چیستی تعلیل و تبیین کاربری‌های آن در فهم روایت فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

 از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین قواعد در دانش فقه‌الحدیث، قاعدۀ تعلیل است که در روایات نسبتاً زیادی به کار رفته است و فوایدی چشمگیر بر آن مترتب است. از همین رو، محدثان و فقها توجهی ویژه بدان داشته‌ و در فهم روایات، استفاده‌ها و برداشت‌های گوناگونی از آن داشته‌اند. آگاهی از این برداشت‌ها، می‌تواند اهمیت تعلیل در فهم روایت فقهی را بیش از پیش آشکار کند و نحوۀ استفاده از تعلیل را تا اندازۀ زیادی نشان دهد. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی موارد استفاده از قاعدۀ تعلیل را تبیین کند و نحوۀ استفاده از این قاعده را عملاً به نمایش گذارد. برخی از مهم‌ترین کاربری‌های تعلیل در فهم حدیث عبارت‌اند از: تعمیم، تشخیص حکم، شناسایی حدیث تقیه‌ای، ترجیح معنای مجمل بر ظاهر.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Quiddity of Ta’īll and explanation of its uses in understanding juridical tradition

نویسنده [English]

  • Javad Salmanzadeh
Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran
چکیده [English]

Introduction
Hadith, as the second source in deriving religious rulings and the most extensive source among the four sources, has a high value and use. But this extensive and efficient resource requires factors and tools in validating and implying and requires high effort and accuracy. in implying and understanding the hadith Various tools are involved, and the rules and proofs for understanding hadith are considered the most important tools for understanding hadith, which reveal the correct and precise semantic layers of the text and the and mentalities and thoughts in mind of the author. One of the most important and practical rules in the knowledge of hadith jurisprudence is the rule of Ta’īll, which has been used in a relatively large number of hadiths In a purposeful addition format is used and has significant benefits such as explanation, generalization, allocation, etc. Therefore, the transmitters and jurists have paid special attention to which and have had various uses and interpretations of Ta’īll. Awareness of the perceptions of Ta’īll can reveal the importance of reasoning in understanding the hadith and show how to use Ta’īll to a great extent.
Materials and Methods
This research aims to explain the uses of the rule of Ta’īll and show how to use it practically through the analytical-descriptive method. The cases of using the Ta’īll rule in narrative and jurisprudential books such as "al-usul al-ama lilfiqh al-muqaran"; "tadhkerat al-fuqahā';  "mabādi' al-usul 'ilā 'ilm al-usul"; “mukhtalif al-shia”; "muntaha al-maṭlab"; "sharh al-urwat al-wuthqā"; "al-Istebṣār"; "madārik al-'aḥkam"; "al-Wāfi"; "biḥār al-anwār";  “Rawdat al-Muttaqin fi Sharh Man La yahudhuruh al-Faqih"; "al-hadayiq al-nādirah"; “Al-Mu’tabar fi Sharh Al-Mukhtasar”; “mashariq al-shumus"; "kitab al-hajj"; “brāhin al-haja lelfuqaha' wa al-hujaj";  “Al-Rawḍa al-bahīyya fī sharḥ al-lumʿat al-Dimashqīyya” ; and some researches related to the Ta’īll rule like “Examination of the Concept of Ta’īll”, “The Method of Ta’īll in the Qur'an”, “Ethical and Educational Ta’īlls of Imam Ali (AS) in Nahj al-Balagha”, “Understanding the Legal Ta’īll of the Transmission of Precepts from Nass to Other Cases in the Viewpoints of Islamic Sects”, “The Concept of Ta’īll in the Ethical Proposition of Ta’īll in the Qur'an and Hadith”, and “Types of Application of Analogy in Shia Jurisprudence Based on Jawaharlal Kalam” have been analyzed.
Results and Findings
Some of the most important uses of Ta’īll in the understanding of the hadith show that this rule is very important for understanding the text and the intention of the Innocent Transmitter (Ma’sum), and it is used in the generalization of the verdict, the recognition of the verdict, the identification of the Taqiyyah Hadiths, and the preference of the overall meaning over the apparent meaning. However, neglecting the Ta’īll makes the meaning incomplete and imprecise and will make the ruling wrong; In such a way that the understanding and interpretation of hadith will go astray.
 
Conclusion
Imams, peace be upon them, as transmitters of hadith, have paid great attention to Ta’īll, and this great attention shows and confirms their eloquence and keeping in mind the precise concepts. For this reason, religious textual researchers have hired Ta’īll in the process of discovering the meaning and purpose of hadith in working with narrative texts; They have also paid attention to which in the inference stage of the rulling. This kind of dealing with Ta’īll shows the high position of which in textual research and understanding of hadith. In addition to correct and precise recognition of the verdict, Ta’īll can sometimes generalize the verdict to other cases and examples. It is also helpful in identifying Taqiyyah hadiths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ta’īll
  • Generalization
  • Hadith Jurisprudence
  • Hadith Understanding
  • Manṣūṣ al-'Illa

مراجع

 ابراهیمی، بی‌بی رحیمه. (1394ش). بررسی مفهوم تعلیل. مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شمارۀ 100: 9ـ۳۱.
ابن‌عابدین، محمدامین. (1415ق). حاشیة رد المحتار. بیروت: دارالفکر.
حکیم، سید محمدتقی. (1979م). الاصول العامة للفقه المقارن. قم: مؤسسة آل البیتk.
حلی، حسن بن یوسف. (1416ق). تذکرۀ الفقها (مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، محقق). قم: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث.
ـــــــ. (1404ق). مبادئ الوصول إلى علم الاصول. قم: مکتب النشر الاسلامی.
ـــــــ . (1415ق). مختلف الشیعة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـــــــ . (بی‌تا). منتهى المطلب. بی‌جا: بی‌نا.
خوئی، ابوالقاسم. (1426ق). شرح العروة الوثقى. قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
رمزی، ژاله. (1392ش). اسلوب تعلیل در قرآن. قم: دانشکدۀ علوم و معارف قرآن کریم.
زارع عصمت‌آبادی، مرضیه. (1394ش). تعلیل‌های اخلاقی و تربیتی امام علیt در نهج‌البلاغه. یزد: کوثر قرآن.
زرکشی، محمد. (1376ق). البرهان (م. أبوالفضل إبراهیم، محقق). بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.
ـــــــ . (1421ق). البحر المحیط فی أصول الفقه. بیروت: دارالکتب العلمیة.
سبحانی، جعفر. (1421ق). أضواء على عقائد الشیعة الامامیة. قم: مؤسسة الامام الصادقt.
سمیعی، طه، و واعظی، سید حسین. (1397ش). شناخت علت در سرایت حکم از نص به موارد دیگر از نظر مذاهب اسلامی. مبانی فقهی حقوق اسلامی، شمارۀ 22: 77ـ۱۱۹.
سیوطی، جلال‌الدین. (1416ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالفکر.
طباطبایی، سید علی. (1412ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1390ش). الاستبصار (ح. موسوی خرسان، محقق). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ـــــــ . (1365ش). تهذیب الاحکام (ح. موسوی خرسان، محقق). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
عالم‌زاده نوری، محمد. (1398ش). مفهوم تعلیل در گزاره اخلاقی معلل در قرآن و حدیث. پژوهش‌نامه اخلاق، شمارۀ 43: 99ـ۱۱۴.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن. (بی‌تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة. قاهره: دارالفضیلة.
علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل، و دبیرزاده، منصوره. (1399ش). اسلوب بیان تعلیل در روایات مربوط به بیع در فقه امامیه. مصباح الفقاهه، شمارۀ 5: 77ـ۱۰۴.
غزالی، محمد. (1417ق). المستصفى (م. عبدالسلام عبدالشافی، محقق). بیروت: دارالکتب العلمیة.
فیض کاشانی، محمدمحسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام أمیر المؤمنین علیt العامة.
قمی، میرزا ابوالقاسم. (بی‌تا). قوانین الاصول. بی‌جا: بی‌نا.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1367ش). الکافی (ع. غفاری، مصحح). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مامقانی، عبدالله. (بی تا). نهایة المقال فی تکملة غایة الامال. نجف: المطبعة المرتضویة.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـــــــ . (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار (م. رجایی، محقق). قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی.
مجلسی، محمدتقی. (بی‌تا). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: بنیاد فرهنک اسلامی حاج محمد حسین کوشانپور.
محقق بحرانی، یوسف. (بی‌تا). الحدائق الناضرة (م. ایروانی، محقق). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
محقق حلی، ابوالقاسم. (1364ش). المعتبر. تحقیق عدة من الافاضل بإشراف ناصر مکارم شیرازی. قم: مؤسسة سیدالشهداءt.
محقق خوانساری، حسین. (بی‌تا). مشارق الشموس. قم: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث.
محقق داماد، محمد. (1388ش). کتاب الحج. بی‌جا: بی‌نا.
مدنی کاشانی، رضا. (1411ق). براهین الحج للفقهاء والحجج. کاشان: المدرسة العلمیة الآیة الله العظمى مدنی.
مرکز المعجم الفقهی. (بی‌تا). المصطلحات. بی‌جا: بی‌نا.
مظفر، محمدرضا. (1383ش). اصول الفقه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی). (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (سید محمد کلانتر، محقق). قم: منشورات جامعة النجف الدینیة.
موسوی عاملی، سید محمد. (1410ق). مدارک الأحکام (مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، محقق). مشهد: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث.
موسوی قزوینی، سید علی. (1430ق). تعلیقة على معالم الاصول (ع. علوی قزوینی، محقق). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
یزدانی کمرزرد، محمدمهدی. (1389ش). گونه‌های کاربرد قیاس در فقه شیعه بر اساس جواهر الکلام. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
References
Abdul Munim, M. (Beta). Mu’jamul mustalahat val alfazel fighiah. Cairo: Dar ol-Fadilah. [In Arabic].
Alemzade Nouri, M. (2018). Mafhume  Ta’īll dar ghuzarehaye akhlaghie muallal dar Quran and Hadith. Research Journal of Ethics, No. 43, 114-99. [In Persian].
Alishahi Qala Joghi, A., and Debirzadeh, M. (2019).  Uslube bayane Ta’īll dar revayate marbute be beia’ dar fighe emamiah. Misbah al-Faqaha, No. 5, 104-77. [In Persian].
Al-Mu'jam al-Fiqhi center. (Beta). Almustalehat. Bija: Bina. [In Arabic].
Ameli, S. (1989). Madarekul ahkam. Research Al- ulBayt (AS) Institute for the Revival of Tradition. Mashhad: Ahl al-Bayt Foundation (AS) for Revival of Tradition. [In Arabic].
Culeini, M. (1947). AlKafi. revise: A. Ghaffari. Tehran: Dar al-Kutub el-Islamiya. [In Arabic].
Ebrahimi, b. (2014). Barresie mafhuume Ta’īll. Islamic Studies: Fiqh and Usul, No. 100, 9-31. [In Persian].
Faiz Kashani, M. (1985). Alwafi. Isfahan: Al-Imam Amir al-Muminin Ali General Library. [In Arabic].
Ghazzali, M. (1996). AlMustasfa. Research: M. Abd al-salam Abd al-shafi. Beirut: Dar al-Kutub al-elmiya. [In Arabic].
Hakim, S. (1979). Alusulul amma lelfighel mugharen. Qom: Al-ul-Bait Foundation. [In Arabic].
Helli, H. (1995). Tazkeratul fughaha’. Research: Al-ulbayt Institute (AS) for Revival of Tradition. Qom: Al-ulbayt Foundation (AS) for Revival of Tradition. [In Arabic].
---------- . (1983). Mabadeul vusul ela elmel usul. Qom: Al-Nashro l-Islami School. [In Arabic].
---------- . (1994). Mukhtalefu shia. Qom: Al-Nashro l-Islami institue. [In Arabic].
---------- . (Beta). Muntahal matlab. Bija: Bina. [In Arabic].
Hurr Ameli, M. (1993). Tafsilo vasaelel shia ela tahsile masaelel sharia. Research: Al-ulbayt (AS) Institute for the Revival of Tradition. Qom: Al-Albayt Foundation (AS) for Revival of Tradition. [In Arabic].
Ibn Abdin, M. (1994). Hashiatu raddel muhtar. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic].
Khui, S. (2005). Sharhul urvatel vuthgha. Qom: Foundation for Revival of Imam Al-Khuei's Works. [In Arabic].
Madani Kashani, R. (1990). Barahinul hajj lelfughaha'e val hajj. Kashan: Madrasato Al-elmiya Al-Ayatullah al-uzma Madani. [In Arabic].
Majlesi, M. (1982). Beharul anwar. Beirut: Dar Ehya el-Turath al-Arabi. [In Arabic].
---------- . (1985). Malazul akhyar fi fahme tahzibel akhbar. Research: M. Rajaee. Qom: Ayatullah Marashi Library. [In Arabic].
----------. (Beta). Rawdatul Mu'taqeen fi Sharhe Man La Yahduruhul Faqih. Qom: Haj Muhammad Hossein Kushanpour Islamic Culture Foundation. [In Arabic].
Makki Ameli, Z. (1989). ARudatul Bahiya fi sharhatel Lumatel Damashqiyyah. Research: S. Kalantar. Qom: university of Al-Najaf Religious Society. [In Arabic].
Mamqani, A. (Bita). Nehayatul maghal fi takmelate ghayatel amal. Najaf: Printing house al-Murtazawiyyah. [In Arabic].
Muhaghegh Bahrani, Y. (Beta). Al-Hadaequl Nazera. Research: M. Irvani. Qom: Al-Nashr al-Islami institue. [In Arabic].
Muhaghegh Damad, M. (2018). Ketabul Hajj. Bija: Bina. [In Arabic].
Muhaghegh Helli, A. (1944). Almu'tabar. Research: Many researchers under the supervision of Nasser Makarem Shirazi. Qom: Seyyed al-Shuhada Foundation. [In Arabic].
Muhaghegh Khansari, H. (Beta). Masharequ Shummus. Qom: Al-al-Bait Foundation for revival of al-Turath. [In Arabic].
Mousavi Qazvini, S. (2008). Ta'lighatun ala maalemel usul. Research: A. Alavi Qazvini. Qom: Al-Nashr al-Islami Publishing House. [In Arabic].
Muzaffar, M. (2013). Usulul figh. Qom: Al-Nashr al-Islami Foundation. [In Arabic].
Qomi, M. (Beta). Ghavaninul usul. Bija: Bina. [In Arabic].
Ramzi Burachalu, J. (2012). Uslube Ta’īll dar Qur'an. Qom: Faculty of Sciences and Education of the Holy Quran. [In Persian].
Samii, T., and Vaezi, S. (2017). Shenakhte ellat dar serayate hukm az nas be mavarede dighar az Nazare mazahebe Islami. Jurisprudential foundations of Islamic law, No. 22, 119-77. [In Persian].
Siyuti, J. (1995). Aletghan fi ulumel qur'an. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic].
Subhani, J. (2000). Advaun ala aghaede shiatel Imamiyyah. Qom: Al-Imam ul-Sadiq Institute. [In Arabic].
Tabatabai, S. (1991). Riyadul Masael. Qom: Al-Nashr al-Islami institue. [In Arabic].
Tusi, M. (2018). Alestebsar. Research: H. Mousavi Khursan. Tehran: Dar al-Kutub el-Islamiya. [In Arabic].
---------- . (1945). Tahzibul ahkam. Research: H. Mousavi Khursan. Tehran: Dar al-Kutub el-Islamiya. [In Arabic].
Yazdani Kamarzard, M. (1969). Ghunehaye karburde ghias dar fighe shia bar asase jawaherul kalam. Master's thesis. Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian].
Zare Esmetabadi, M. (2014). Ta’īllhaye akhlaghi va tarbiatee emam Ali alayhes salam dar Nahjualbalagha. Yazd: Kausar Qur'an. [In Persian].
Zarkeshi, M. (1956). Al-Burhan. Research: M. Abulfazl Ibrahim. Beirut: Dar ehyai el Kutub el-elmiya. [In Arabic].
---------- . (2000). AlBahrul Muheet fi usulel fiqh. Beirut: Dar ul-Kutub el-elmiya. [In Arabic].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار