چیستی، گونه‌شناسی و کارکرد شرح صدر در روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلا می‌‌ دانشکده رفاه تهران، ایران

چکیده

شرح صدر موهبتی الهی و نوعی بسط وجودی، معرفتی و افزایش ظرفیتی است که قابلیت درک معارف و حقایق را ایجاد می‌‌کند و زمینۀ پذیرش نور ایمان را فراهم می‌آورد. لذا تحقیقی سنت‌پژوهی، دربارۀ چیستی و کارکرد شرح صدر حائز اهمیت است زیرا در روایات بسیاری به آن اشاره شده است. این پژوهش بر اساس ماهیت و روش، تحقیقی کیفی است. با استقراء روایات شرح صدر، دسته‌بندی موضوعی و در نهایت تحلیل و تبیین، ارتباط میان روایات را ترسیم می‌نماید. در این پژوهش ابتدا گونه‌شناسی روایات شرح صدر و سپس تبیین و تحلیل عوامل زمینه‌ساز، خصایص و نتایج شرح صدر، مورد مداقه قرار گرفت. شرح صدر فضل و منتی بر پیامبر2 و امری فراتر از مقام نبوت است که در صورت تحقق عبودیت و بندگی از جانب خداوند متعال اعطا و مقدمه‌ای است تا فرد به‌وسیلۀ آن به هدایت رهنمون گردد. از آنجا که امام حاق شرح صدر، معدن علم و نورانیت قرآن است، معیت و شناخت امام بالنورانیه و پذیرش قلبی فضایل او، شرح صدر است. این پژوهش به شناخت مصادیق و راه دستیابی به شرح صدر می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Essence, Typology and Function of "Sharḥ Șadr" in Hadiths

نویسنده [English]

  • Hajar Bakhtari Ebrahim Saraee
Assistant Professor of Islamic Teaching, Refah University of Tehran.Tehran.Iran
چکیده [English]

Sharḥ Șadr (Spiritual excellence) is a God- given endowment that is mentioned in hadiths. Spiritual excellence is a kind of intuitive and insightful expansion and increase of capacity that enables the understanding of knowledge and truths and provides the realization and actualization of the apt to accept the light of faith in human beings. Therefore, it was felt significant to do a traditional research about the essence and function of spiritual excellence. Based on the nature and method, this research is a qualitative study that by inducing the narrations of Sharḥ Șadr, categorizing the topic and finally analyzing and explaining, it draws the connection between these traditions. In this study, first the typology of traditions about spiritual excellence and then the explanation and analysis of the underlying factors, characteristics and results of the spiritual excellence were verified.
Spiritual Excellence is considered as a virtue and blessing which is beyond the status of prophet hood and is endowed to those who worship God and commit servitude and this would be led to salvation of human-being respectively. Since Imam is the ultimate source of spiritual excellence, knowledge and enlightenment (nūrāniyyat) of the Qur'an; the companionship and hindsight of “Imam bi al- nūrāniyyah” and the heartfelt acceptance of his virtues are the description of spiritual excellence, thus, this research is going to investigate the examples and ways of attainment of spiritual excellence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharḥ Șadr
  • thralldom
  • Knowledge
  • Imam (as)

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح مهدی رجایی، قم: دار الکتب الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
    3. ابن ابی‌جمهور احسایی، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیةفی الاحادیث الدینیه، قم: انتشارات سیدالشهداء، ۱۴۰۳ق.
    4. ابن‌بابویه قمی، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، بی‌جا: جامعۀ مدرسین حوزه علمیۀ قم، بی‌تا.
    5. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، لبنان: مؤسسةالتاریخ العربی، ۱۴۲۰ق.
    6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، لبنان: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
    7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چ۳، بیروت: دار صادر، ۱۴۱۴ق.
    8. استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرةفی فضایل العترةالطاهره، تحقیق ولی حسین استاد، قم: جماعة المدرسین، ۱۴۰۹ق.
    9. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: مؤسسۀ اعلمی، ۱۴۱۶ق.
    10. بحرانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسۀ امام مهدیZ، ۱۴۰۵ق.
    11. برازش، علیرضا، تفسیر اهل بیتk، تهران: امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
    12. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق مهدی رجایی، قم: مجمع العالمی لاهل البیت، ۱۴۱۶ق.
    13. بکرى، احمد بن عبد الله، الأنوار فی مولد النبی صلى الله علیه و آله، چ۱، قم: بی‌نا، ۱۴۱۱ق.
    14. ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر ثعلبی، تحقیق ابی محمد ابن عاشور، لبنان: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
    15. حافظ برسی، رجب بن محمد، مشارق الانوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین، تحقیق علی عاشور، بیروت: انتشارات اعلمی، ۱۴۲۲ق.
    16. حر عاملی، محمد بن الحسن، تفصیل وسائل الشیعةالی تحصیل مسائل الشریعه، تهران: مؤسسةآل البیت، ۱۴۱۴ق.
    17. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، چ۱، قم: مؤسسةآل البیت، ۱۴۱۳ق.
    18. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۴ش.
    19. ــــــ ، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۴ش.
    20. ــــــ ، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش.
    21. دیلمی، حسین بن محمد، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم: مؤسسةآل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
    22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چ۱، بیروت: دار القلم، ۱۴۱۲ق.
    23. راوندی کاشانی، سید فضل الله بن علی، النوادر، تحقیق احمد صادقی اردستانی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، ۱۳۷۶ش.
    24. رودباری، مسعود، بررسی شرح صدر در آیات و روایات، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: سید رضا مؤدب، دانشگاه قم، 1385ش.
    25. سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: کتابخانۀ طهوری، ۱۳۷۰..
    26. سماهیجی، عبدالله بن صالح، الصحیفة العلویة و التحفة المرتضویه، ترجمۀ سید هاشم رسولی محلاتی، چ۳، تهران: انتشارات اسلامی، ۱۳۹۶ق.
    27. سمرقندی، نصر بن محمد، تفسیر سمرقندی مسمی بحرالعلوم، تحقیق عمر عمروی، لبنان: دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
    28. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، چ۱، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
    29. شریف رضی،محمدبن حسین،نهج البلاغه، مترجم:محمد دشتی،قم:ناشر امیرالمومنین، 1391ش.
    30. شعرانی، ابوالحسن و محمد قریب، نثر طوبی یا دائرةالمعارف لغات قرآن مجید، چ۵، تهران: اسلامیه، ۱۳۸۸ش.
    31. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی(پژوهشگاه)، ۱۳۶۶ش.
    32. صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
    33. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۹ش.
    34. طبری، محمد بن جریر بن یزید، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
    35. طبرسی، علی بن حسن بن فضل، مشکاةالأنوار فی غرر الاخبار، ترجمۀ عبدالله محمدی، قم: دار الثقلین، ۱۳۷۹ش.
    36. ــــــ ، مکارم الاخلاق، چ۴، قم: بی‌نا، ۱۴۱۲ق.
    37. ــــــ ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
    38. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تحقیق احمد حسینی اشکوری، چ۳، تهران: مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
    39. طلوع، معصومه، شرح صدر، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج، 1386ش.
    40. علوی، محمد بن علی بن الحسین، المناقب للعلوی الکتاب العتیق، تصحیح حسین موسوی بروجردی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۸ق.
    41. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر العیاشی، تهران: مکتبةالاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
    42. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق ابراهیم سامرایی و مهدی مخزومی، قم: دار الهجرة، 1409ق.
    43. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران: مکتبةالصدر، ۱۴۱۵ق.
    44. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس القرآن، چ۶، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
    45. قطب راوندی، سعید بن هبةالله، قصص الانبیا، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۰۹ق.
    46. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، چ۲۰، تهران: آیین دانش، ۱۳۹۲ش.
    47. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، ۱۳۶۳ش.
    48. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقایق و بحر الغرایب، تحقیق حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
    49. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، چ۴، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
    50. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، تحقیق محمد کاظم، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
    51. لیثی الواسطی، علی بن محمد، عیون الحکم والمواعظ، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، قم: دار الحدیث، ۱۳۷۶ش.
    52. مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران: مکتبةالاسلامیه، ۱۳۸۲ق.
    53. مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
    54. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعةلدرر اخبار الائمةالاطهار، تحقیق محمدباقر محمودی، چ۱، بی‌جا: دار احیاء التراث العربیه، بی‌تا.
    55. ــــــ ، مرآةالعقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، چ۲، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
    56. مغربى، ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمى، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، قم: مؤسسۀ آل البیت، ۱۳۸۵ق.
    57. مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، قم: المؤتمر العالمی لالفیةالشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
    58. ــــــ ، امالی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ۱۴۱۴ق.
    59. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه، بی‌تا.
    60. میری، زهره سادات، شرح صدر در قرآن و روایات، تهران: بیکران دانش، 1395ش.
    61. نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسةآل البیتk للاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
    62. واثقی، قاسم، شرح صدر، قم: زمزم هدایت وابسته به پژوهشکده علوم اسلامی امام صادقR، 1389ش.
    63. ورام، ابن ابی‌فراس، تنبیه الخواطر و نزهةالنواظر، تهران: مکتبةالفقیه، ۱۳۰۳ش.
    64. هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر، برگزیدۀ فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب، 1388ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار