قاریان جاعل حدیث در جریان جعل حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات، مازندران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات، مازندران، ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات، بابلسر، مازندران، ایران

چکیده

احادیث معصومانk پس از قرآن، سرچشمۀ هدایت است، اما در طول تاریخ دچار تحولاتی شده است. وجود احادیث جعلی در شیعه و اهل سنت، لزوم شناخت احادیث صحیح و سقیم را چندبرابر می‌کند. یکی از راه‌های شناخت احادیث موضوع، شناخت جریانات جعل حدیث است. مسلمانان در دوره‌های متأخرتر از طریق مطالعۀ تاریخ و آثار حدیثی به برخی از جریانات جعل حدیث پی بردند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی، به یکی از جریانات مؤثر در حوزۀ حدیث، یعنی قاریان پرداخته است. قاریان، از ابتدای نزول وحی، نقش اثرگذاری در تشکیل جامعۀ اسلامی و پیشبرد اهداف آن داشته‌اند؛ که گاهی این نقش در جهت منفی و در حمایت از خلفا شکل می‌گرفت. جعل احادیث در فضایل خلفا و تطبیق مهدی موعود بر خلفا، جعل احادیث فقهی و کلامی، به‌خاطر مستند ساختن اجتهادات و فهم نادرست خود به حدیث نبوی، جعل احادیث سبعة احرف به‌دلیل مشروعیت‌بخشی به قرائات خود، از حوزه‌های جعل حدیث توسط قاریان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Hadith Fabricater Reciters; during the fabricating hadith

نویسندگان [English]

  • Akram Hosseinzadeh 1
  • Muhammad sharifi 2
  • Seyed Mohsen Mousavi 3
1 PhD student of Ulum Quran and Hadith, University of Mazandaran . Mazandaran.Iran
2 Associate Professor of Ulum Quran and Hadith, University of Mazandaran .Mazandaran .Iran
3 Associate Associate Professor of Ulum Quran and Hadith, University of Mazandaran .Mazandaran .Iran
چکیده [English]

After the Qur'an, the hadiths of the Imams (as) are the source of guidance, but they have changed throughout history. The existence of fabricated traditions among Shiites and Sunnis multiplies the necessity to know the true and false hadiths. One of the ways to know the fabricated hadith is to know the process of fabricated hadiths. Studying the history and hadith, the Muslims discovered some movement on fabricated hadith later. The present article by descriptive-analytical method deals with one of the effective movements in the field of hadith, namely the Qārīs (reciters). Since the beginning of the revelation, although the reciters have played an influential role in the establishment of the Islamic society and the advancement of its goals but after the Prophet (pbuh) the role of some of those, for various motives, were formed in a negative direction and in the support of the caliphs. fabricating hadiths on the virtues of the caliphs and adaption the promised Mahdi to the caliphs, fabricating of “Sab’ata Aḥruf” due to legitimizing their readings are among the areas of fabricating hadith by hadith fabricated’s Qārīs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Fabricated Hadiths
  • Process of Fabricating Hadiths
  • Muqrī
  • Mukattib
  • Mu'addib

مراجع

  1.  

    1. ابن‌ ابی‌‌الحدید معتزلی، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی‌نجفی، 1404ق.
    2. ابن ‌ابی‌یعلی، ابوالحسین، طبقات ‌الحنابله، تحقیق محمدحامد الفقی، قاهره: مطبعة‌ السنة ‌المحمدیه، 1371ق.
    3. ابن‌جوزی، عبدالرحمن، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن‌ محمدعثمان، مدینه: المکتبة ‌السلفیه، 1386ق.
    4. ــــــــ ، سیره و مناقب‌ عمر بن ‌‌عبدالعزیز الخلیفة الزاهد، بیروت:‌ نعیم‌ زرزور، 1404ق.
    5. ــــــــ ، تلبیس ابلیس، تحقیق سیدجمیلی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1373ق.
    6. ابن‌جزری، محمد بن محمد، منجد المقرئین و مرشد الطالبین، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1420ق.
    7. ابن‌حماد، نعیم ‌بن ‌حماد ‌بن ‌معاویه، الفتن، تحقیق مجدی ‌بن‌ منصور شوری، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1997م.
    8. ابن‌خلّکان، ابوالعباس، وفیات ‌الأعیان و أنباء‌ أبناء ‌الزمان، تحقیق احسان‌ عباس، بیروت: دار صادر، 1900م.
    9. ابن‌سعد، الطبقات ‌الکبری، به‌کوشش محمد عبدالقادر، بیروت: دار ‌الکتب العلمیه، 1410ق.
    10. ابن‌عبدالبر، ابو‌عمر‌، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی‌محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    11. ــــــــ ، جامع بیان ‌العلم و فضله، تحقیق أبی‌الأشبال‌ الزهیری، مکه: دار ابن‌الجوزی، 1414ق.
    12. ابن‌ماجه، محمد بن‌ یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق صدقی ‌جمیل ‌العطار، بیروت: دار الفکر، 2008م.
    13. ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، 1418ق.
    14. ابن‌عساکر، ابوالقاسم‌ علی بن الحسن، تاریخ ‌دمشق، تحقیق عمرو بن‌ غرامة ‌العمروی، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415ق.
    15. ابن‌ندیم، الفهرست، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    16. ابوریه، محمود، اضواء علی‌ السنة ‌المحمدیة أو دفاع عن ‌الحدیث، چ۶، قاهره: دار المعارف، 1119م.
    17. ابوریه، محمود، شیخ المضیرة ابوهریره، بیروت: اعلمی، 1969م.
    18. ازرقی مکی، ابوالولید، اخبار مکه، به‌کوشش رشدی الصالح، مکه: دار الثقافة، 1403ق.
    19. اصفهانی، ابونعیم، حلیة ‌الاولیاء و طبقات ‌الاصفیاء، مصر: السعادة، 1394ق.
    20. البانی، ناصرالدین، صحیح الجامع الصغیر و زیاداته، چ۳، بیروت: المکتب الاسلامی، 1408ق.
    21. امین، احمد، فجر الاسلام، چ۱۰، بیروت: دار الکتاب ‌العربی، 1969م.
    22. بستوی، عبدالعلیم‌ عبدالعظیم، موسوعة فی ‌احادیث ‌الامام ‌المهدی ‌الضعیفه ‌و‌الموضوعه، تحقیقات و نشر معارف اهل بیتk، بی‌تا.
    23. بخاری، محمد بن ‌اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمدزهیر بن ‌ناصر الناصر، بیروت: دار طوق ‌النجاة، 1422ق.
    24. برادران و دیگران، «بررسی تحلیلی رویکرد امویان به مسئلۀ مهدویت»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال ششم، شمارۀ 24، 1395ش، 5ـ25.
    25. بقلی، محمدقندیل، التعریف بمصطلحات صبح الاعشى، قاهره: الهیئة المصریه، 1983م.
    26. بلاذری، احمد ‌بن‌ یحیی‌، جمل ‌من أنساب ‌الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
    27. پارسا، فروغ، حدیث در نگاه خاورشناسان، تهران: انتشارات دانشگاه الزهراء، 1388ش.
    28. ثقفی‌ کوفی، ابراهیم، الغارات، تحقیق جلال‌الدین محدّث، تهران: انجمن آثار ملی، 1395ق.
    29. ثنایی، حمیدرضا، نگاهی ‌تاریخی ‌به نقش اجتماعی و فرهنگی قرّاء در صدر اسلام، https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3675867، 1396ش.
    30. جاحظ، ابوعثمان، البیان و التبیین، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1423ق.
    31. جانی‌پور، محمد، «تأثیرات جریان مدینه‌محوری در گسترش و ترویج برخی قرائات قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، سال دهم، شمارۀ 2، 1396ش، 91ـ114.
    32. جعفریان، رسول، مرجئه، تاریخ و اندیشه، تهران: خرم، 1371ش.
    33. ـــــــ ، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم: مؤسسۀ انصاریان، 1381ش.
    34. حاکم‌ نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک ‌علی‌ الصحیحین، تحقیق حمدی‌ الدمرداش ‌محمد، بیروت: مکتبة ‌العصریه، 2006م.
    35. حبیب‌عمیدی، سید ثامرهاشم، تطبیه ‌المعاییر العلمیة لنقد الحدیث على ما اختلف و تعارض من أحادیث المهدی بکتب الفریقین، قم: مکتبة اهل بیتk، بی‌تا.
    36. حسینی‌میلانی، علی، احادیث واژگونه، نقد و بررسی احادیث واژگونه در مناقب صحابه، قم: الحقائق، 1387ش.
    37. حکیمی، محمود، اشراف‌زادۀ قهرمان، مشهد: به‌نشر، 1394ش.
    38. حلبی، برهان‌الدین، الکشف الحثیث عَمّن رُمی بوضع الحدیث، بغداد: صبحی‌سامرائی، 1984م.
    39. حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق جعفر سبحانی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    40. ‌حمود، ‌هادی حسین، «القراءِ و الحرکة الفکریة فى العهود الاسلامیة الاولى»، الذخائر، شماره 1، 1420ق، 39ـ66.
    41. خطیب بغدادی، ابوبکر، تقیید العلم، بیروت: إحیاء السنة النبویه، بی‌تا.
    42. ـــــــ ، تاریخ بغداد و ذیوله، تحقیق مصطفی‌عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1417ق.
    43. خلوصی و همکاران، «نگاهی نو و تحلیلی به روایات سبعة احرف»، آموزه‌های قرآنی، دورۀ 16، سال سی‌ام، 1398ش، 285ـ311.
    44. خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال ‌الحدیث، قم: مؤسسة الخوئی الاسلامیه، بی‌تا.
    45. دارقطنی، علی‌ بن ‌عمر، کتاب الضُعفاء و المتروکین، بیروت: صبحی سامرائی، 1406ق.
    46. دیاری‌بیدگلی‌‌‌، محمدتقی و سجادی، مریم‌السادات، «نقش زیدیه و خلفای عباسی در جعل و تحریفِ احادیث مهدویت با رویکردی به اندیشه و آثار علامه شهید مطهری»، حدیث‌پژوهی، سال دهم، شمارۀ ۱۹، 127ـ150، 1397ش.
    47. ذهبی، شمس‌الدین، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دار المعرفة و دار الکتب ‌العلمیه، 1382ق.
    48. ـــــــ ، تاریخ‌ الاسلام و وفیات ‌المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام‌ التدمری، چ۲، بیروت: دار الکتاب ‌العربی، 1413ق.
    49. ـــــــ ، تذکرة الحفاظ، بیروت: بی‌نا، 1419ق.
    50. ـــــــ ، معرفة ‌القراء ‌الکبار علی الطبقات و الاعصار، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1417ق.
    51. ـــــــ ، دیوان الضعفاء و المتروکین، بیروت: بی‌نا، 1408ق.
    52. زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دار احیاء التراث‌ العربی، بی‌تا.
    53. سید رضی، نهج‌ البلاغه، ترجمۀ علی‌شیروانی، قم: نسیم حیات، 1390ش.
    54. سیوطی، جلال‌الدین، العرف الوردی فی أخبار المهدی، تهران: مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، 1427ق.
    55. ـــــــ ، تاریخ الخلفاء، تحقیق احمد ابراهیم زهوه و سعید بن احمد العیدروسی، چ۳، بیروت: دار الکتاب العربی، 2002م.
    56. ـــــــ ، اسماء المدلسین، تحقیق محمود محمد و محمود حسن ‌نصار، بیروت: دارالجیل، بی‌تا.
    57. شاه‌پسند، الهه، «پژوهشی دربارۀ وضعیت‌ حفص ‌بن ‌سلیمان ‌قاری در پرتو تمییز مشترکات رجالی»، علوم حدیث، شمارۀ 79، 1395ش، 122ـ143.
    58. شاهین، عبدالصبور، تاریخ القرآن، قاهره: نهضة المصر، 2005م.
    59. شیبانی، أبوعمروخلیفه بن‌خیاط، تاریخ خلیفه بن‌خیاط، تحقیق أکرم ضیاء ‌العمری، چ۲، بیروت/ دمشق: الرساله/ دار القلم، 1397ق.
    60. شیرازی، ابواسحاق، التبصره، به‌کوشش محمدحسن هیتو، دمشق: دار العلم، 1403ق
    61. صبحی، صالح، مباحث فی علوم القرآن، چ۵، قم: منشورات الرضی، 1372ش.
    62. صدوق، محمد بن ‌علی، الامالی، قم: البعثة، 1417ق.
    63. طبسی، نجم‌الدین، الفضائل‌ الموضوعه عرض و نقد، قم: بی‌نا، 1423ق.
    64. طبرانی، سلیمان‌ بن ‌احمد، المعجم‌ الصغیر، چ۲، عمان: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1401ق.
    65. طبرى، محمد بن ‌جریر، تاریخ‌ الطبرى، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ‌ابراهیم، بیروت: التراث، 1384ق.
    66. طوسی، محمد بن ‌حسن، رجال الطوسی، قم: جواد قیومی اصفهانی، 1415ق.
    67. عاملی، سید جعفر مرتضی، حقائق الهامة حول القرآن الکریم، قم: النشر الاسلامی، 1410ق.
    68. عسقلانی، ابن‌حجر، لسان المیزان، چ۲، بیروت: الاعلمی، 1390ق.
    69. ................................... تهذیب التهذیب، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    70. عطوان، حسین، الفرق الاسلامیة فى بلاد الشام فى العصر الاموى، بیروت: دار الجیل، 1968م.
    71. فاطمی، مهدی، جریان‌شناسی فکری یا گریز از تفکر، https://www.mehrnews.com /3779378، 1395ش.
    72. فخر رازی، محمد بن‌ عمر، مفاتیح الغیب، چ۳، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    73. فضلی، عبدالهادی، تاریخ قرائات قرآن کریم، ترجمۀ محمدباقر حجتی، چ۴، تهران: اسوه، 1388ش.
    74. قلقشندی، احمد بن‌ علی، صبح الأعشی فی صناعة الانشاء، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، بی‌تا.
    75. کردی مالکی، محمدطاهر بن عبدالقادر، تاریخ القرآن و غرائب رسمه و حکمه، جده: بی‌نا، 1365ق.
    76. کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، بیروت: دار الحدیث للطباعة والنشر، 1430ق.
    77. گلدزیهر، اگناس، مذاهب التفسیر الاسلامی، ترجمۀ عبدالحلیم نجار، قاهره: مطبعة السنة المحمدیه، 1374ق.
    78. متز، آدام، تمدن‌ اسلامی در قرن‌ چهارم‌ هجری یا رنسانس‌ اسلامی، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی، تهران‌: بی‌نا، 1362ش.
    79. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت:دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    80. مزّی، جمال‌الدین، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد ‌معروف، بیروت: الرساله، 1400ق.
    81. معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم: التمهید، 1378ش.
    82. معروف‌حسنی، هاشم، دراسات فی الحدیث و المحدثین، چ۲، بیروت: دار التعاریف للمطبوعات، 1411ق.
    83. مغربی، ابوحنیفه‌، دعائم الاسلام، چ۲، قم: آل البیتk، 1385ش.
    84. مفتخری، حسین و کوشکی، فرشته، «قُرّاء و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجرى»‏، تاریخ اسلام، دورۀ 6، شمارۀ 2، 1384ش، 63ـ110.
    85. نجفی، روح‌الله، «تأثیر انگاره‌های کلامی در اختلاف قرائت آیات صفات الهی»، فلسفه و کلام اسلامی (آینه معرفت)، شمارۀ 45، 1394ش، 55ـ72.
    86. نقیب‌زاده، احمد، درآمدى بر جامعه‏پذیرى سیاسى، تهران: سمت، 1379ش.

    یعقوبى، احمد بن ابى‌یعقوب، تاریخ یعقوبى، قم: منشورات شریف رضى، 1373ش

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار