گونه‌شناسی روایات ابان بن تغلب در جوامع روایی اهل تسنن تا سدۀ پنجم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه الهیات و معارف اسلامی، علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، علوم قرآن وحدیث، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

مواجهۀ عمومی محدثان اهل تسنن با ابان بن تغلِب، به‌عنوان راوی شیعه‌مذهبی که دارای جایگاه علمی ویژه‌ای بوده و در زمینه‌های مختلفی چون فقه، تفسیر، قرائت و... تبحر داشته، عموماً از سنخ قبول روایات بوده است. در این مطالعه پس از گردآوری طیف‌های روایی گوناگون نقل‌شده از ابان با رویکردی درون‌متنی با استفاده از روش حلقۀ مشترک ـ در نگاه موتسکی ـ به چرایی غلبۀ طیف روایی فقهی و سپس اخلاقی در جوامع و مسانید اهل تسنن پاسخ داده می‌شود. بر این اساس نقش حلقۀ مشترکی چون حماد بن زید، همچنین افراد مهمی مانند شعبه و... در گسترش طیف روایی فقهی و نیز یحیی بن حماد در گسترش طیف روایی اخلاقی مشهود بوده است. مسئلۀ بعدی که در این مطالعه مورد توجه قرار گرفت، دلایل برون‌متنی چرایی غلبه رویکرد فقهی در جوامع و مسانید، دلایل عدم نقل بخاری و نیز نقل پرشمار طبرانی در گسترده‌ترین طیف‌ها از ابان بوده که برای پاسخ به آن‌ها می‌توان به این مسئله اشاره کرد که سبک نگارش این کتب و نیز نوع نگاه یا شخصیت علمی نویسندگان در این ‌باره نقش مهمی ایفا کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of Abān ibn Taghlib's Traditions in Sunni Collections up to the fifth century

نویسندگان [English]

  • Mohammad Alimohammadi 1
  • Hossein Sattar 2
1 Ph.D. student of Ulum Quran and Hadith, Kashan University , Kashan, Iran.
2 Assistant Professor of Ulum Quran and Hadith, Kashan University . Kashan, Iran
چکیده [English]

The general encounter of Sunni's traditionists with Abān ibn Taghlib, as a Shiite narrator who has a special scientific status and is proficient in various fields of Islamic sciences, has generally been of the type of accepting his traditions. In this study, after collecting the various narrative types that quoted from Abān with an in-text approach using the common link method -in Motzki's view- we will try to find the reasons for the jurisprudential dominance and then moral type from him in Sunni collections. Accordingly, the role of some common links like Ḥammād ibn Zayd, as well as important people such as Shu'bah in spreading of the jurisprudential traditions and Yaḥyā ibn Ḥammād in spreading of the of moral traditions type has been evident. The next issue in this study was the extratextual reasons like why the jurisprudential approach of Abān prevailed in Sunni collections and Masānīd, the motives of Bukhārī for not quoting from him and also the reasons for numerous quotations of Tabarānī in the widest types from Abān, to answer, in concise, the style of writing those books as well as type of view of the authors has played an important role in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abān ibn Taghlib
  • writers of Collections and Masānīd
  • Common Link
  • Jurisprudential Approach

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آقایی، سید علی، «حلقۀ مشترک و پیوند آن با اصطلاحات حدیثی»، تاریخ و تمدن اسلامی، شمارۀ 15، ۱۳۹۱ش، ص59ـ98.
    3. آقایی، سید علی، «پدیدۀ حلقۀ مشترک در سندهای روایات، تبیین و تحلیل»، مطالعات تاریخ اسلام، شمارۀ 7، ۱۳۸۹ش، ص25ـ51.
    4. ابن ابی‌شیبه، المصنف، به‌کوشش کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
    5. ابن ابی‌شیبه، مسند، به‌کوشش عادل بن یوسف العزازی و احمد بن فرید المزیدی، ریاض: دار الوطن، 1997م.
    6. ابن‌ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی(و المستطرفات)، به‌کوشش موسوى و ابن‌مسیح، قم: مؤسسه انتشارات اسلامى قم، 1410ق.
    7. ابن‌اعرابی، ابوسعید احمد بن محمد، المعجم ، عبد المحسن بن ابراهیم بن احمد الحسینی، عربستان: دار ابن‌الجوزی، 1418ق.
    8. ابن‌جعد، علی، مسند، به‌کوشش عامر احمد حیدر، بیروت: مؤسسة نادر ، 1410ق.
    9. ابن‌حبان، محمد، صحیح، به‌کوشش شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرساله، 1414ق.
    10. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404ق.
    11. ابن‌حنبل، احمد، مسند، مصر: مؤسسة قرطبة، بی‌‏تا.
    12. ابن‌صباح زعفرانی، حسن بن محمد، مسند بلال بن رباح المؤذن، به‌کوشش مجدی فتحی السید، مصر: دار الصحابه، 1409ق.
    13. ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن، به‌کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    14. ابن‌مقرئ، محمد بن ابراهیم، معجم، به‌کوشش أبی عبدالرحمن عادل بن سعد، ریاض: مکتبة الرشد، 1419ق.
    15. ابو عوانه اسفراینی، یعقوب بن اسحاق، مستخرج، بیروت: دار المعرفة، 1419ق.
    16. ابویعلی موصلی، احمد، المسند، به‌کوشش حسین‌ سلیم‌ اسد، دمشق: دار المأمون للتراث، 1404ق.
    17. ابویعلی موصلی، احمد، المعجم، به‌کوشش إرشاد الحق الأثری، فیصل آباد: إدارة العلوم الأثریة، 1407ق.
    18. ابوبکر اسماعیلی، احمد بن ابراهیم، المعجم فی أسامی شیوخ أبی بکر الإسماعیلی، به‌کوشش زیاد محمد منصور، مدینه: مکتبة العلوم والحکم، 1410ق.
    19. ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن، به‌کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    20. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدلله، المسند المستخرج على صحیح الامام مسلم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
    21. بزار، ابوبکر احمد، مسند، به‌کوشش محفوظ‌ الرحمن‌ زین‌الله و دیگران‌، مدینه: مکتبة العلوم والحکم، 1988م.
    22. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، به‌کوشش محمد عبدالقادر عطا، مکه: مکتبة دار الباز، 1414ق.
    23. ــــــ ، معرفة السنن والآثار، به‌کوشش سید کسروی حسن، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
    24. پاکتچی، احمد، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل تسنن، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1392ش.
    25. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن‌، به‌کوشش‌ احمد محمد شاکر و دیگران‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    26. جاودان، محمدو منصوری راد، حسین، «ابان بن تغلب؛ متکلمی از تبار محدثان امامی»، فصلنامه تحقیقات کلامی، شمارۀ 1، 1392ش، ص39ـ54.
    27. جدیع، عبدالله بن یوسف، تحریر علوم الحدیث، بیروت: مؤسسة الریان للطباعة والنشر والتوزیع، 1423ق.
    28. جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، أحوال الرجال، به‌کوشش صبحی البدری السامرائی، بیروت: مؤسسة الرساله، 1405ق.
    29. چاچی، هیثم بن کلیب، المسند، به‌کوشش محفوظ الرحمن زین الله، مدینه: مکتبة العلوم والحکم، 1410ق.
    30. حاکم‌ نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، به‌کوشش مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق.
    31. حمیدی، عبدالله بن زبیر، المسند، به‌کوشش حبیب‌ الرحمن‌ الاعظمی، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
    32. خانی، حامد، «بایسته‌های پژوهش در حیات و اندیشۀ ابان بن تغلب»، دوفصلنامۀ مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 47، 1389ش، ص7ـ41.
    33. خطیب‌ بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، به‌کوشش ابوعبدالله‌ سورقی‌ و ابراهیم‌ حمدی‌ مدنی، مدینه: المکتبة العلمیه، بی‌تا. ‌
    34. دارقطنی، علی بن عمر، السنن، به‌کوشش عبدالله‌ هاشم‌ یمانی، بیروت: بی‌نا، 1386ق.
    35. دارمی، عبدالله‌ بن عبدالرحمن، سنن، به‌کوشش فواز احمد زمرلیو خالد السبع العلمی، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    36. ذاکری قندیلو، حکیمه، بررسی آراء، اقوال و روش تفسیری ابان بن تغلب، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: عسکر بابازاده اقدم، خوی: دانشکده علوم قرآنی خوی-دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، 1396ش.
    37. ذهبی، شمس‌الدین، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، به‌کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1995م.
    38. ذهبی‌، محمد بن احمد، ذکر أسماء من تکلم فیه وهو موثق، به‌کوشش‌ محمد شکور أمریر المیادینی، زرقاء: بی‌نا، 1406ق.
    39. ـــــــ ، ذکر أسماء من تکلم فیه وهو موثق، به‌کوشش محمد شکور بن محمود، زرقاء: مکتبة المنار، 1406ق.
    40. ذهبی‌، محمد بن احمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران، بیروت‌: مؤسسة الرساله، 1405ق.
    41. زرکلی، خیرالدین، أعلام، بیروت: دار العلم للملایین، 2002م.
    42. سراج ثقفی، محمد بن اسحاق، مسند السراج، به‌کوشش إرشاد الحق الأثری، فیصل‌آباد: أدارة العلوم الأثریة، 1423ق.
    43. سعدون زاجی، زهراء، روایت‌های ابان بن تغلب در منابع شیعی و سنی تا ابتدای قرن پنجم هـ.ق با تأکید بر روایت‌های تاریخی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مریم عزیزیان، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1397ش.
    44. شافعی، محمد بن ادریس، مسند، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
    45. شبیری زنجانی، سید موسی، پاورقی السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی(و المستطرفات)، به‌کوشش موسوى و ابن‌مسیح، قم: مؤسسه انتشارات اسلامى قم، 1410ق.
    46. صنعانی، عبد الرزاق، تفسیر القرآن، به‌کوشش مصطفى مسلم محمد، ریاض: مکتبة الرشد، 1410ق.
    47. ضیائی، علی‌اکبر، «ابان بن تغلب»، ضمن جلد دوم از دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، به‌کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران: انتشارات دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1374ش.
    48. طبرانی، سلیمان بن احمد، الروض الدانی (المعجم الصغیر)، به‌کوشش محمد شکور محمود الحاج أمریر، بیروت: المکتب الاسلامی، 1405ق.
    49. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، به‌کوشش طارق بن عوض الله بن محمد و عبدالمحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره: دار الحرمین، 1415ق.
    50. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به‌کوشش حمدی السلفی، موصل: مکتبة الزهراء، 1404ق.
    51. طبری، محمد بن جریر، تهذیب الآثار وتفصیل الثابت عن رسول الله من الأخبار، به‌کوشش محمود محمد شاکر، قاهره: مطبعة المدنی، بی‌تا.
    52. طوسی، علی بن نصر، المستخرج علی جامع الترمذی، به‌کوشش أنیس بن احمد، مدینه: مکتبة الغرباء الأثریة، 1415ق.
    53. طیالسی، سلیمان بن داود، مسند، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
    54. عبدالرزاق هادی، علی، «التشیع و الرفض عند المحدثین»، کلیة التربیة الأساسیة، شمارۀ 45، 2019م، ص310ـ319.
    55. عتر، نورالدین محمد، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دار الفکر، 1418ق.
    56. فاکهی، محمد بن اسحاق، أخبار مکة فی قدیم الدهر وحدیثه، به‌کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت: دار خضر، 1414ق.
    57. مزّی، یوسف بن عبدالرحمن‌، تهذیب الکمال، به‌کوشش بشار عواد، بیروت: مؤسسة الرساله، 1400ق.
    58. مزید، علی عبدالباسط، منهاج المحدثین فی القرن الأول الهجری وحتى عصرنا الحاضر، قاهره: هیئة المصریة العامة للکتاب، بی‌تا.
    59. مسلم‌ بن‌ حجاج‌، صحیح‌، به‌کوشش‌ محمدفؤاد عبدالباقی‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    60. نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین، 1365ش.
    61. نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، به‌کوشش عبدالغفار البنداری و سید کسروی حسن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق.
    62. نسائی، احمد بن شعیب، سنن، به‌کوشش عبدالفتاح أبو غدة، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیه، 1406ق.
    63. Motzki, H. (2016). Introduction. In Motzki. H, Hadith Origins and Developments (pp. xxvi-xlii). New York: Routledge.
    64. Van Ess, J. (2017). Theology and Society in the Second and Third Century of the Hijra, A History of Religious Thought in Early Islam (Vol. 1). Leiden|Boston: Brill.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار