بررسی نقش مرجعیت صادقین در انحصار برخی از روایات علوی در منابع اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد،مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

برخی از روایات علوی فقط در منابع اهل سنت یافت می‌شود. چه‌بسا تصور شود هیچ‌یک آن‌ها قابل ‌اعتماد نیستند؛ زیرا در سدۀ دوم هجری، احادیث ساختگی به معارف علوی راه یافت. یکی از مسائل فراروی پژوهشگران بی‌اعتمادی بدین روایات به‌سبب ذکر نشدن آن‌ها در منابع شیعی است. شاید یکی از دلایل راه نیافتن احادیث به منابع شیعی، ظهور مرجعیت صادقینv برای دستیابی محدثان به میراث علوی بود و از توجه نسبت به دیگر راویان انتقال‌دهندۀ این میراث کاسته شد؛ بنابراین برخی از احادیث علوی برخی از این روایان که از سوی صادقینv نقل نشده، در انحصار منابع اهل سنت باقی ماند. این نوشتار به‌منظور بررسی این موضوع، راویان فعال این عرصۀ روایی را در کوفه ـ محیط تأثیریافته از این مرجعیت ـ شناسایی می‌کند. سپس با روش توصیفی‌تحلیلی منقولات این راویان را با روایات صادقینv مقایسه می‌کند تا چگونگی اعتماد به این روایات را با نگاهی استقرایی بیابد. در آخر نیز با تحلیل اسناد و متون و گونه‌شناسی روایات علوی منقول از این راویان در منابع شیعه، برخورد محدثان شیعی را با آن راویان مورد سنجش قرار می‌دهد. نوشتار حاضر نشان داد که اشتراک محتوایی این احادیث با روایات صادقینv، علاوه بر اینکه هم‌راستایی فعالیت حدیثی آنان را با صادقینv نشان می‌دهد، اعتماد اجمالی به دیگر احادیث علوی از این راویان را پدید می‌آورد و احتمال ساختگی بودن آن‌ها را می‌کاهد. همچنین این پژوهش، گرایش محدثان شیعی کوفی را به نقل روایات میراث علوی از طریق صادقینv به تصویر می‌کشید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of the Authority of Sādiqayn (as) in the Monopoly of some Alawī Traditions in Sunni Sources

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Raeisian 1
  • Samaneh Fathi 2
1 Assosiate Professor of Ulum Quran and Hadith, Ferdowsi University of Mashhad . Mashhad.Iran
2 Ph.D. Student of Ulum Quran and Hadith, Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad.Iran
چکیده [English]

Some Alawī traditions can only be found in Sunni sources. It may be thought that none of them are reliable; that is because in the second century, fabricated hadiths found their way into Alawī teachings. One of the issues facing scholars is distrusting these traditions caused by not mentioning them in Shi’ite sources. Perhaps one of the reasons for the hadiths not finding their way into Shi’ite sources was the emergence of the authority of Sādiqayn (as) [the two truthful ones, i.e., Imam Muhammad al-Baqir (A.S.) and Imam Ja’far al-Sadiq (A.S.)] for the narrators to have access to the Alawī heritage and thus the attention to other narrators who transmitted this heritage was reduced; therefore, some of the Alawī hadiths transmitted by some of these narrators, which were not narrated by Sādiqayn (as), remained in the monopoly of Sunni sources. In order to investigate this issue, the present article identifies the narrators active in this narrative field in Kufa the milieu influenced by this authority. Then, by descriptive-analytical method, it compares the reported transmissions of these narrators with the narrations of Sādiqayn (as) in order to find how to trust these narrations from an inductive perspective. Finally, by analyzing the Isnad, texts, and the typology of Alawī hadiths narrated from these narrators in Shi’ite sources, the attitude of Shi’ite narrators towards those narrators is assessed. The present article indicates that the content association of these hadiths with the traditions of Sādiqayn (as), in addition to showing the alignment of their hadith activity with Sādiqayn (as), creates a synoptic trust in other Alawī hadiths transmitted by these narrators and reduces the possibility of their being fabricated. This study also depicts the tendency of Kufi Shi’ite narrators to transmit the traditions of the Alawī heritage through Sādiqayn (as).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditions of Imam Ali (as)
  • Sunni sources
  • Ja’fari school
  • Sādiqayn (as) scholarly authority

مراجع

  1.  

    1. ابن ابی‌دنیا، ابوبکر عبدالله بن محمد، إصلاح المال، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة، 1414ق/‌ 1993م.
    2. ابن ابی‌شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابراهیم، الأدب، تحقیق د. محمدرضا القهوجی، الطبعة الأولى، لبنان: دار البشائر الاسلامیه، 1420ق/ 1999م.
    3. _____، الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، تحقیق کمال یوسف حوت، الطبعة الأولى، الریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
    4. ابن‌اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات(الأشعثیات)، تهران: مکتبة النینوى الحدیثه، بى‌تا.
    5. ابن‌جعد، علی، مسند ابن جعد، تحقیق عامر احمد حیدر، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة نادر، 1410ق/ 1990م.
    6. ابن‌حنبل، احمد، فضائل الصحابة، تحقیق وصی‌الله محمد عباس، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1403ق/ 1983م.
    7. ـــــــ ، مسند احمد، تحقیق شعیب أرنؤوط ‌ـ‌ عادل مرشد، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1421ق/ 2001م.
    8. ابن‌خزیمه، ابوبکر محمد بن اسحاق، صحیح، تحقیق محمد مصطفى أعظمی، بیروت: المکتب الاسلامی، 1431ق.
    9. ابن‌دکین، ابونعیم فضل بن عمرو، الصلاة، تحقیق صلاح بن عایض شلاحی، الطبعة الأولى، المدینة: مکتبة الغرباء الأثریة، 1417ق/ 1996م.
    10. ابن‌زنجویه، ابواحمد حمید بن مخلد، الأموال، تحقیق شاکر ذیب فیاض، الطبعة الأولى، السعودیه: مرکز ملک فیصل للبحوث والدراسات الاسلامیه، 1406ق/ 1986 م
    11. ابن‌سعد ابوعبدالله محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، تحقیق إحسان عباس، الطبعة الأولى، بیروت: دار صادر، 1968م.
    12. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی بن الحسن، تاریخ دمشق، تحقیق عمرو بن غرامة العمروی، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415ق/ 1995م.
    13. ابن‌ماجه قزوینی، ابوعبدالله محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق شعیب أرنؤوط، الطبعة الأولى، بیروت: دار الرسالة العالمیه، 1430ق/ 2009م.
    14. ابن‌معین، ابوزکریا یحیى، تاریخ ابن‌معین، تحقیق د. احمد محمد نور سیف، الطبعة الأولى، مکة المکرمة: مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الاسلامی، 1399 هـ – 1979م.
    15. ابن‌منجویه، احمد بن علی، رجال صحیح مسلم، تحقیق عبد الله لیثی، بیروت: دار المعرفة، 1407ق.
    16. ابوحجاج قضاعی، یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1400ق/ 1980م.
    17. ابوبکر نیشابوری، محمد بن ابراهیم بن منذر، الأوسط فی السنن والاجماع والاختلاف، تحقیق ابوحماد صغیر احمد بن محمد حنیف، الطبعة الأولى، الریاض: دار طیبة، 1405ق، 1985م.
    18. ابوداوود سجستانی، سلیمان بن أشعث، سنن أبی‌داوود، تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت: المکتبة العصریة، بی‌تا.
    19. ابوداوود طیالسی، سلیمان بن داود، مسند أبی‌داوود طیالسی، حقیق دکتور محمد بن عبد المحسن ترکی، الطبعة الأولى، مصر، دار هجر، 1419ق/ 1999م.
    20. ابوسعد مروزی، عبدالکریم بن محمد بن منصور، أدب الاملاء والاستملاء، تحقیق ماکس فایسفایلر، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1401ق/ 1981م.
    21. ابوسعید نقاش، محمد بن علی، فوائد العراقیین، تحقیق مجدی سید إبراهیم، مصر: مکتبة القرآن، بی‌تا.
    22. ابوشجاع الدیلمی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، تحقیق سعید بن بسیونی زغلول، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1406ق/ 1986م.
    23. ابویعلى موصلی، احمد بن علی، مسند أبی‌یعلى الموصلی، تحقیق حسین سلیم أسد، الطبعة الأولى، دمشق: دار المأمون للتراث، 1404ق/ 1984م.
    24. ابویوسف فارسی فسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة والتاریخ، تحقیق أکرم ضیاء عمری، الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1401ق/ 1981م.
    25. ابواسحاق فزاری، إبراهیم بن محمد، السیر لأبی إسحاق الفزاری، تحقیق فاروق حمادة، الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1987م.
    26. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن‏، تصحیح جلال الدین‏ محدث، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
    27. بسام، ‏ مرتضى، زبدة المقال من معجم الرجال‏، الطبعة الأولى، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1426ق.
    28. بوصیری، احمد بن ابی‌بکر، إتحاف الخیرة المهرة بزوائد المسانید العشرة، تحقیق دار المشکاة للبحث العلمی بإشراف ابوتمیم یاسر بن ابراهیم، الطبعة الأولى، الریاض: دار الوطن للنشر، 1420ق/ 1999م.
    29. بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین، السنن الکبرى، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق/ 2003م.
    30. پاکتچی، احمد، حدیث، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1392‌ش.
    31. پاکتچی، احمد و دیگران، ابعاد شخصیتی و زندگی امام صادقR، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1391ش.
    32. ترمذی، ابوعیسى محمد بن عیسى، سنن الترمذی، تحقیق وتعلیق احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبدالباقی، الطبعة الثانیة، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق/ 1975م.
    33. تفرشى، مصطفى بن حسین‏، نقد الرجال‏، تحقیق مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث‏، قم: موسسة آل البیتk لاحیاء التراث‏، 1377 ش.
    34. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق/ 1990م.
    35. حسین بن سعید، کوفى اهوازی، الزهد، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدى، قم: المطبعة العلمی، 1402ق.‏
    36. حقیقی، خلیل، «امام صادقR و شکل‌گیری مکتب جعفری»، فصلنامه علمی‌ترویجی علوم اسلامی، سال دوم، شمارۀ ۷، 1386ش، ص۱۳۳ـ۱۶۰.
    37. حمیدی، ابوبکر عبدالله بن زبیر، مسند حمیدی، تحقیق حسن سلیم أسد دَّارَانی، الطبعة الأولى، دمشق: دار السقا، 1996م.
    38. حمیرى، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تحقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، الطبعة الأولى، قم: مؤسسة آل البیتk، 1413ق.
    39. خزاز رازى، على بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الاثنی عشر، تحقیق حسینى کوهکمرى، عبداللطیف‏، قم: بیدار، 1401ق.
    40. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق دکتور بشار عواد معروف، الطبعة الأولى، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1422ق/ 2002م.
    41. دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر، سنن الدارقطنی، تحقیق شعیب ارنؤوط، حسن عبدالمنعم شلبی، عبداللطیف حرز الله، احمد برهوم، الطبعة الأولى، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق/ 2004م.
    42. دارمی، ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی(سنن الدارمی)، تحقیق حسین سلیم أسد دارانی، الطبعة الأولى، المملکة العربیة السعودیة: دار المغنی للنشر والتوزیع، 1412ق/ 2000م.
    43. دولابی، محمد بن احمد، الکنى والأسماء، تحقق ابوقتیبة نظر محمد فاریابی، الطبعة الأولى، بیروت: دار ابن حزم، 1421ق/ 2000م.
    44. ذهبی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد، الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، تحقیق محمد عوامة احمد محمد نمر خطیب، الطبعة الأولى، جدة: دار القبلة للثقافة الاسلامیة ‌ـ‌ مؤسسة علوم القرآن، 1413ق/ 1992م.
    45. ــــــــ ، سیر أعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققین بإشراف شیخ شعیب أرنؤوط، الطبعة الثالثة، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405 هـ ـ 1985م.
    46. ــــــــ ، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، الطبعة الأولى، بیروت: 1382ق/ 1963م.
    47. رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی أخبار قزوین، تحقیق عزیز الله عطاردی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408ق/ ‌1987م.
    48. سعید بن منصور، ابوعثمان، التفسیر من سنن سعید بن منصور، تحقیق د سعد بن عبدالله بن عبدالعزیز آل حمید، الطبعة الأولى، الریاض: دار الصمیعی للنشر والتوزیع، 1417ق/ 1997م.
    49. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن أبی بکر، اللآلىء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، تحقیق ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عویضة، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق/ 1996م.
    50. شافعی محمد بن إدریس، الأم، بیروت: دار المعرفة، 1410ق/ 1990م.
    51. شوشترى، محمد تقى‏، قاموس الرجال‏، تحقیق موسسه النشر الاسلامى التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه‏، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، الطبعة الثانیة، مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق.
    52. صحرایی اردکانی، کمال، «نقد و بررسی حدیث در مکتب جعفری»، ابعاد شخصیتی و زندگی امام صادقR، به کوشش احمد پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادقR، ۱۳۹۱ش.
    53. صدوق، محمد بن على‏ بن بابویه، الأمالی، الطبعة السادسة، تهران‏: کتابچى، 1376ش‏.
    54. ـــــــ ، التوحید‏، تحقیق هاشم‏ حسینى، الطبعة الأولی، قم‏: جامعه مدرسین‏، 1398ق.
    55. -----، الخصال، تحقیق على اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین‏، 1362ش‏.
    56. ـــــــ ، علل الشرائع‏، قم: ‏مکتبة الداوری‏، 1385 ش ـ 1966م.
    57. ـــــــ ، عیون أخبار الرضاR‏، تحقیق مهدى‏ لاجوردى، تهران: نشر جهان‏، 1378ق.
    58. ـــــــ ، کتاب من لا یحضره الفقیه‏، تحقیق على اکبر غفارى، الطبعة الثانیة، قم‏: جامعه مدرسین‏، 1413ق.
    59. طبری، محمد بن جریر، تهذیب الآثار وتفصیل الثابت عن رسول الله من الأخبار(تهذیب الآثار مسند عمر)، تحقیق محمود محمد شاکر، القاهرة: مطبعة المدنی، بی‌تا.
    60. طحاوی، احمد بن محمد بن سلامة، أحکام القرآن الکریم، تحقیق دکتور سعد الدین أونال، الطبعة الأولى، استانبول: مرکز البحوث الاسلامیة التابع لوقف الدیانة الترکی، 1416ق/ 1995م.
    61. ــــــ ، شرح معانی الآثار، تحقیق محمد زهری نجار و‌ محمد سید جاد الحق، الطبعة الأولى، المدینة النبویة: عالم الکتب، ١٤١٤ق/ ١٩٩٤م.
    62. طوسی، محمد بن الحسن‏، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق خرسان، حسن الموسوى‏، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1390ق.
    63. ــــــ ، الأمالی، تحقیق حسن الموسوى خرسان، قم: دار الثقافة، 1414ق.
    64. ــــــ ، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، 1407ق.
    65. ــــــ ، رجال طوسی، تحقیق جواد قیومی أصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1415ق.
    66. ــــــ ، معانی الأخبار، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1403ق.
    67. عبدالرزاق صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق بن همام، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن أعظمی، الطبعة الثانیة، الهند: المجلس العلمی، 1403ق.
    68. عبدالله بن مبارک، ابوعبدالرحمن مرْوزی، مسند عبدالله بن المبارک، تحقیق صبحی بدری سامرائی، الطبعة الأولى، الریاض: مکتبة المعارف، 1407ق.
    69. عجلى کوفى، ابوالحسن احمد بن عبدالله، معرفة الثقات من رجال أهل العلم والحدیث ومن الضعفاء وذکر مذاهبهم وأخبارهم، تحقیق عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، الطبعة الأولى، المدینة المنورة: مکتبة الدار، 1405ق/ 1985م.
    70. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی‏، تحقیق و تصحیح سید هاشم رسولى محلاتى‏، تهران: المطبعة العلمیه، 1380ق.
    71. قاسم بن سلاّم، ابوعُبید، الأموال، تحقیق خلیل محمد هراس، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    72. قاضی نعمان، ابن حیون نعمان بن محمد مغربى‏، ‏دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، تحقیق آصف فیضى، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1385 ق‏.
    73. قمى، على بن ابراهیم‏، تفسیر القمی‏، تحقیق موسوى جزائرى، طیب‏، قم: دار الکتاب‏، 1404ق.
    74. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق دار الحدیث، قم‏: دار الحدیث‏، 1429ق.
    75. کوفى، فرات بن ابراهیم‏، تفسیر فرات الکوفی‏، تحقیق کاظم، محمد، الطبعة الأولی، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی، 1410ق.‏
    76. مازندرانى حائرى، محمد بن اسماعیل‏، منتهى المقال فی أحوال الرجال‏، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث‏، الطبعة الأولى، قم: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث‏، 1416ق.
    77. مامقانى، عبدالله‏، تنقیح المقال فی علم الرجال، بى‌نا، بى‌جا، بی‌تا.
    78. مغلطای بن قلیج، إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق ابوعبدالرحمن عادل بن محمد و ابومحمد أسامة بن ابراهیم، القاهرة: الفاروق الحدیثة للطباعة و النشر، ١٤٢٢ق/ ٢٠٠١م.
    79. مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، تحقیق میر شریفى، على‏، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
    80. نجاشی، احمد بن على‏، رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیرى زنجانى، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1365 ش.
    81. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث‏، الطبعة الأولى، تهران: فرزند مولف‏، 1414ق.
    82. نورى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، تحقیق مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث‏، بیروت: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث‏، 1429ق.
    83. نووی، ابوزکریا محیی‌الدین یحیى بن شرف، تهذیب الأسماء واللغات، تحقیق شرکة العلماء بمساعدة إدارة الطباعة المنیریة، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار