زمینه‌های شکل‌گیری سنن‌نگاری در سدۀ دوم با تأکید بر عوامل اجتماعی و سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین، ایران

چکیده

سنت یکی از مهم‌ترین پایه‌های دین اسلام است. از نیمۀ دوم سدۀ اول، سنت در معنای احادیث فقهی و احکام به کار رفته است. نیاز جامعۀ اسلامی به قاعده و روشی برای سامان‌دهی زندگی اجتماعی سرزمین‌های اسلامی، سبب تدوین احادیث فقهی شد. مسئلۀ این پژوهش توجه به زمینه‌های سیاسی و اجتماعی ظهور سبک سنن‌نگاری در سدۀ دوم است. یافته‌ها حاکی است که عواملی چون نگرش فرابومی به حدیث، تخصصی شدن دانش فقه، روابط متقابل فقها با حکومت عباسی و شکل‌گیری مفهوم سنت و جماعت در پیدایش این سبک و آثاری چون سنن اربعه تأثیر داشته است. همچنین از نیمۀ دوم سدۀ دوم ویژگی‌هایی چون تبویب احادیث فقهی، درج کامل سند، اتصال سند به رسول خدا2 و پیرایش سنت از آرا و بلاغات صحابه و تابعین در حدیث‌نگاری بروز نمود. در واقع آثار حدیثی سدۀ دوم را که تحت عنوان سنن نام‌گذاری شده نمی‌توان در زمرۀ کتبی همانند سنن اربعه دانست. این‌گونه آثار صرفاً در گروه مصنفات حدیثی‌فقهی که زمینۀ پیدایش کتب سنن اربعه را فراهم نموده‌ است، قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Fields of the Establishment of Sunan Writing in the Second Century, with Emphasis on Social and Political Factors

نویسندگان [English]

  • Majid Maaref 1
  • Asghar Qaedan 2
  • Hadi Khajavi 3
1 Professor of Ulum Quran and Hadith, University of Tehran. Tehran. Iran
2 Associate Professor of History and Civilization of Islamic Nations, University of Tehran. Tehran / Iran
3 PhD student of History and Civilization of Islamic Nations, Imam Khomeini International University . Qazvin.Iran
چکیده [English]

Tradition is one of the most important principles of the Islamic religion. From the second half of the first century, tradition has been used in the sense of jurisprudential hadiths and rulings. The need of the Islamic society for the rule and way to organize the social life of Islamic lands led to the compilation of jurisprudential hadiths. The issue of this research is to pay attention to the political and social context of the emergence of traditional style in the second century. Findings indicate that factors such as ultra-native attitude to hadith, the specialization of jurisprudential, the relationship of jurists with Abbasid rule and the formation of the concept of tradition and congregation have influenced the emergence of this style and works such as four Sunans. Also, from the second half of the second century, features such as the classification of jurisprudential hadiths, the complete insertion of the Isnāds, the connection of the sanad to the messenger of God (pbuh), and the purifying tradition from the opinions and rhetoric of the Companions and the followers appeared in hadith writing. Indeed the hadith works of the second century, cannot be considered as Sunan books and the four Sunans, and is among the hadith-jurisprudential works that have provided the basis for the emergence of books of the four Sunans. Such works are confined to the Hadith - jurisprudential tradition that has provided the basis for the emergence of the Sunan books is placed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Socio-Political Factors
  • Sunan Writing
  • Classification of jurisprudential hadiths
  • Concept of Tradition and Congregation
  • Ultra-Native hadith
  1.  

    1. ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1271ق.
    2. ابن ابی‌شیبه، ابوبکر، المصنف فی الاحادیث والآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
    3. ابن‌حجر عسقلانی، شهاب‌الدین ابوالفضل احمد، تهذیب التهذیب، دهلی: مطبعة دائرةالمعارف النظامیه، 1326ق.
    4. ــــــــ ، معجم المفهرس، تحقیق محمد شکور المیادینی، بیروت: مؤسسة الرساله، 1418ق.
    5. ــــــــ ، فتح الباری شرح صحیح بخاری، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی و همکاران، بیروت: دارالمعرفه، 1379ق.
    6. ابن‌خیر اشبیلی، ابوبکر محمد، فهرسه ابن خیر، تحقیق محمدفؤاد منصور، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
    7. ابن‌الندیم، ابوالفرج محمد بن اسحاق بن محمد الوراق بغدادی، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفة، 1417ق.
    8. ابن‌حنبل، احمد، مسند، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بی‌جا: مؤسسة الرسالة الطبعة، 1421ق.
    9. ابن‌سعد محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1968م.
    10. ابن‌قیم الجوزیه، محمد بن ابی‌بکر، اعلام الموقعین‌، تحقیق محمد عبدالسلام ابراهیم، بیروت: دار الکتاب، 1411ق.
    11. ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر، 1407ق.
    12. بدران، ابوالعینین بدران، تاریخ فقه اسلامی، ترجمۀ نوید نقشبندی، کردستان: دانشگاه کردستان، 1381ش.
    13. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، دمشق: دار الطوق النجاة، 1422ق.
    14. بهادری، آتنا، و مهدوی‌راد، محمدعلی، «جستاری در اهداف سفرهای حدیث‌پژوهی»، نشریۀ علوم حدیث، شمارۀ 52، 1388ش، ص224ـ244.
    15. پاکتچی، احمد، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1392ش.
    16. ـــــــ. ، اوزاعی، تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا[الف].
    17. ــــــــ ، اصحاب حدیث، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا[ب].
    18. ــــــــ. ، تفسیر، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا[ج].
    19. ــــــــ.. تاریخ تفسیر قرآن کریم، تدوین محمد جانی‌پور، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1391ش.
    20. پاکتچی، احمد، و میرحسینی، یحیی، تاریخ حدیث، تهران: انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادقR، 1390ش.
    21. ترکمنی آذر، پروین، عرب‌تباران خراسان و نقش آنان در سقوط امویان، نشریۀ فرهنگ، شمارۀ 60، 1385ش، ص۱ـ۲۴.
    22. جصاص حنفی، احمد بن علی ابوبکر رازی، احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    23. حاج‌منوچهری، فرامرز، جامع، عنوان کتاب‌های حدیث، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
    24. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد و ذیوله، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
    25. ــــــــ. ، الکفایة فی علم الروایه، تحقیق ابوعبدالله سورقی و ابراهیم حمدی مدنی، مدینه: المکتبة العلمیه، بی‌تا.
    26. ــــــــ ، الجامع لاخلاق الراوی و آداب السامع، تحقیق محمود طحان، ریاض: مکتبة المعارف، بی‌تا.
    27. ــــــــ ، شرف اصحاب حدیث، تحقیق محمدسعید خطی اوغلی، دار احیاء السنة النبویه ـ انقره، بی‌تا.
    28. خلال، احمد بن محمد، السنه، تدوین عطیه زهرانی، ریاض: دار الرایه، 1401ق.
    29. خواجوی، ‌هادی، سیر تحول سنن‌نگاری تا قرن سوم هجری با تأکید بر منابع اهل تسنن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، استاد راهنما: مجید معارف، 1397ش.
    30. دارمی، ابو محمد عبدالله، سنن الدارمی، تحقیق حسین سلیم أسد الدارانی، مکه: دار المغنی للنشر و التوزیع، المملکة العربیة السعودیه، 1412ق.
    31. دهقان منگابادی، بمانعلی و صفری، حسین، «بررسی نقش زنادقه در جعل حدیث»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، سال سوم، شمارۀ 6، 1390ق، ص251ـ276.
    32. ذهبی، شمس‌الدین، سیر اعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث، 1427ق.
    33. زرقانی، محمد عبدالباقی، شرح زرقانی علی موطأ، تحقیق طه عبدالرؤف سعد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه، 1424ق.
    34. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بی‌جا: دار العلم للملایین، 2002م.
    35. زمان، محمدقاسم، «مغازی و محدثین: نگرشی پیرامون نحوۀ برخورد با گزاره‌های تاریخی، در نخستین کتب حدیثی»، آیینۀ پژوهش، شمارۀ 69، 1380ش، ص33ـ47.
    36. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر جلال‌الدین، تاریخ الخلفاء، بی‌جا: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1425ق.
    37. شافعی، محمد بن ادریس، الرساله، تحقیق احمد شاکر، مصر: مکتبة الحلی، 1358ق.
    38. شیبانی بغدادی، عبدالله بن احمد، السنة، تحقیق محمد بن سعید بن سالم القحطانی، بی‌جا: دار ابن القیم- الدمام، 1406ق.
    39. طبرسی، ابو منصور احمد بن علی، الاحتجاج، نجف: مطابع النعمان النجف الاشرف حسن الشیخ ابراهیم الکتبی، 1386ق.
    40. طبری، محمد بن جریر و قرطبی، عریب بن سعد، تاریخ الرسل و الملک و صلة التاریخ الطبری، بیروت: دار التراث، 1387ق.
    41. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. رجال الکشی، تحقیق سید مهدی رجایی، مشهد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، بی‌تا.
    42. عدنی، ابو عبدالله محمد بن یحیی ابن ابی عمر، الایمان للعدنی، تحققی حمد بن حمدی الجابری احربی، کویت: دار السلفیه، 1407ق.
    43. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    44. کتانی، محمدجعفر، الرسالة المستطرفة لبیان مشهور کتب السنة المشرفه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1401ق.
    45. کرون، پاتریشیا، تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: سخن، 1394.
    46. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    47. گلدتسیهر، ایگناتس، «حدیث و سنت» در تاریخ‌گذاری حدیث روش و نمونه، ترجمۀ سید علی آقایی،. تهران: حکمت، 1394ش.
    48. معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، تهران: کویر، 1393ش.
    49. ــــــــ ، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: سمت، 1395ش.
    50. مطهری، حمیدرضا و چلونگر، محمدعلی، «تشیع و اتهام زندقه»، شیعه‌شناسی، شمارۀ 46، 1393ش، ص239ـ258.
    51. معارف، مجید و همکاران، «نقد و بررسی نظریۀ گلدتسهیر: تقدم نقد سند حدیث بر متن حدیث»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، سال پنجم، شمارۀ 10، 1392ش، ص7ـ34.
    52. موتسکی،‌ هارالد، مصنف عبدالرزاق صنعانی: منبعی برای احادیث قرن نخست هجری، ترجمۀ شادی نفیسی، نشریه علوم حدیث، شمارۀ 40، 1385ش، ص95ـ122.
    53. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بی‌جا: دار صادر، بی‌تا.