بررسی سندی و دلالی روایت «رُؤْیا الْأَنْبِیاءِ وَحْی» در نظریۀ «محمد، راوی رؤیای رسولانه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ستادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران (نویسندۀ مسئول)

2 پژوهشگر پسادکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

 اصل ارتباط عالم معنا با ماده با کانال وحی همواره محل تأمل بوده است. تحلیل چرایی این مسئله به تفاوت ماهوی عالم ماده با معنا برمی‌گردد. برخی مخالفان عصر بعثت با اتهاماتی اصل ارتباط را زیر سؤال می‌بردند. در دوران کنونی، نواندیشانی سعی در تأویل و امروزی کردن مقولۀ پیچیدۀ وحی دارند. سروش ازجمله آنان است که نظراتش در طول سه دهۀ اخیر همواره در حال تغییر و تطوّر است. وی در دیدگاه‌های پیشین خود، قرآن را کلام خدا می‌دانست؛ اکنون رؤیاهای پیامبر می‌داند. نظر به اهمیت موضوع و پاسخ مبنایی و دقیق، این پژوهش با روش توصیفی‌‌تحلیلی و سطح تحلیل محتوا به‌دنبال تحلیل فقه‌الحدیثی روایت «رُؤْیا الْأَنْبِیاءِ وَحْی» است با این سؤال محوری که «روایت مذکور ازنظر اعتبار سندی و متنی چگونه است و رابطۀ دلالت روایت با اصلِ نظریه چگونه است؟». نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که روایت در منابع فریقین، ضعف سندی دارد. ازنظر دلالت نیز بعد از تشکیل خانوادۀ حدیث، و استفاده از ادلۀ عقلی و قرآنی، مشخص می‌شود این روایت بر مدعای سروش که کل وحی قرآنی را در رؤیا می‌داند، دلالت ندارد. به عبارت دیگر، دلالت روایت این است که مشاهدات پیامبر2 منشأ الهی دارد، نه اینکه قرآن از کانال رؤیا نازل شده باشد. همچنین این گزاره که «رؤیای انبیا وحی است»، غیر از این گزاره است که «وحی انبیا رؤیاست».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Isnad and Content of the Hadith “ru'yā al-anbiyā' waḥyun” in the Theory of “Muhammad, the Transmitter of Prophetic Dreams”

نویسندگان [English]

  • Farzad Dehghani 1
  • Rezvaneh Dastjani Farahani 2
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran (Corresponding Author)
2 Postdoctoral researcher, Department of Quran and Hadith Sciences, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran
چکیده [English]

Introduction
The connection between the higher world and the matter through revelation has always been a place of deliberation. Some opponents of the prophet in his mission era (Arabic: بعثت) questioned this connection by making some accusations. Currently, modern thinkers are also trying to interpret and modernize the complex subject of revelation. Soroush is one of those whose opinions have been constantly changing and evolving during the last three decades. Previously, he considered the holy Qur'an to be the words of God; But now he considers the holy Qur'an to be the dreams of the Prophet (pbuh). Muhammad (pbuh) the Transmitter of Prophetic Dreams is the title of his writings about the nature of the Qur'an. In Soroush's new understanding of revelation, the Prophet (pbuh) is only a transmitter of the dreams he saw. He has used three hadiths as evidence for his claim:

A true dream of a righteous man is one of forty-six parts of prophetism;
The states of the Prophet (pbuh) when receiving revelation;
The dream of the prophets is a revelation.

Criticism of the evidence and Soroush's traditional argument on the third hadith is examined in this article. Considering the importance of the subject and the necessity of finding a precise answer, this research used the descriptive-analytical method at the level of content analysis, as well as, the conventional method of fiqh al-hadith. Following the analysis of fiqh al-hadith, this hadith (i.e., رُؤْیَا الْأَنْبِیَاءِ وَحْیٌ) was examined with the central question of how this hadith is in terms of Isnad and textual validity, and how the meaning of the tradition is related to this theory.
Materials and Methods
In this research, after examining Soroush's opinion and extracting the cited hadith, the aforementioned hadith is considered a place for reflection. First of all, the tradition was validated based on the method of fiqh al-hadith in which it was examined for its authenticity and validity to obtain the type of Isnad and the level of credibility. The complete examination of the hadith text is one of the important principles of fiqh al-hadith.
After this stage, the content analysis of the hadith has been performed. Isnad evaluation of a traditional is important and necessary in its place; But more important than that is the content analysis of hadiths. On the other hand, Isnad criticism is important, but we need to validate the text of hadiths itself, as well. The reason for this is that the forgers of hadith have also tampered with the records of hadiths and no matter how many reliable and just people there are in the chain of transmitters of hadiths, since they are not immune from mistakes, forgetting, quoting with meaning, etc., the text of authentic hadiths should also be examined for their content.
During content analysis, after putting light on the meaning of the terms of some hadith, hadiths of the same family should be collected. Then, the content of the desired hadith is examined based on the collected hadiths. In the second stage, using the descriptive-analytical method, the content analysis and criticism of Soroush's point of view and his reading of this hadith were discussed.
Results and Finings
Examining the hadith in question, using the conventional method of fiqh al-hadith, showed that this hadith had a weak Isnad, and in terms of content, it is not in line with what Soroush has claimed. Relying on the acceptance of revelation as a dream, Soroush tries to prove that the language of revelation is the dream. Not only has he no reason to consider revelation and its atmosphere a dream; but also, there are reasons and evidence against his understanding of the hadith in question. This hadith, which is found in Shia and Sunni sources, is not intended to express revelation; Rather, it comes under the discussion of dreams and considers it a part of prophecy and not the whole. It is not possible to generalize a component to the whole. Thus, it cannot be concluded from this hadith that the entire revelation to the Prophet (pbuh) is a dream. The content of the hadith is to give credit to the unseen revelations of the Prophet (pbuh). In addition, the examination of Soroush's statements shows that he did not have an argument in his words and only took the hadith as a witness and concluded that the revelation was a dream.
Soroush believes that according to this hadith, the Qur'an is the words of the Prophet (pbuh). In this hadith, which shows that revelation is a dream, it does not state that Quran is a dream. Even if, according to this hadith, we accept that the first revelation to the Prophet (pbuh) was in a dream, using other hadiths, it can be inferred that the revelation was the means of prophethood and not a Quranic revelation. In addition, some hadiths clearly consider revelation in the waking and conscious state and even in the form of sensory observation.
From the Qur'anic point of view, due to the non-determination of dreams as a means of communication with the higher world, the invalidity of Soroush's generalization from this hadith is determined. According to the Qur'an, the revelation of the Qur'an was through Gabriel (pbuh). Moreover, the term descending (Arabic: نزول) is used for the Qur'an, which firmly denies that dreams are the source of revelation. Dream is seeing unseen scenes and concepts objectively, and if the revelation had been from dreams, a verb, corresponding to seeing, should have been used for Qur’an.
In addition, the Qur'an, as an eternal miracle that transcends time and space, should be communicated to the Prophet (pbuh) through the strongest and most reliable channel. If dreams had been the channel of communication with the Prophet (pbuh), it could have been the best reason for the crooked and sick-hearted opponents to accuse the Prophet of being insane, a poet, a priest, or a sorcerer. In addition, history has not reported such a report and this is the best reason that the Quranic revelation was through Gabriel (as), and not a dream.
Conclusion
The results of the research show that this hadith has weak Isnad in Shia and Sunni sources. From the content aspect, after the formation of the hadith family and the use of rational and Quranic evidence, it is clear that this hadith does not imply Soroush's claim of considering the entire Quranic revelation a dream. In other words, the content of the hadith is that the dreams of the Prophet (pbuh) have a divine origin, not that the Qur'an was descended through the channel of dreams. Quranic and historical evidence are also in line with this conclusion. Moreover, the proposition that the dreams of the Prophets are revelation is different from the proposition that the revelation of the Prophets is a dream.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an
  • Revelation
  • Dream
  • The Prophet
  • Messenger
  • Soroush
 قرآن کریم. ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى.‏
ابن‌انس، مالک. (1425ق). موطأ الإمام مالک‏. تحقیق محمد مصطفى‏. امارات: مؤسسۀ زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة.
ابن‌بابویه، محمد بن ‌على. (1378ق). عیون أخبار الرضاR. تهران: نشر جهان.
ابن‌جزی غرناطی، محمد بن ‌احمد. (1416ق). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت: دارالأرقم‌ بن ابی‌الأرقم.
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن ‌بن ‌علی. (1422ق). زاد المسیر فی علم ‌التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد. (1416ق).  مسند الإمام احمد بن حنبل‏. لبنان: مؤسسة الرسالة.
ابن‌درید، محمد بن‌ حسن. (1987م). جمهرة اللغه. بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن‌عجیبه، احمد بن ‌محمد. (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: حسن عباس زکی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (بی‌تا). الفتوحات المکیه. لبنان: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌فارس، احمد بن‌ فارس. (1404ق). ‏معجم مقائیس اللغة. قم‏: مکتب ‌الاعلام الاسلامی‏.
ابن‌هشام، عبدالملک. (بی‌تا). السیرة النبویه. بیروت: دارالمعرفة.
ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن‌ علی. (1408ق). روض ‌الجنان و روح ‌الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
اخوان‌مقدم، زهره. (1400). تحلیل نشانه‌شناختی چگونگیِ وحی با تکیه بر مفهوم نزول در قرآن (براساس الگوی یاکوبسن). پژوهشنامۀ معارف قرآنی، 12(46)، 59-80. 10.22054/RJQK.2021.59608.2279
اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر. (1375ش). تاج ‌التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین. (1361). مخزن‌العرفان. تهران: نهضت زنان مسلمان.
بخاری، محمد بن اسماعیل. (1410ق). صحیح البخاری. چ۲. مصر: وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة.
برقى، احمد بن‌ ابى‌عبدالله ‌بن ‌خالد. (بی‌تا). طبقات الرجال (رجال برقى). تهران: منشورات جامعة تهران.
بغوی، حسین‌ بن مسعود. (1420ق). معالم ‌التنزیل فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی.
بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل‌ بن سلیمان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبدالله‌ بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ترابی شهرضایی، اکبر، و شهبازیان، محمد. (1393ش). جایگاه رؤیا و خواب در تشخیص حجت الهی از منظر روایات. پژوهش‌های مهدوی، 3(9)، ۲۳ـ۵۲.
ترمذى، محمد بن ‌عیسى. (1419ق). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏. تحقیق و شرح احمد محمد شاکر. مصر: دارالحدیث‏.
جوادی ‌آملی، عبدالله. (1387). دین‌شناسی. چ۵. قم: اسراء.
حسینی همدانی، محمد. (1404ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن. تهران: لطفی
حلى، حسن ‌بن على ‌بن داود. (بی‌تا). کتاب رجال. تحقیق صادق آل بحرالعلوم. بی‌نا.
حلى، حسن ‌بن یوسف ‌بن ‌على ‌بن‌ مطهر. (1417ق). خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال‌الرجال. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
خوئی، سید ابوالقاسم. (1411ق). فقه الشیعه. چ۳. قم: نوظهور.
خوئى، سید ابوالقاسم. (1409ق). معجم رجال الحدیث. قم: دفتر آیت‌الله العظمی الخوئی.
دارمى، عبدالله ‌بن‌ عبدالرحمن. (1421ق). مسند الدارمی (سنن الدارمی). تحقیق حسین سلیم‏ دارانى، عربستان: دارالمغنی‏.
دهقانی، فرزاد. (1397ش). حوزۀ معنایی کتابت در قرآن کریم. رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث. دانشگاه علامه طباطبائی. دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی: گروه علوم قرآن و حدیث.
زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چ۳. بیروت: دارالکتاب العربی.
سروش، عبدالکریم. (1378ش). بسط تجربۀ نبوی. تهران: صراط.
سروش، عبدالکریم. (1370ش). قبض و بسط تئوریک شریعت. تهران: صراط.
سروش، عبدالکریم. (1392ش). مقالات محمد: راوی رؤیاهای رسولانه. سایت جرس.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد. (بی‌تا). بحر العلوم. بی‌نا.
شاکر، محمدکاظم. (1385). سرشت وحی پیامبرانه و طرق دریافت آن. فصلنامۀ اندیشۀ دینی. شمارۀ 18. 49ـ68.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم. (بی‌تا). الاسفار الاربعة. قم: مصطفوی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چ۵. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل ‌بن حسن. (1377ش). تفسیر جوامع الجامع. تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
طوسی، محمد بن‌ حسن. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
طوسی، محمد بن ‌حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسى، محمد بن‌ حسن. (1417ق). الفهرست. تحقیق جواد قیومی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‌.
طوسى، محمد بن ‌حسن. (1373ش). رجال الطوسی. تحقیق جواد قیومی. چ۳. قم: دفتر نشر اسلامی.
عبدالکریمی، بیژن. (1397ش) پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر. تهران: نقد فرهنگ.
فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن‌ عمر. (1420ق). مفاتیح‌ الغیب. چ۳. بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی.
فراهیدی، خلیل ‌بن‌ احمد. (1410ق). العین. چ۲. قم: هجرت.
فیض کاشانی، ملامحسن. (1418ق). الأصفی فی تفسیر القرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فیض کاشانی، ملامحسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنینR.
قرشی، سید علی‌اکبر. (1377ش). تفسیر احسن الحدیث. چ۳. تهران: بنیاد بعثت.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
قمی، علی ‌بن ابراهیم. (1367ش). تفسیر قمی. چ۴. قم: دارالکتاب.
کشى، محمد بن عمر. (1409ق).  اختیار معرفة الرجال (رجال کشی). مشهد: دانشگاه مشهد.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). ‏الکافی. تصحیح على‏اکبر غفارى. چ۴. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مازندرانی، ملاصالح. (1421ق). شرح اصول ‌الکافی. تصحیح سید علی عاشور. بیروت: دار احیاء تراث العربی.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. تهران: نشر دارالکتب ‌الاسلامیة.
معرفت، محمدهادی. (1381ش). علوم قرآنی. چ۴. قم: تمهید.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374ش). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه.
نجاشى، احمد بن ‌على ‌بن ‌احمد. (بی‌تا). رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعه). تحقیق السید موسى الشبیری‌ الزنجانی. قم: مؤسسة النشر‌ الاسلامی.
نکونام، جعفر. (1392ش). نقد نظریۀ رؤیای رسولانه. وبلاگ مدهامتان، 6 قسمت.
نیشابوری، محمود بن ابوالحسن. (1415ق). إیجاز البیان عن معانی‌ القرآن. بیروت: دارالغرب ‌الاسلامی.
نیشابوری، مسلم بن حجاج. (1412ق). صحیح مسلم‏. تصحیح محمدفؤاد عبدالباقى. مصر: دارالحدیث.
References
The Holy Quran.  translated by Mohammad Mahdi Fouladvand, Tehran: Department of Islamic History and Education Studies
Abdul Karimi, B. (2018). The question of the possibility of religion in the contemporary world. Tehran: Naqd Farhang. [In Persian]
Abulfutuh Razi, H. (1987). Ruz al-Jinan va Ruh al-Jinan fi Tafsir al-Qur’an. Mashhad: Astan Qods Razavi Islamic Research Foundation. [In Arabic]
Akhwan Moghadam, Z. (2021). Semiotic analysis of revelation based on the concept of revelation in the Quran (based on Jacobsen's model). Research journal of Quranic studies, 12(46), 59-80. 10.22054/RJQK.2021.59608.2279. [In Persian]
Baghavi, H. (1999). Ma'alim al-Tanzil fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ehiya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Balkhi, M. (2002). Tafsir Muqatil ibn Suleiman. Beirut: Dar Ehya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Banui Esfahani, S. (1982). Makhzan al-Irfan. Tehran: Muslim Women's Movement. [In Arabic]
Barqī, A. (n.d). Tabaqat al-Rijal (Rijal Barqī). Tehran: Tehran University Charters. [In Arabic]
Beyzawi, A. (1997). Anwar al-Tanzil va Asrar al-Ta’wil. Beirut: Dar Ehiya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Bukhārī, M. (1989). Șaḥīḥ Al-Bukhārī. Vol 2. Cairo: Arab Republic of Egypt, Ministry of Endowments,Supreme Council for Islamic Affairs. [In Arabic]
Darimi, A. (2000). Musnad Al- Darmi (Traditions of Al Darmi). Researcher: Hossein Salim Darani. Arabia: Dar Al Muqni. [In Arabic]
Dehghani, F. (2017). The Semantic Domain of Writing in the Holy Quran. Doctoral Dissertation of Quran and Hadith Sciences, Allameh Tabatabai University, Faculty of Theology and Islamic Studies: Department of Quran and Hadith Sciences. [In Persian]
Esfaraini, A. (1996). Taj al-Tarjem fi Tafsir al-Qur'an lelaajem. Tehran: nashr elmi va farhangi. [In Arabic]
Faiz Kashani, M. (1985). Al-Wafi. Isfahan: Maktaba al-Imam Amir al-Momenin (as). [In Arabic]
Faiz Kashani, M. (1997). Al-Asfa fi Tafsir al-Qur'an. Qum: daftar tablighat eslami. [In Arabic]
Fakhr al-Din Razi, A. (1999). Mafatih al-Ghaib. Vol 3 Beirut: Dar Ehya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Farahidi, K. (1989). Al-Ain. Vol 2. Qum: Hejrat. [In Arabic].
Helli, H. (1996). Kholasa al-aghval fi marefat al-rejal. Qum: Islamic Publishing Foundation. [In Arabic]
Helli, H. (n.d). Kitab Rijal. research: Sadiq al-Bahr al-Uloom. Bi-na. [In Persian]
Hosseini Hamdani, M. (1983). Anwar derakhshan fi tafsir Qur'an. Tehran: Lotfi. [In Persian]
Ibn Ajibah, A. (1998). Al-Bahr Al-Madid fi Tafsir al-Qur'an al-Majid. Cairo: Hassan Abbas Zaki. [In Arabic]
Ibn Anas, M. (2004). Muwatta of Imam Malik (Mohammad Mostafa Azami). Zayed ibn Sultan Al Nahyan Foundation for Charitable and Humanitarian Works. [In Arabic]
Ibn Arabi, M. (N.d). Al-Futuhat Al-Makiyya. Lebanon: Dar Ehiya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Ibn Babiwayh, M. (1985). Oyon Akhbar Al-reza. Tehran: Nashr Jahan. [In Arabic]
Ibn Duraid, M. (1987).  Jomhora Al-Loghah. Beirut: Dar al-Alam Le-mollayin. [In Arabic]
Ibn Faris, A. (1983). Maghayis al-Loghah Mojam. Qum: Maktaba Al-alam Al Islamiya. [In Arabic]
Ibn Hanbal, A. (1995). Musnad al-Imam Amad ibn Hanbal. Al-Resala Foundation. [In Arabic]
Ibn Hisham, A. (n.d). Al-Sirah al-Nabawiyah. Beirut: Dar al-Marifah. [In Arabic]
Ibn Jazi Gharnati, M. (1995). Kitab al-Tashil al-Uloom Al-Tanzil. Beirut: Dar al-arqam ibn Abi al-Arqam. [In Arabic]
Ibn Jozi, A. (2001). Zad Al-Masir fi Elam al-Tafsir. Beirut: Dar al Kitab al-Arabi. [In Arabic]
Javadi Amoli, A(2007). Religion. Vol 5. Qum: Israa. [In Persian]
Kashi, M. (1988). Ekhtiar al-Marifa al-Rejal (Rejal Kashi). Mashhad: University of Mashhad. [In Arabic]
Khuei, A. (1988). Mujam alـRejal alـHadith. Qum: Ayatollah ozma Al-Khuei's Office. [In Persian]
Khuei, A. (1990). Feghh al-shieh. Qum: nozohur. [In Arabic]
Kulayni, M. (1986). Al-Kā. proofreader: Ali Akbar Ghafari. Vol 4. Tehran: Dar al-Kitab Islamia. [In Arabic]
Majlesi, M. (1982). Bihar al-Anwar. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamia Publishing [In Arabic]
Makarem Shirazi, N, et al. (1995). Tafsir nemone. Tehran Dar al-Kitab al-Islamia. [In Persian]
Marefat, M. (2002). Quranic Sciences. Vol 4. Qum: Tamhid. [In Persian]
Mazandarani, M. (2000). Commentary on osol al-Kā. revised by Seyyed Ali Ashour. Beirut: Dar Ehya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Najāshī, A. (n.d). Rejal al-Najāshī (list of names of Shiite authors). researcher: al-Seyyed musi al-Shobeiri al-Zanjani. Qum: Al-Nashar al-Islami Foundation. [In Arabic]
Neishabouri, M. (1994). Ijaz al-Bayan an Ma'ani al-Qur'an. Beirut: Dar al-Gharb al-Islami. [In Arabic]
Neishaburi, M. (1991). Șaḥīḥ Muslim. Proofreader: Mohammad Fouad Abdul Baqi. Egypt: Dar al-Hadith
Nekunam, J. (2013). Criticism of the theory of apostolic dreams. Modhamtan blog, 6 parts. [In Persian]
Qumi Mashhadi, M. (1989). Tafsir Kanz al-Daqayeq va Bahr al-Gharaeb. Tehran: Ministry of Islamic Guidance. [In Arabic]
Qumi, A. (1988). Tafsir Qumi. Vol 4. Qum: Dar al-Kitab. [In Arabic]
Qorashi, A. (1998). Tafsir Ahsan al-Hadith. Vol 3. Tehran: Be’that Foundation. [In Persian]
Sadr al-Din Shirazi, M. (n.d). Al-Asfar al-Arbaeh. Qum: Mostafavi. [In Arabic]
Samarkandi, N. (n.d). Bahr-al- Uloom. Bi-na. [In Arabic]
Shaker, M. (2006). The Nature of Prophetic Revelation and the Methods of Receiving It, Religious Thought Quarterly, No. 18, Shiraz University, pp. 68-49. [In Persian]
Soroush, A. (1991). Bill and Theoretical Development of Sharia. Tehran: Serat. [In Persian]
Soroush, A. (1999). Expanding Prophetic Experience. Tehran: Serat. [In Persian]
Soroush, A. (2013). Articles Of Muhammad: Transmitter Of Prophetic Visions, Jaras Site. [In Persian]
Tabarsi, F. (1998). Tafsir Jawame' al-Jame. Tehran: University of Tehran and Management of Qum Seminary. [In Arabic]
Tabatabaei, M. (1996). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. Vol 5. Qum: Islamic Publications Office. [In Arabic]
Tirmidhi, M. (1998). Al-Jami al-Șaḥīḥ va Ho Sunan al-Tirmidhi. research and commentary: Aḥmad Muhammad Shakir, Egypt: Dar al-Hadith. [In Arabic]
Torabi Shahrzaei, A (2013). the position of dreams and dreams in the recognition of divine authority from the perspective of traditions. Mahdavi Researches, 3(9). [In Persian]
Tusi, M. (1994). Rejal al-Tousi. research: Javad Qayumi. Vol 3. Qum: Islamic Publishing Foundation. [In Arabic]
Tusi, M. (1996). Al-Fihrist. Research: Javad Qayumi. Qum: Islamic Publishing Foundation. [In Arabic]
Tusi, M. (1993). Al-amali. Qum: Dar al-Thaqafa. [In Arabic]
Tusi, M. (Bi-Ta). al-Tebyan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ihya al-Thurath al-Arabi. [In Arabic]
Zamakhshari, M. (1986). al-Kashaf An Haghaegh Ghawamiz al-Tanzil. Vol 3. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. [In Arabic]