بررسی سندی و دلالی روایات «اختصام در ملأ اعلی» در منابع روایی فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

3 استاد، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

آیۀ 69 سورۀ «ص» که حاکی از رخداد اختصام در ملأ اعلی است، به‌رغم وضوح سیاق با اختلاف در تفسیر مواجه شده است. آیات بعد به گفت‌وگوی ابلیس با خداوند و رویگردانی وی از سجده بر آدم سخن می‌گوید؛ اما روایات تفسیری فریقین در این زمینه، از موضوعاتی متمایز با سیاق آیات سخن می‌گوید. تفسیر قمی و مسند ابن‌حنبل قدیمی‌ترین منبع فریقین در نقل روایت اختصام در ملأ اعلی است. پس از جمع‌آوری روایات به روش کتابخانه‌ای و تحلیل و اعتبارسنجی آن‌ها، صحت اسناد و مقبولیت متون احراز نشد؛ اما توجه به تاریخ نزول سورۀ ص، سیاق آیات انتهایی این سوره، مجموع قدر مشترک روایات و وجود روایاتی با عبارات کلیدی مشابه، این نتیجه را محتمل می‌سازد که خلط و تحریف در روایات موجب ناهمخوانی آن‌ها با سیاق آیه و آیات بعد و درنتیجه ابهام در تفسیر روایی اختصام در ملأ اعلی باشد. همچنین، موضوع محوری روایات اختصام در ملأ اعلی، مخالفت با خلیفۀ تعیین‌شده ازسوی خداوند است که مصداق آن در یک روز حضرت آدمt و در روزی دیگر ائمه اطهارk هستند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Isnad and implicational Review of “ikhiṣām dar mala' a'ā'” in Sunni and Shia tradition Sources

نویسندگان [English]

  • Azar Zamani 1
  • Parvin Baharzadeh 2
  • Fathiyeh Fattahizadeh 3
1 PhD student, Deprtement of Quranic Studies and Hadith, faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Deprtement of Quranic Studies and Hadith, faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran.(Corresponding author)
3 Professor, Deprtement of Quranic Studies and Hadith, faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction
The story of Adam is a well-established story among followers of divine religions, which begins with the creation of Adam from clay, continues with his residence in the Paradise and ends with his and wife’s descent down to Earth, resulting in his bereavement from the world of heavens and marking the beginning of his life on the earth. This story has been narrated in seven surahs in the Qur’an8. While each interpretive approach provides its own special reading of Adam’s story, a review of Hadith-based research about the story reveals that a handful of narratives have been validated from evidential and argumentative points of view. A part of these narratives has only been validated from a specific evidential and textual point of view, while no such criticisms are provided of other narratives. 
Q.38:69 “I had no knowledge of the Highest Chiefs when they disputed (matters among themselves)” is one of the verses that engenders interpretive differences. This verse discusses an event in Mala’ A’la or a gathering of the highest and the most exalted angels, followed by a dialogue between God and the Satan (the Iblis), and the latter’s disobedience of prostrating Adam.
Methods and Materials
This study fell under descriptive-analytical methods and aimed to explain the concept of ikhtiṣām  and elaborate on manners and qualities of verses related to the debate in the surah. Then, the study goes on to demonstrate interpretive documents and narratives on the verse as based on sources provided by Sunni and Shia sources. The study also sought to explore the reason behind the ikhtiṣām  and identify people or groups on both sides of the ikhtiṣām .
This study used twenty-six narrative interpretations, 13 of which pertain to Shiite and 12 to Sunnite sources9. Another exegesis was provided by a Zeidi author10. The Qomi exegesis11and the Mosnad by Ibn Hanbal are among the oldest sources of the Sunni and Shia sources, which pertain to the narrative of the ikhtiṣām among mala' a'la. First, the text of the narrative provided by the Qomi exegesis was fully read and was then followed by other similar narratives.  Relevant hadiths with the same themes were considered, also. In addition to the narratives of ikhtiṣām case, the hadiths under the category of darajāt and kaffarāt were also examined.
Results and Finings
Despite the well-established manner noted in verses of Surah Saad, the interpretive narratives of Sunni and Shia sources about ikhtiṣām among mala' a'la do not imply what has been referred to in the Story of Adam; rather, this ikhtiṣām has been attributed to other affairs as in darajāt and kaffarāt (narrative sources by Shia and Sunnis) and “the designation of a successor to the prophet” (Shiite narrative sources). The manner of verses of this surah is suggestive of four dialogues. A summary of these verses reveals that “You were unaware of what ensued a contention arising from immense news in the Heavens; as a result, you went astray and shall demand the punishment of those who misled you”.
There seems to be a meaningful relationship between the so-called ikhtiṣām and Adam creation, following the mentioning of the story of Adam and Satan’s turning away from prostrating him, (Verses 71-85).
A review of evidence suggested the evidential weakness of Qomi exegesis narrative. Qomi considers ikhtiṣām as concerning darajāt and kaffarāt and fails to provide a commentary on that. Narratives about what the prophet said about this surah and the ikhtiṣām and what kinds of questions Muslim asked are lacking.
Following Barghi’s Mahasin, the oldest book concerned with darajāt and kaffarāt (without links to the narrative of ikhtiṣām among mala' a'la) is Sheikh Sadouq’s Man lā Yaḥḍuruhu al-Faqīh12. The narrative shows that explaining darajāt and kaffarāt is part of the prophet’s advice and recommendations to the Commander of the Faithful (Imam Ali). Sunni sources have also quoted narratives about darajāt and kaffarāt in different ways, though with minor differences. darajāt and kaffarāt are also noted under the category of the prophet’s advice to the commander of the faithful, as the oldest source about the said advice is attributed to Beihaghi’s narrative (1065), cited in Dalail un Nubuwwah13. Had the narrative of ikhtiṣām among mala' a'la been only quoted from the prophet (peace be upon him), it could have been transferred to Shia sources, also; however, Shia sources have cited this narrative through the infallible Imams, which is indicative of the narrative validity.
Conclusion
The validity and truthfulness of the texts could not be demonstrated; however, the date at which the surah was sent down, the manner of the last verses of the surah of Saad and the total of narratives with similar keywords reinforce the hypothesis that the narratives of the ikhtiṣām among mala' a'la refer to the contention between the opponents and the caliph designated by God. Meanwhile, by way of distortion, this contention was attributed to darajāt and kaffarāt; hence, the key theme of the ikhtiṣām narratives is understood as opposition to the caliph designated by God, the example of which on one day being Adam and, on another day, the infallible Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ikhtiṣām
  • mala' a'la
  • narrative interpretation
  • story of Adam
  • caliphate

مراجع

قرآن کریم.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1362ش). الخصال (علی‌اکبر غفاری، محقق). قم: جامعۀ مدرسین.
ـــــــــــ . (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة. تهران: اسلامیه.
ـــــــــــ . (1413ق). من لایحضره الفقیه (علی‌اکبر غفاری، محقق). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزۀ علمیۀ قم.
ـــــــــــ . (1403ق). معانی الاخبار (علی‌اکبر غفاری، محقق). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌بدران، عبدالقادر. (1428ق). شرح کتاب الشهاب فی الحکم والمواعظ والاداب للامام القضاعی (نورالدین طالب، محقق). کویت: وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1418ق). الموضوعات من الاحادیث المرفوعات. به‌ کوشش نورالدین شکری بویاحیلار. بی‌جا: أضواء السلف.
ابن‌حنبل شیبانی، احمد بن محمد. (1413ق). مسند الامام احمد بن حنبل. به کوشش احمد محمد شاکر. قاهره: دارالحدیث.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد. (1385ق). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، به کوشش آصف فیضی. قم: مؤسسه آل البیتk.
ابن‌شاذان قمی، شاذان بن جبرئیل. (1423ق). الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالبj. (علی شکرچی، محقق). قم: مکتبة الامین.
ابن‌عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبدالله. (1412ق). الاستیعاب فی معرفة الاصحاب (علی محمد البجاوی، محقق). بیروت: دارالجیل.
ابن‌غضائری، احمد بن حسین. (1380ش). الرجال (محمد‌رضا حسینی جلالی، محقق). قم: دارالحدیث.
أصبهانی، احمد بن عبدالله. (1423ق). حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء. مصطفی عبدالقادر عطا. چ۲. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌طاووس، علی بن موسی. (1413ق). الیقین فی اختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین، به کوشش اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی. قم: دارالکتاب.
ابن‌عقده کوفى، احمد بن محمد. (1424ق). فضائل أمیرالمؤمنینt‏ (عبدالرزاق محمدحسین‏ حرزالدین، محقق). قم: دلیل ما.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. (1408ق). البدایة والنهایة، به کوشش مجموعه محققان. بی‌جا: دارالریان للتراث.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب، به کوشش جمال‌الدین میردامادی. بیروت: دارالفکر.
ألبانی، محمد ناصرالدین. (1408ق). صحیح الجامع الصغیر و زیادته، ترجمۀ زهیر الشاویش، بیروت: مکتبة الاسلامی.
ــــــــ. (1421ق). صحیح الترغیب و الترهیب للمنذری. بی‌جا: مکتبة المعارف.
ــــــــ. (بی‌تا). سلسلة الاحادیث الصحیحة وشیء من فقهها. بی‌جا: مکتبة المعارف.
برقی، احمد بن محمد. (1371ش). المحاسن (سید جلال‌الدین محدّث، محقق). قم: دارالکتب الاسلامیه.
بیهقی، احمد بن حسین. (1405ق). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، ترجمۀ عبدالمعطی أمین قلعجی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ترمذی، محمد بن عیسی. (1996م). الجامع الکبیر، به کوشش بشّار عوّاد معروف. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
حلّی، حسن بن سلیمان. (1382ش). المحتضر. به کوشش علی اشرف. قم: المکتبة الحیدریه.
حلّی، حسن بن یوسف. (1417ق). خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال (جواد قیومی اصفهانی، مصحح). بی‌جا: نشر الفقاهه.
خویی، ابوالقاسم. (1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه. بی‌جا: بی‌نا.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن. (1434ق). مسند الدارمی (نبیل هاشم الغمری، محقق). بیروت: دارالبشائر.
دیلمی، حسن بن محمد. (1421ق). غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب أبی الائمة الاطهارk؛ به کوشش اسماعیل ضیغم. قم: دلیل ما.
ــــــــ. (1366ش). اعلام‌الدین فی صفات المؤمنین. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
ذهبی، محمد بن احمد. (1415ق). ترتیب الموضوعات لابن الجوزی، به کوشش کمال بن بسیونی زغلول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ــــــــ. (1382ق). میزان الاعتدال فی نقد الرجال (علی محمد البجاوی، محقق). بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.
رسولی محلاتی، سید هاشم. (1368ش). درس‌هایی از تاریخ تحلیلی اسلام. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رضایی اصفهانی، محمد‌علی و همکاران. (1387ش). تفسیر مهر قرآن. قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‌الله. (1419ق). ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
شبستری، عبدالحسین. (1418ق). الفائق فی رواة و أصحاب الامام الصادقt‏. قم: مؤسسة النشر الاسلامی‏.
شریف رضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغه (صبحی صالح) (فیض‌الاسلام، محقق). قم: هجرت.
صفّار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد2‏، به کوشش محسن کوچه‌باغى‏. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
طباطبائی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (1415ق). المعجم الاوسط، به کوشش طارق بن عوض الله و محسن حسینی. قاهره: دارالحرمین.
طبرسی، فضل بن حسن. (1377ش). تفسیر جوامع الجامع. تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم. (1427ق). نوادر المعجزات فی مناقب الائمة الهداةk، به کوشش باسم محمد اسدی. قم: دلیل ما.
طوسی، محمد بن حسن. (1411ق). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعه.
ــــــــ. (1373ش). رجال الطوسی، به کوشش جواد قیّومی اصفهانی. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی.
عاملی نباطی، علی بن محمد. (1384ق). الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم‏، به کوشش میخائیل رمضان. نجف: المکتبة الحیدریه.
عرفانیان یزدی، غلامرضا. (1419ق). مشایخ الثقات؛ الحلقة الاولی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
عروسی حویزی، عبدعلی. (1415ق). تفسیر نور الثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی. قم: اسماعیلیان.
عزیزی، حسین، بیات، یوسف، و رستگار، پرویز. (1387ش). راویان مشترک: پژوهشی در بازشناسی راویان مشترک شیعه و اهل سنت. قم: مؤسسۀ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
قمی، علی بن ابراهیم. (1367ش)، تفسیر قمی. به کوشش سید طیب موسوی جزایری. قم: دارالکتاب.
کشی، محمد بن عمر. (1404ق). اختیار معرفة الرجال. تحقیق مهدی رجائی (محمدباقر میرداماد، مصحح). قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
کفعمی، ابراهیم بن علی. (1405ق). المصباح للکفعمی (جنة الامان الواقیة). قم: دارالرضی.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۲۹ق). الکافی (دارالحدیث، محقق). قم: دارالحدیث.
کنانی، علی بن محمد. (1401ق). تنزیه الشریعة المرفوعة عن الاخبار الشنیعة والموضوعة، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف و دیگران. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مبارکفوری، محمد عبدالرحمن. (1410ق). تحفة الاحوذی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مسعودی، عبدالهادی. (1387ش). روش فهم حدیث. تهران: سمت.
منذری، عبدالعظیم. (1421ق). الترغیب و الترهیب. قاهره: دارالفجر للتراث.
نجاشی، احمد بن علی. (1365ش). رجال النجاشی، به کوشش موسی شبیری زنجانی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نوری، حسین بن محمد‌تقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. قم: مؤسسة آل البیتk.
نیلی نجفی، علی بن عبدالکریم. (1360ش). منتخب الانوار المضیئه، به کوشش عبداللطیف حسینی کوه‌کمری. قم: مطبعة الخیام.
واعظ‌زاده خراسانی، محمد. (1388ش). المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
هیثمی، علی بن ابی‌بکر. (1406ق). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. بی‌جا: مؤسسة المعارف.
 
References
The Qur’an.
Albani, M. N. (2000). Sahih al-Targhib W al-Tarhib Lil-Manzari: Maktab al-Mo’aref. [In Arabic].
------------- (n.d.). Selselah al-Ahadith al-Sahihah Wa Shei Min Fighaghiha, Maktaba al-Moaref. [In Arabic].
------------- (1987). Sahih al-Jame al-Saghir Wa Ziyadata (Z. Al-Shawish, Trans.), Beirut, Maktab Al-Islamiyya. [In Arabic].
Ameli-Nabati, A. (1964). Al-Sirat al-Mostaghim Ela Mostahaghi al-Taghdim (By Mikhail Ramazan), Najaf: Al-Heidriya School. [In Arabic].
Ariusi-Howeizi, A. (1994). Nour al-Saghalaein exegesis (By Hashem Rasouli Mahallati), Qom: Esmailian.[In Arabic].
Asbahani, A. (2002). Helyat al-Owlia Wa Tabaghat al-Asfiya, (By Mostafa Abdulghader Ata), Beirut, Dar al-Kotob, Beirut, 2nd ed.[In Arabic].
Azizi, H., Yousuf, B, & Rastgar, P. (2008). Shared transmitters; research into the recognition of shared Shia and Sunni sources; Cultural institute of Tebyan. [In Arabic].
Barqi, A. (1992). Al-Mahasin (by Jalal al-Din Mohaddiis), Qom: Dar al-Kotab Islamiyyah. [In Arabic].
Beihaqi, A. (1984). Dalalel al-Nobowwa and Ma’refa Ahwal Saheb al-Sharia (A. Amin Ghaljaei, Trans.), Beirut, Dar al-Kotob Elmiyyah.[In Arabic].
Darimi, A. (2012). Mosnad al-Darmi (By Nabil Hashem al-Gjmari), Beirut, Dar al-Bashaer. [In Arabic].
Deilami, H. (1986). A’lam al-Din Fi Sefat al-Momenin, Qom: Al Beit Institute, Ahya Al-Toras. [In Arabic].
------------- (2000). Ghorar al-Akhbar Wa Dorar al-Aasar Fi Managhib Abi Al-Aemmah (By Esmaeil Zeigham), Qom: Our Reason. [In Arabic].
Erfanian Yazdi, Gh. (1998). Mashayekh al-Seghat; al-Halghah al-Oula, Qom: Office of Islamic Advertisement, Qom Seminary. [In Arabic].
Heisami, A. (1985). Majma al-Zawaed and Manba’ al-Fawaed, All-Moaref Institute. [In Arabic].
Hilli, H. (2003). Al-Mohtazar (By Ali Ashraf), Qom: Al-Maktab Al-Heidariya . [In Arabic].
Hilli, H. (1996). Kholasat al-Aghwal Fi Marefat Ahwal al-Rijal (corrected by Jawad Ghiymou Esfahani), Al-Faghaha Publication, 1st ed.[In Arabic].
Ibn Abdul-Bir, A. (1991). Al-Esti’ab Fi Ma’refa al-Ashab (by Ali Mohammad al-Bejawi), Beirut, Dar al-Jeil.[In Arabic].
Ibn Babiwayh, M. (1975). Kamal al-Din and Tamam al-Ni’ma, Tehran: Islamiyya.[In Arabic].
------------- (1982). Ma’ani al-Akhbar (by Ali Akbar Ghafari), Qom: Office of Islamic Publications affiliated to Qom’s Seminary.[In Arabic].
------------- (1983). Al-Khisal (by Ali Akbar Ghafari), Qom: Society of Lecturers .[In Arabic].
------------- (1992). Man lā Yaḥḍuruhu al-Faqīh (by Ali Akbar Ghafari), Qom: Office of Islamic Publications affiliated to Qom’s Seminary.[In Arabic].
Ibn Badran, A. (2007). Sharh al-Kitan al-Shahab Fi al-Hukm Wa al-Mawaiz Wa al-Adab Li-Imam Ghazaei (by Nour al-Din Taleb), Kuwait: Ministry of Islamic Affairs and Endowment. [In Arabic].
Ibn Ghazaeri, A. (2001). Al-Rijal (by Mohammad Reza Hosseini Jalali), Qom: Dar al-Hadith. [In Arabic].
Ibn Hanbal Sheibani, A. (1992). Mosnad by Imam Ahmad Ibn Hanbal (by Ahmad Mohammad Shakir), Cairo: Da al-Hadith. [In Arabic].
Ibn Hayoun, N. (1965). Doaim al-Islam Wa Zikr al-Halal W al-Haram Wal-Ghazaya and Wal-Ahkam (By Asif Feizi), Qom: Al al-Beit Institute.[In Arabic].
Ibn Juzi, A. (1997). Al-Mowzu’at Min al-Ahadith al-Marfou’at (by Noor al-Din Shokri Boya Heilar), Azwa al-Salaf. [In Arabic].
Ibn Kasir Dameshghi, E. (1987). Al-Bedaya Wal Nihaya (By the group of researchers), Dar al-Ryan Li-Toras. [In Arabic].
Ibn Manzour, M. (1993). Lesan al-Arab (By Jamal al-din Mirdamadi), Beirut, Dar al-Fikr. [In Arabic].
Ibn Shazan Qomi, Sh. (2002). Al-Rowza Fi Fazael Amir al-Momenin Ali Ibn Abi Talib, (By Ali Shekarchi), Qom: Maktaba al-Amin. [In Arabic].
Ibn Tavous, A. (1992). Al-Yaghi Fi Ekhtisas Molana AliBi Emra al-Momenin (By Esmail Ansari Zanjani Khoueini), Qom: Dar al-Kotob. [In Arabic].
Ibn Uqdah Koufi, A. (2003). Fazael Amir Momening (By Abdul Razagh Mohammad Hossein Harz al-Din), Qom: Our Reason. [In Arabic].
Kaf’ami, E. (1984). Al-Mesbah al-Kaf’ami, Qom: Dar al-Razi.[In Arabic].
Kanai, Ali ibn Mohammad (1980). Tanzyah al-Sharia al-Marfou’ah An al-Akhbar (By Abdulwahhab Abdul Latif et al.), Beirut, Dar al-Kotob. [In Arabic].
Kashshi, M. (1983). Power to recognize Rijal (By Mehdi Rajaei) (Corrected by Mohammad Bagher Mirdamad), Qom: Institute of Al Beit, 1st ed.[In Arabic].
Khuei, A. (1992). Mo’jam al-Hadith Wa Tafsil Tabaghat al-Rawah. [In Arabic].
Kulaini, Mohammsd Ibn Yaghoub (2008). Al-Kafi, Qom: Dar al-hadith, 1st ed. [In Arabic].
Majlisi, M. (1982). Bahar Al-Anwar, Beirut: Dar Ehiya al-Turath al-Arabi. [In Arabic].
Mas'oudi, A. (2008). The method of understanding hadith. Tehran: SAMT.[In Arabic].
Mubarkfouri, M. (1989). Tohfat al-Ahwazi, Beirut, Dar al-Kotob Elmiya. [In Arabic].
Munzari, A. (2000). Al-Targhib Wal Tarhib: Cairo: Dar al-Fajr.[In Arabic].
Najashi, A. (1986). Rejal al-Najashi (by Mousa Shabiri Zanjani), Qom: Islamic Publication Institute. [In Arabic].
Nili-Najafi, A. (1982). Montakhab anwar al-Mozia (By Abdul Latif Hosseini Kouhkamari), Qom: Khayyam. [In Arabic].
Nouri, H. (1987). Mostadrak al-Wasael Wa Mostanbat al-Masayeil, Qom: Al Beit Institute.[In Arabic].
Qomi, A. (1986). Qomi exegesis (By Seyed Tayyeb Mousavi Jazayer, Qom: Dar al-Kotob. ]In Persian[.
Rasouli-Mahallati, H. (1986). Lessons from the analytical history of Islam, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Arabic].
Rezaei-Isfahani, M. (2008). Quran Mihr exegesis, Qom: Qur’anic Sciences and Interpretation Research. [In Arabic].
Sabzevari-Najafi, M. (1998). Irshad al-Azhan Ela Tafsir al-Qur’an, Beirut, Dar al-Ta’arof for Publication. [In Arabic].
Saffar, M. (1983). Basaer al-Darajat Fi Fazael Al Mohammad Mostafa (Peace be upon him) (By Mohsen Koucheh Baghi), Qom: Ayatullah Mar’azhi al-Najafi School. [In Arabic].
Shabestari, A. (1997). Al-Faegh Fi Rowa Wa Ashab al-Imam Sadegh, Qom: Islamic Publication Institute. [In Arabic].
Sharif-Razi, M. (1993). Nahjol Balagha, (Bu Sobhi Salih and Feiz al-Islam), Qom: Hijrat. [In Arabic].
.Tabarani, S. (1998). Al-Mojam al-Awsat (By Tarigh Ibn Awaz Allah and Mohsen Hosseini), Dar al-Haramain. [In Arabic].
Tabari Amoli, M. (2006). Nawadir al-Mo’jezat Fi Managhib al-Aemma al-Hodah (Mohammad Asadi), Qom, Our Reason. [In Arabic].
Tabatabaei, M. H. (1996). Al-Mizan Fi Tafsir al-Quran, Islamic Publication of the Society of lecturers, Qom Seminary. [In Arabic].
Tabrasi, F. (1998). Tafsir Jawame al-Jame, Tehran: University of Tehran Publciaiton, Qom Seminary Management. [In Arabic].
Tirmizi, M. (1996), Al-Jame’ al-Kabir (by Bashar Awwad Marouf), Beirut, Dar al-Gharb Islamiyyah. [In Arabic].
Tusi, M. (1990). Mesbah al-Motahajjed Wa Selah al-Mota’abbed, Beirut (Institute of Al-shia Fighq. [In Arabic].
------------- (1994). Rejal al-Tousi (By Javad Ghayyoumi Isfahani), Qom: Society of Lecturers in Qom Seminary, Institute of Islamic Publication. [In Arabic].
Va'ezzade Khorasani, M. (2010). Al-Ma'jam Fiqh, Mashhad: Astan Quds Razavi Research Foundation.[In Arabic].
Zahabi, M. (1962). Mizan al-E’tedal Fi Naghd al-Rijal (By Mohammad al-Bejawi), Beirut, Dal ul-Marefat for Publication. [In Arabic].
------------- (1994). Tartib al-Mowzu’at Li Ibn al-Jozi (By Kamal Ibn Basyouni Zaghloul), Beirut, Dar al-kotob Elmiyya. [In Arabic].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار