستان 1387، ص۷ـ۲۸.
    23. دیاری بیدگلی، محمدتقی، «رد پای غالیان در روایات تفسیری»، پژوهش دینی، شمارۀ ۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۸۸، ص۲۳ـ۴۰.
    24. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، چ1، بیروت: دارالقلم، 1412ق.
    25. رستمی هرانی، علیرضا، تأثیر جریان‌های سیاسی(خلفا، زندیقان، غالیان) بر تفاسیر مفسران قرآن کریم، چ۱، قم: انتشارات جامعة الزهراء، 1393ش.
    26. زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس، تحقیق علی هلالی و علی سیری، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    27. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، چ9، بیروت: دارالعلم للملایین، 1990م.
    28. زمخشری، محمود بن عمر(جارالله)، الفائق فی غریب الحدیث، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
    29. سبحانی، جعفر، ولایت تشریعی و تکوینی، چ۲، قم: مؤسسه امام صادقR، 1385،
    30. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، چ3، قم: شریف رضی، 1364.
    31. صبحی صالح، نهج‌البلاغه(للصبحی صالح)، چ1، قم: نشر هجرت، 1414ق.
    32. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، چ1، قم: داوری، بی تا.
    33. ــــــ ، الامالی، چ6، تهران: ناشر کتابچی، 1376ش.
    34. ــــــ ، عیون اخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان، 1378ق.
    35. صفار قمی، ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ، بصائر الدرجات، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
    36. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعۀ مدرسین قم، 1417ق.
    37. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ3، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
    38. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
    39. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، چ۱، بیروت: دارالمعرفة، 1412 ق.
    40. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال(رجال کشی)، چ1، قم، مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، 1404ق.
    41. ــــــ ، التبیان فی تفسیر القرآن، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    42. ــــــ ، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    43. ــــــ ، رجال طوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم: جامعۀ مدرسین، مؤسسة النشر الاسلامی، 1373ق.
    44. ــــــ ، الغیبة، تحقیق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: دارالمعارف الاسلامیه، 1411ق.
    45. ــــــ ، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چ1، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی، 1420ق.
    46. عیاشی، ابونضر محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، به کوشش سید ‌هاشم رسولی محلاتی، قم: چاپخانۀ علمیه، 1380ق.
    47. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، چ2، قم: دارالهجره، 1409ق.
    48. قاضی‌زاده، کاظم، «پژوهشی دربارۀ تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، فصلنامه بینات، تابستان 1375، ص۱۱۴ـ۱۳۸.
    49. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، چ1، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364.
    50. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، چ1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات ارشاد اسلامی، 1368ش.
    51. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سید طیب الجزائری، چ2، قم: دارالکتاب، 1404ق.
    52. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    53. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی(الاصول و الروضة)، تحقیق ابوالحسن شعرانی، چ1، تهران: المکتبة الاسلامیه، 1382ق.
    54. مترجمان، ترجمه تفسیر طبری، تهران: انتشارات توس، 1356ش.
    55. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    56. مطهری، مرتضی، ولاها و ولایت‌ها، چ12، تهران: صدرا، 1377.
    57. معرفت، محمد‌هادی، التفسیر و المفسرون، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه، 1418ق.
    58. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، چ2، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
    59. مودب، سید رضا و محسن دلیر، «کنکاشی پیرامون حدیث تفسیری بعوضه در تفسیر قمی و آسیب‌شناسی آن»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراB، سال سیزدهم، شمارۀ 4، زمستان 1395، ص۱۷۳ـ۱۹۳.
    60. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1365ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار