جایگاه مباحث حدیثی در نظریات علوم قرآنی از دیدگاه آیت‌الله معرفت(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

سنت و حدیث که از قدیمی‌ترین و کاربردی‌ترین منبع در علوم قرآنی به شمار می‌آید، در آثار محمدهادی معرفت (1309-1385ه.ش)دایرۀ کاربردی گسترده‌ای را در بر می‌گیرد. از یک سو، شاهد آن هستیم که مأثورات از همان دوران نخست درزمینۀ کشف مفاهیم علوم قرآنی بسیار سودمند هستند؛ و ازسوی دیگر این منبع کمابیش مورد غفلت دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته است که با توجه به کثرت دانشمندان اهل‌سنت در این عرصه تا حدودی قابل توجیه است. مرحوم معرفت در نظریات علوم قرآنی خود عملاً به بازبینی و کاربرد جدی روایات روی آورده و آن‌ها را بر محوریت قرآن استوار ساخته‌ است؛ ایشان با واکاوی مفاهیم علوم قرآنی در روایات مقبول اهل‌بیتt و صحابه به ابداع نظریات، تمایز بخشی و تبیین این مفاهیم پرداخته است. ایشان تمام مسائل قرآنی را از قرآن آغاز و به حدیث ختم می‌کند و بالعکس؛ این رویکرد حدیثی می‌تواند فصل الخطابی در مسئلۀ جایگاه سنت و حدیث از منظر وی باشد. نوشتار حاضر برای تبیین این مسئله، نمونه نظریه‌های‌ بطن، نسخ تدریجی، نزول قرآن در شب قدر و وحی در زمان بعثت، جاودانگی و عدم تحریف قرآن و... با استناد به روایات جری و تطبیق، روایات نسخ، روایات آغاز نزول، روایات عرضه به قرآن و... مطرح شده است تا نشان دهد رجوع این محقق قرآنی به مأثورات، بسیار راه گشا بوده و قابل استخراج است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Hadith Studies in the Theories of Ulum Quran from the Point of View of Ayatollah Ma’refat

نویسندگان [English]

  • Hossein Sattar 1
  • Mohsen Ghasempour 2
  • Elham Jamshidi 3
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Kashan University, Kashan., Iran
2 Professor of Quran and Hadith Department, Allameh Tabatabai University, Tehran .Iran
3 Ph.D. student of Ulum Quran and Hadith, Kashan University , Kashan, Iran.
چکیده [English]

Introduction
Sunnah and Hadith, which is considered to be one of the oldest and most practical sources in Ulum Quran (Quranic sciences), covers a wide range of usage in the works of Mohammad Hadi Ma’refat (1309-1385 AH). If we consider the Quranic sciences as all the knowledge that is in the position of better understanding of the verses of the Quran, this important Quranic scholar has used it in a proper way in his traditional and narrative interpretation, i.e. al-Tafsīr al-Atharī al-Jāmi’. On the one hand, we can see that from the very first era, the traditions are very useful in the field of discovering the concepts of Quranic sciences; And on the other hand, this source has been more or less neglected by scholars of Quranic sciences. The connection of the concepts of Quranic sciences with texts of traditions is more understandable with a broader view of the definition of Quranic sciences. In her theories of Quranic sciences, Ayatollah Ma'raf has actually turned to the serious review and application of hadiths and based them on the centrality of the Qur'an; By analyzing the concepts of Quranic sciences in the acceptable traditions of the Ahl al-Bayt (a.s.) and the Companions, he has developed theories, differentiated and explained these concepts. He starts all Quranic issues from Quran and ends with Hadith and vice versa; This hadith approach can be a terminal chapter in the issue of the place of Sunnah and Hadith from his perspective. In order to explain this issue, the present article is an example of the theories of Batn, gradual abrogation, the revelation of the Qur'an on the Laylat al-Qadr and the revelation at the time of the Prophethood, the immortality and non-distortion of the Qur'an, tradition of Jary wa taṭbīq etc. has been proposed to show that this Qur'anic scholar's reference to the Hadith is very open and can be extracted.
Method
The present research has analyzed the collection of works of Ayatollah Ma’refat with the descriptive-analytical method and the use of library sources in order to extract the researcher's views on the most important issues of Quranic sciences. The most important finding of this research and in comparison, with other views of scholars shows that his view is more towards the hadith of Ahl al-Bayt (as). According to other words, Ayatollah Ma’refat has paid attention to the topics of Quranic sciences with the idea that he considers the Ahl al-Bayt (as) to be the authority for complete knowledge of Quranic teachings and has examined the position of these topics in his works with such a basis.
He also used the farīqayn’s hadiths, so besides the hadiths of the infallible imams (as), therefore, along with the hadiths of the infallible imams, he has also used the authentic traditions of the Sunnis. Considering the emphasis of knowledge on the basis of its theories on Imamiyyah and Sunni traditions, the authors of this article have also paid attention to the hadith collections of farīqayn in their library study.
Results
Traditions in many cases, in the position of presenting on ẓawāhir or texts of the Quranic verses, play a significant role in recognizing or explaining the concepts of the Quranic sciences of Ayatollah Ma’refat; Unlike many Quranic scholars, Ayatollah Ma’refat uses the narrations of the Sunnah of the Holy Prophet (pbuh) and the infallible imams (as) and even the Companions as evidence in the theories of Quranic sciences, especially the topics of revelation, abrogation, similar, etc. As an example, distinguishing between the beginning of the mission and the beginning of the revolution, examining the examples of gradual abrogation (in women beat's verses, prohibition of slavery, prohibition of wine) and the theory of baṭn and the non-distortion of the Qur'an, immortality, etc. As one of his interpretative sources, the traditions of the meanings of words and the occasions of revelation, are from companions with special conditions and their followers. In general, Ayatollah Ma’refat considers Sunnah and Hadith to be essential in understanding the Qur'an and believes that there are some things in the Qur'an that cannot be explained except through tradition, such as legislation that is generally stated in the Qur'an, or things like the statement of abrogating from abrogated that the Quran has not mentioned all its dimensions, angles and details, and the intellect does not lead anywhere;
When faced with the concepts of Quranic sciences, he believes in the authenticity of the Quran and the authenticity of accepted traditions, which are adopted with a moderate view after revision from Shia and Sunni sources. The main reason for distinguishing him from other Qur'an scholars is this issue, which leads to the clarification of the link between the Qur'an and hadiths. One of the clear and prominent results of this research is his approximation approach in the investigations of the Quranic sciences, which is a special symbol of it in the book of al-Tafsīr al-Atharī al-Jāmi'.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Ayatollah Ma'refat
  • Interpretive source
  • Quranic Sciences
قرآن کریم (۱۳۷۳). ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
آرمین، م. (1385). مناهل العرفان فی علوم القرآن. چ۱. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
أبوریه، م. (۱۹۹۴م). أضواء علی السنة المحمدیة. قاهره-مصر: دارالمعارف.
ابن‌بابویه، م. (۱۳۷۸ق). عیون اخبار الرضاt. تحقیق مهدی لاجوردی. چ۱. تهران: نشر جهان.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، م. (۱۴۱۰ق). متشابه القرآن و مختلفه. چ۱. قم: انتشارات بیدار.
اسدآبادی، ج.، خسروشاهی، ه.، و عبده، م. (۱۴۱۷ق). العروة الوثقی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
بابایی، ع. (۱۳۹۲ش). روش‌شناسی تفسیر قرآن. چ۵. تهران: سمت.
برقی، ا. (۱۳۷۱ق). المحاسن، تحقیق جلال‌الدین محدث. چ۲. قم: دارالکتب الاسلامیه.
بیضاوی، ع. (۱۴۱۸ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. چ۱. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، م. (۱۴۰۵ق). التعریفات. بیروت: ابراهیم ابیاری.
حلی، ح. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی. چ۱. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین قم.
حسینی، ف. (۱۳۹۰ش). بحران مدرنیته و اسلام. تهران: اطلاعات.
حویزی، ع. (1415ق). تفسیر نورالثقلین. قم: اسماعیلیان.
خوش‌منش، ا. (۱۳۸۶). روش‌شناسی: تفسیر اجتماعی قرآن و بیداری اسلامی. پژوهش و حوزه، شمارۀ 30 و 31، 129ـ156.
دروزه، م. (1429ق). التفسیر الحدیث ترتیب السور حسب النزول. چ۳. تونس: دارالغرب الاسلامیه.
راغب الاصفهانی، ح. (1412ق). المفردات فی الالفاظ القرآن. دمشق- بیروت: دارالشامیه- دارالعلم.
روشن‌ضمیر، م. (۱۳۹۰ش). جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی. چ۱، تهران: سخن.
زرکشی، ب. (۱۴۱۰ق). البرهان فی علوم القرآن. تحقیق جمال ذهبی و همکاران. بیروت: دارالمعرفه.
زمخشری، م. (۱۴۰۷ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چ۳. بیروت: دارالکتاب العربی.
سیوطی، ج. (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن. تحقیق فواز احمد زمرلی. لبنان- بیروت: دارالکتاب العربی.
شریف الرضی، م. (۱۴۱۴ق). نهج‌البلاغه. تحقیق صبحی صالح. چ۱. قم: هجرت.
صالح، ص. (۱۳۹۰). علوم الحدیث و مصطلحه. چ۱. بی‌جا: خرسندی.
صفار، م. (۱۴۰۴ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد2. تحقیق محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی. چ۲. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
طوسی، م. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. چ۱. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـــــ (1414ق). الامالی. تحقیق مؤسسۀ بعثت. چ۱. قم: دارالثقافه.
طریحی، ف. (١٣٧۵ش). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تهران: مکتبة المرتضویه.
علم‌الهدی، م. (بی‌تا). رسائل الشریف المرتضی. قم: دارالقرآن الکریم.
فاضل مقداد، ج. (419ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. تحقیق سید محمد قاضی. چ۱. بی‌جا: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
قرشی بنابی، ع. (بی‌تا). قاموس قرآن. بی‌جا: مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل البیتk.
قمی، ا. (1404ق). تفسیر قمی. قم: دارالکتاب.
کردکریمی، ا.، نصیری حامد، ر.، و شاکری خویی، ا. (۱۳۹۹ش). جریان بازگشت به قرآن در اندیشۀ سیاسی اسلام معاصر. مطالعات سیاسی، شمارۀ 50، ۱ـ۱۴.
کلینى، م. (1429ق). ‏کافی. چ۱. قم: دارالحدیث‏.
مامقانی، م. (1385). مقباس الهدایة فی علم الدرایة. قم: دلیل ما.
مجلسی، م. (بی‌تا). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
معرفت، م. (1373ش). تناسب آیات و سور. چ۱. قم: بنیاد معارف اسلامى‏، علوم قرآنی.
ــــــ (۱۳۷۹ش[الف]). تفسیر و مفسران. چ۱. قم: مؤسسۀ فرهنگى انتشاراتى التمهید.
ــــــ (1379ش[ب]). تحریف‌ناپذیرى قرآن‏. چ۱. تهران: سمت.
ــــــ (۱۳۸۱ش). علوم قرآنی. چ۴. قم: التمهید.
ــــــ (۱۳۸۲ش). تاریخ قرآن. چ۵. تهران: سمت.
ــــــ (۱۳۸۷ش). صحابه از منظر اهل‌بیتk. ‏چ۱. قم: مؤسسۀ فرهنگى انتشاراتى التمهید.
ــــــ (۱۳۸۸ش). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسۀ فرهنگى انتشاراتى التمهید.
ــــــ (1390). تفسیر اثری جامع. چ۱. قم: مؤسسة النشر التمهید.
ــــــ (1423ق). شبهات و ردود حول القرآن الکریم. چ۱. قم: مؤسسة النشر التمهید.
ــــــ (1427ق). التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء تاریخ قرآن. چ۱. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، المعاونیة الثقافیه، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیه.
ــــــ (1428ق). صیانة القرآن من التحریف. ‏چ۱. قم: مؤسسۀ فرهنگى انتشاراتى التمهید.
ــــــ (1383ش). نسخ در قرآن در تازه‌ترین دیدگاه‌ها. بینات، ۱۱ (44)، 99ـ۱۰۷.
مصطفوی، ح. (۱۳۶۰ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: نشر کتاب.
مفید، م. (بی‌تا). تصحیح الاعتقادات الامامیه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
نجارزادگان (محمدى)، ف. (۱۳۸۳ش). تفسیر تطبیقى. چ۱. قم: ‏مرکز جهانى علوم اسلامى.
نفیسی، ش. (۱۳۷۹ش). عقل‌گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
نکونام، ج. (۱۳۸۰ش). درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن. چ۱. تهران: نشر هستی‌نما.
نورى، ح. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. قم: مؤسسة آل البیتk.‏
هندی، ا. (۱۳۳۴ش). القرآن و هو الهدی والفرقان. ترجمۀ محمدتقی فخر داعی گیلانی. چ۲. تهران: آفتاب.
 
References
Abourieh, M. (1994). The Lights of Ali Sunnah Al-Muhammadiyah, The Lights of Ali Sunnah Al-Mohammadiyah. Cairo-Egypt: Dar al-Maarif. (In Persian).
Alam al-Hadi, M. Rasaila al-Sharif al-Mortaza. Qom: Dar al-Qur'an al-Karim. (In Persian).
Asadabadi, J., Khosrow Shahi, H., & Abdo, M., (1986). Al-Arwa Al-Waghaki. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Printing and Publishing Organization. (In Persian).
Babaei, A. A. (2012). Methodology of Qur'an Interpretation. Tehran: Samit. (In Persian).
Baidawi, A. (1987). Anwar al-Tanzil and Asrar al-Tawil. Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. (In Persian).
Barqi, A. (1982). Al-Mahasen. researcher: J. Muhaddith. Qom: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian).
Daruzeh, M. (2008). Al-Tafsir al-Hadith, Al-Surah Hasb al-Nuzul. Tunis: Dar al-Gharb al-Islamiyya. (In Persian).
Fazil Moqdad, J. (1998). Kanz al-Irfan Fi Fiqh al-Qur'an. researcher: M. Ghazi. Bija: World Assembly of Approximation of Islamic Religions. (In Persian).
Hali, H. (1982). Al-Ahkam al-Qa`aim fi Marafah al-Halal wa Haram. researcher: Research Department of the Islamic Publications Office, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Madrasin Society. (In Persian).
Handi, A., (1955). Al-Qur'an and Ho Al-Hadi and Al-Furqan. translated by M. Fakhr Dai Gilani. Aftab Tehran, (In Persian).
Hosseini, F. (2019). Crisis of Modernity and Islam. Tehran: Information. (In Persian).
Khoshmanesh, A. (2016). Methodology: social interpretation of Quran and Islamic awakening; Good-natured, Abu Al-Fazl; research and field; Vo. 30-31, 129-156. (In Persian).
Ibn Baboyeh, M. (1989). Ayoun Akhbar al-Reza. researcher: M. Lajurdi. Tehran: Jahan Publishing House. (In Persian).
Ibn Shahr Ashub Mazandarani, M. (1979). Mutabah al-Qur'an and Varifah. Qom: Bidar Publications. (In Persian).
Jurjani, M., (1984). al-Tarifat. Beirut: Ibrahim Abiari. (In Persian).
Kalini, M. (2008). Kafi (T-Dar al-Hadith). Qom: Dar al-Hadith. (In Persian).
Khoie, A. (nd.), Al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Qom: Institute for Revival of Ayatollah Khoi. (In Persian).
Kord Karimi, A. & Nasiri, R., Shakeri. A. (2019). The trend of returning to the Qur'an in contemporary Islamic political thought. Political Studies. No. 50 (Azad University). (In Persian).
Makarem Shirazi, N. (1994). translation of the Quran. Qom: Department of Islamic History and Education Studies. (In Persian).
Mamqani, M.R (2016). Muqbas al-Hudayah fi Alam al-Darayah. Dalil Ma. (In Persian).
Marafet, M.H. (2013). Nashq in the Qur'an in the latest perspectives. Ibnat, 11 (44), p. 99. (In Persian).
------------. (2018). Al-Tamhid fi Ulum al-Qur'an. Qom: Al-Tamhid Publishing Cultural Institute. (In Persian).
------------. (2003). History of the Qur'an. Tehran: Samit. (In Persian).
------------. (2000). Interpretation in different religions and views of the history of the Qur'an. Tehran: Al-Majjam Al-Alami for bringing together Islamic schools of thought, Al-Mu'awniyyah, Center for Inquiries and Scientific Studies. (In Persian).
------------. (2001). Quranic Sciences. Qom: Al-Tamhid. (In Persian).
------------. (1980). Tafsir va Mafsaran. Qom: Talmahid Publishing Institute. (In Persian).
------------. (1984). The Compatibility of Verses and Surahs. Qom: Foundation of Islamic Education, Quranic Sciences. (In Persian).
------------. (1980). The Incorruptibility of the Qur'an. Tehran: (Samt). (In Persian).
------------. (2007). Preservation of the Qur'an Man Tahrif. Qom: Talmahid Publishing Institute. (In Persian).
------------. (2019). Tafsir Ehri Jame. Qom: Al-Nashar Al-Tamhid Institute. (In Persian).
------------. (1988). Companions from the perspective of Ahl al-Bayt (PBUH). Qom: Talmahid Publishing Institute. (In Persian).
------------. (2002), Sufhat wa Rhadov around the Qur'an Al-Karim. Qom: Al-Tamhid Institute. (In Persian).
Mufid, M. (nd.). Correcting the beliefs of the Imamiyyah. Qom: The World Conference of Sheikh Al-Mufid. (In Persian).
Mustafavi, H. (1981). Research in the words of the Holy Qur'an. Tehran: Publishing House. (In Persian).
Nafisi, Sh. (1980). Happiness, rationalism in interpretations of the 14th century. Islamic Propaganda Office of Qom Seminary, Publication Center. (In Persian).
Najarzadegan (Mohammadi), F. (2004). Tafsir al-Tattavi. Qom: World Center of Islamic Sciences. (In Persian).
Nasiri, A. (2017). Qur'anic Knowledge. Tehran: Islamic Culture and Thought Research Institute Publishing Organization. (In Persian).
Nekonam, J. (2010). An Introduction to the Dating of the Qur'an. Tehran: Hasti Nama Publishing House. (In Persian).
Nekunam, J. (2019). Research method with an emphasis on Islamic sciences. Qom: Qom University Press. (In Persian).
Omid Zanjani, A. (1978). Basics and Methods of Qur'an Interpretation. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (In Persian).
Qureshi Banabi, A.A. (nd.). Qur'an Dictionary. Ahl al-Bayt Maarif Research and Publishing Institute. (In Persian).
Ragheb al-Isfahani, H. (1981). al-Mufardat fi al-al-faaz al-Qur'an. Damascus-Beirut: Dar al-Shamiya-Dar al-Alam. (In Persian).
Roshan Zamir, M.I. (2018). The current of Qur'an. Tehran: Sokhan. (In Persian).
Safar, M. (1983). Basa'ir al-Deraj fi Fda'il al-Muhammad. researcher: M. Kuche Baghi. Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library. (In Persian).
Saleh, S. (2018). Hadith and Terminology Sciences. Khorsandi. (In Persian).
Sharif al-Razi, M. (1993). Nahj al-Balaghah. researcher: S. Saleh. Qom: Hijrat. (In Persian).
Siyuti, J. (1980). al-Iqqan fi Ulum al-Qur'an. researcher: F. Zamrali. Lebanon - Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (In Persian).
Tarihi, F. (1986). Majma Al-Baharin and Tahir Al-Nireen. Tehran: Al-Mortazawieh School. (In Persian).
Tousi, M. (1993). Al-Mali. Researcher: Ba'ath Institute. Qom: Darul Al-Taqwa. (In Persian).
-----------. (nd.). al-Tabyan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ihya al-Tarath al-Arabi. (In Persian).
Zamakhshari, M. (1986).Al-Kashaf on the facts of Ghwamaz al-Tanzil. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (In Persian).
Zarkashi, B.(1979). Al-Burhan fi Ulum al-Qur'an. Researcher: J. Dhahabi. Beirut: Dar al-Marafa. (In Persian).
Zarqani, M. A. (2015). Manahel al-Irfan fi Ulum al-Qur'an. translated by Mohsen Armin, Research Institute of Human Sciences. (In Persian).