روش بازشناسی مذهب راویان مطالعۀ موردی مذهب قاضی ابوبکر جعابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

شناخت مذهبِ راوی، نقش انکارناپذیری در اعتبارسنجیِ احادیث وی دارد و با توجه به آن، گاه می‌توان به فهم استوارتری از احادیثِ وی نیز دست یافت. در لابه‌لای میراث ارزشمندی اسلامی، از قرینه‌های گوناگونی برای تشخیصِ مذهب راویان بهره گرفته شده است، اما منبعی که به‌طور منسجم به روشمندسازی این فرایند پرداخته باشد، یافت نمی‌شود. مقالۀ حاضر در پی آن است تا با روش توصیفی‌تحلیلی، در عین تمرکز بر روی یک نمونۀ موردی، گامی مؤثر در راستای روشمند نمودنِ سازوکار تشخیص مذهب راویان بردارد. این مطالعۀ موردی بر روی مذهب یکی از محدثان برجستۀ فریقین به ‌نام قاضی محمد بن عُمَر جعابی (د. 355ق) است. گزارش‌های ناهمسویی دربارۀ مذهب وی در منابع فریقین یافت می‌شود. با موشکافی در قراین مختلفِ دردسترس دربارۀ جعابی مانند ابرازنظرهای وی در ذیل نقل روایاتش، درون‌مایۀ کتاب‌های وی، جهت‌گیری‌های مذهبیِ خویشاوندان نزدیک و هم‌نشینانش، بی‌اعتناییِ وی نسبت به قم و محدثانِ برجستۀ قمیِ حاضر در بغداد با وجود شیفتگی فراوانِ وی به گردآوری حدیث، روشن شد که جعابی هرچند گرایش‌هایی به سویی اهل‌بیتk داشته، اما وی برخلاف تصور برخی از محققان معاصر، امامی‌مذهب نبوده است و یا دستِ‌کم نمی‌توان چنین مذهبی را برای او ثابت نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Method of Recognizing the Sect of Transmitters; a Case Study of the Sect of Qāḍī Abū Bakr al-Jiʿābī

نویسندگان [English]

  • Muḥammad Afi Khorasani 1
  • Ruhollah Shahidi 2
1 Ph.D student of Quran and Hadith Studies, University of Tehran, Farabi College, Qom, Iran
2 Assistant Professor, University of Tehran, Farabi College, Qum, Iran
چکیده [English]

Introduction
Knowing the sect of the transmitter has an undeniable role in validating his hadiths. If the transmitter is “Thaqah” but a follower of the other sect than Imamism, his hadith is considered "Muwathaq" and when it conflicts with the ṣaḥīḥ hadith (i.e. the narration of Imami Thaqah), according to some views, the ṣaḥīḥ narration is preferred. It should also be said that the sect of the transmitter forms a part of his personality which can be used to understand better his traditions and also makes us pay more attention when he quotes unbiased hadiths towards other branches of Islam, Because by knowing the transmitter's sect, so that our confidence in those hadiths decreases or increases according to the cases.
Materials and Methods
In order to discover the sect of a transmitter, usually above all, one relies on the opinion of the authors of rijālī sources about him, while there can also be various other evidences that do not deal directly with the sect of the transmitter, but nevertheless, but it can be said that in some cases, even from the words of the old rijālī, they get more accurate data about his sect, because many of these evidences are based on sense, while some of the opinions of the early rijālīs are likely to be the result of guess and ijtihād; Therefore, based on these clues, it is even possible to judge the views of the early rijālīs. Some of these proofs are as follows:
The content of a transmitter's hadiths: The presence of specific Shia or Sunni themes in the transmitter's hadiths raises the possibility of him following that sect, especially if the hadiths are from his own books.
Using the specific literature of a religious sect: for example, using the term "Ijmāʿ ʾAhl al-Bayt" which is used in Zaydīah atmosphere can indicate the transmitter's adherence to this sect, or at least he was influenced by it.
The city and neighborhood of the transmitter's life: for example, the transmitter's life in a city like Qum, which was almost the exclusive residence of the followers of the Imāmī religion, can be an important clue in this context.
Relatives of the transmitter: If we discover that the relatives of the transmitter, especially his very close relatives, followed a certain sect, the possibility of his following that sect is worthy of attention, especially if several of his relatives follow a certain sect. Also, the companions of a transmitter can also be worthy of attention to some extent in this context.
The absence of who carries specific sect among transmitter’s masters and geography of his travels for hadiths: for example, if we see a Muḥaddith in Baghdād, despite having easy access to the great Imāmī transmitters, he did not receive any hadith from them, this is a significant proof of his non-Imāmī. Also, if we understand that he did not travel to a city like Qum, which is one of the important centers of Imāmī hadith, despite his many travels, it can be another proof in this field.
Taraḥḥum and Taraḍḍī: Considering the fact that Islamic scholars usually do not use the terms "raḥamahu allah" and "raḍīya allahu ʿanhu" for the followers of other sects,  if we see that these terms are used in their words about a Muḥaddith, it can indicate that the Muḥaddith follows their sect (at least in their belief).
The method of funeral rites and prayer of the transmitter: In the same way, if there are reports of Muḥaddith’s funeral and rites regarding his death in a way that was only compatible with a particular sect, it can be a proof in this field.
Results and Discussion
The Muḥaddith that we are going to study in this article is Muḥammad ibn ʿUmar al-Jiʿābī (d. 355 AH). He is considered one of the great Muḥaddithun of Baghdād and one of the scholars of rijāl in Sunni sources, who is also praised in Imāmī sources. The existence of massive data about his life and education, on one hand, and the differences of opinion about his sect (whether he is an Imāmī or not), on the other hand, make him a worthy example to find out his true sect by implementing the aforementioned methods. And by studying these elements, it becames clear that al-Jiʿābī – unlike what some researchers think – cannot be an Imāmī: al-Jiʿābī collected the commentary (Tafsīr) of Malīk ibn ʾAnas (d. 179), in a book, and also authored another book about the hadiths of Abū Hanīfah (d. 150), with no comments on their quotations. He’s also written a book called “man ḥaddatha ʿan al-nabī huwa wa abūhu ʾaw eaʾāhu” which by looking through its contents we can see that it has no compatibility with the beliefs of the Imāmīs. In addition, he narrated various hadiths about the virtues of the three calīphs. In addition, al-Jiʿābī's uncles and probably his father were Sunnis. In addition, al-Jiʿābī was also the judge of Mūṣil, and such a position in a city like Mūṣil is not compatible with him being an Imāmī. It is also worth noting that although al-Jiʿābī was fascinated by traveling (for hadiths), he never traveled to Qum, the stronghold of Imāmī Hadith, and he did not narrate Hadith from any of the Imāmī Sheikhs even in Baghdad itself. Moreover, al-Jiʿābī lived in the neighborhood of Bāb al-Baṣra in Baghdad, which belonged to the fanatical Sunnis and was known for decades with this characteristic, and the funeral prayer for him after his death was held in the Jāmiʿ al-Manṣūr mosque, which was always a place for Sunnis to hold funerals, and Shiites have no connection with it.
Conclusion
Given this number of different clues, it seems that al-Jiʿābī's Shia tendencies (which made someone like Nadīm (d. 385 AH) consider him a Shia), mean general Shiism (not Twelver Shiism exclusively) and he was not an Imāmī, or at least, it cannot be proved that he was an Imāmī.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sect of Transmitters
  • al-Jiʿābī
  • Imāmī Shiism
  • General Shiism

مراجع

آبی، م. (1424ق). نثر الدر فی المحاضرات (خ. عبدالغنی‌محفوط). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌ابى‌یعلى، م. (بی‌تا). طبقات الحنابلة. بیروت: المعرفة.
ابن‌اثیر، ع. (1409ق). أسد الغابة. بیروت: دارالفکر.
ابن‌الفقیه، ا. (1416ق). البلدان (ی. الهادی، محقق). بیروت: عالم الکتب.
ابن‌بابویه، م. (1362ش). الخصال (ع. غفاری، محقق). قم: جامعۀ ‌مدرسین.
ــــــــــــ (1376ش). الأمالی. تهران: کتابچی.
ــــــــــــ (1413ق). من ‌لا‌یحضره ‌الفقیه (ع. غفاری، محقق). قم: جامعۀ ‌مدرسین.
ابن‌جبیر، م. (بی‌تا). رحلة ‌ابن‌جبیر. بیروت: دارالهلال.
ابن‌جوزى، ع. (1412ق). المنتظم. بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.
ابن‌حجر، ا. (1325ق). تهذیب ‌التهذیب. بیروت: دار صادر.
ـــــــــــ (1418ق). المعجم ‌المفهرس (م. المیادینی، محقق). بیروت: الرسالة.
ابن‌خسرو بلخی، ح. (1431ق). مسند أبی‌حنیفة (ل. بهرائجی قاسمی، محقق). مکه مکرمه: الامدادیه.
ابن‌رجب،‌ ع. (بی‌تا). ذیل طبقات الحنابلة. بیروت: المعرفة.
ابن‌شداد، م. (1953م). الأعلاق ‌الخطیرة. دمشق: المعهد العلمی الفرنسی.
ابن‌‏شهرآشوب، م. (1380ق). معالم ‌العلماء. نجف: الحیدریه.
ابن‌طاووس، ع. (1413ق). التحصین لأسرار ما زاد من کتاب الیقین. قم: دارالکتاب.
ابن‌عساکر، ع. (1415ق). تاریخ ‌مدینة ‌دمشق (ع. شیری، محقق). بیروت: دارالفکر.
ــــــــــــ (بی‌تا). الأربعون ‌البلدانیه (م. ‌عاشور، محقق)، قاهره: مکتبة ‌القرآن.
ابن‌مسکویه، ا. (2000م). تجارب ‌الأمم (ا. ‌امامی، محقق). تهران: سروش.
ابن‌ندیم، م. (1417ق). الفهرست. بیروت: دارالمعرفة.
ابوطاهر سلفی، ا. (2004م). المشیخة ‌البغدادیة (التاسع‌ والعشرون). نسخۀ ‌خطی اسکوریال. نرم‌افزار جوامع ‌الکلم.
ابوالفضل ابن‌المهدی، محمد بن عبدالعزیز، ذکر ‌شیوخ ‌الشریف ‌أبی‌الفضل‌ ابن‌المهدی، نسخۀ ‌خطی، نرم‌افزار المکتبة ‌الشاملة.
ابوبکر صولی، م. (1935م). تاریخ ‌الدولة ‌العباسیة ‌(من ‌کتاب‌ الأوراق) (ج. هیورث دن، محقق). مصر: مطبعة ‌الصاوی.
ابوحیان توحیدی، ع. (1419ق). البصائر و الذخائر (و. القاضی، محقق). بیروت: دار صادر.
ابونعیم اصفهانی، ا. (1410ق). تاریخ ‌اصبهان. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ــــــــــــ (بی‌تا). حلیة ‌الأولیاء (ی.‌ کمال‌ حوت، محقق). قاهره: أم القری.
ــــــــــــ (1417ق). فضائل ‌الخلفاء الراشدین (ص.‌ العقیل، محقق). مدینة ‌منوره: دارالبخاری.
ــــــــــــ (1407ق). کتاب ‌الامامة والرد على‌ الرافضة. مدینة ‌منوره: مکتبة ‌العلوم ‌والحکم،.
ــــــــــــ (1415ق). مسند الامام أبی‌حنیفه (ن. م. الفاریابی، محقق). ریاض: الکوثر.
اکبری، ع. (1399ش). تفاوت طبقات اسناد ابوالمفضل شیبانی و برخی از محدثان معاصر او. پایگاه اینترنتی الآثار. (alasar.blog.ir/1399/09/16/shaiban)
بیهقی، ا. (1424ق). السنن ‌الکبرى. بیروت: دارالکتب العلمیه.
پاکتچی، ا. (1374ش). ابن‌جعابی، در دائرة‌المعارف‌ بزرگ ‌اسلامی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف.
ثعالبى، ع. (1420ق). یتیمة ‌الدهر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
جوان‌آراسته، ا. (1380ش). قاضی نعمان و مذهب او. هفت ‌آسمان، شمارۀ 9، 47ـ82.
خویى، ا. (1413ق). معجم رجال الحدیث. قم: نشر آثار الشیعه.
حاکم نیشابوری، م. (1404ق). سؤالات ‌الحاکم ‌النیسابوری‌ للدارقطنی (م. ابن‌عبدالله، محقق). ریاض: المعارف.
حب‌الله، ح. (2017م). منطق النقد السندی. بیروت: دارالانتشار العربی.
حسنی بغدادی، ع. (1391ش). القاضی المحدث الحافظ ابن الجعابی البغدادی واحد، کتاب شیعه، شمارۀ 6، ۷۵ـ۹۳.
خزاز، ع. (1401ق). کفایة ‌الأثر (ع. کوه‌کمره‌ای، محقق). قم: بیدار.
خطیب بغدادی، ا. (1417ق). تاریخ ‌بغداد (م. ‌عبدالقادر عطا، محقق). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـــــــــــ (بی‌تا). شرف ‌أصحاب‌ الحدیث (م. سعید اوغلی، محقق) آنکارا: دار إحیاء السنة النبویة.
ذهبی، م. (1382ق). میزان ‌الاعتدال (ع. ‌البجاوی، محقق). بیروت: المعرفة.
ـــــــــ (2003م). تاریخ ‌الاسلام (ب. عواد معروف، محقق). بیروت: دارالغرب الاسلامی.
رافعی قزوینی، ع. (1408ق). التدوین ‌فی‌ أخبار ‌قزوین‏ (ع. عطاردی، محقق). بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.
سامر، ف. (1973م). الدولة ‌الحمدانیة. بغداد: مطبعة الایمان،
ستار، ح.، و مؤدب، ر. (1393ش). بررسی نقش رواتِ مشترک در اخبار منتقله (مطالعۀ ‌موردی جعابی). حدیث‌پژوهی، شمارۀ 11، 207ـ238.
سجادی، ص. (1369ش). آل‌حمدان، در دایرة‌المعارف ‌بزرگ ‌اسلامی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف.
سریع، م. (1441ق). مقدمۀ من حدث‌ عن‌ النبی‌(ص)‌ هو و أبوه. قاهره: معهد المخطوطات ‌العربیه.
سلامى دمشقى، م. (1420ق). تاریخ ‌علماء ‌بغداد (م.‌ عباس‌‌ عزاوى، محقق). بیروت: الدار العربیة للموسوعات‏.
سمعانی، ع. (1382ق). الأنساب. حیدرآباد: دایرة‌المعارف ‌العثمانیه.
ـــــــــــــ (1417ق). المنتخب‌ من‌ معجم‌ شیوخ ‌السمعانی. ریاض: عالم الکتب.
شبیری زنجانی، م. (1397ش). جلسۀ درس‌ خارج ‌فقه.
ـــــــــــــ (بی‌تا). نرم‌افزار درایة النور. نسخۀ ۲/۱. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
ـــــــــــــ (بی‌تا). دروس ‌خارج ‌صوم (تقریرات درس). قم: مرکز فقهی امام ‌محمد‌باقرt.
ــــــــــــ (1419ق). کتاب ‌نکاح (تقریرات درس). قم: رأى‌‌پرداز.
شهید ثانی، ز. (١٤٠٨ق). الرعایة ‌فی ‌علم ‌الدرایة. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
صیمری، ح. (1405ق). أخبار أبی‌حنیفة و أصحابه. بیروت: عالم‌ الکتب.
ضیاء مقدسی، م. (1994م). النهی‌ عن ‌سب ‌الأصحاب. قاهره: الذهبیه.
طوسی، م. (1373ش). الرجال (ج. قیومی اصفهانی، محقق). قم: جامعۀ ‌مدرسین.
ــــــــــــ (1414ق). الأمالی. قم: دارالثقافة.
ــــــــــــ ، الأمالی، نسخۀ‌ خطی. ناسخ: سدید بن ‌محمد بن‌ عبدالله، تاریخ‌ کتابت: 13 شوال 580ق، شمارۀ: 1160. تهران: کتابخانۀ ‌ملک.
ــــــــــــ (1414ق). الرسائل‌ العشر. قم: جامعۀ ‌مدرسین.
ــــــــــــ (1420ق). فهرست ‌کتب ‌الشیعه (ع. طباطبائی، محقق). قم: ستاره.
عافی خراسانی، م. (آذر و دی 1400ش). بررسی و بازسازی کتاب‌های ابوالمفضل شیبانی. آینۀ پژوهش، شمارۀ 191، 93ـ119.
ــــــــــــ (1442ق). مقدمۀ أحادیث‌ أمیرالمؤمنین‌ علی‌t ‌(من ‌مخطوطات‌ الزیدیه). قم: دارالحدیث.
ــــــــــ (18/8/1400ش). سفرهای محدثان، سرنخی ‌برای ‌شناخت ‌آن‌ها و روزگارشان؛ مطالعۀ ‌موردی ‌سفرهای ‌ابوالمفضل‌ شیبانی. علوم ‌حدیث، (http://hadith.riqh.ac.ir/article_13263.html)
ــــــــــ (31/3/1400ش). سرنخ‌‌هایی‌جدید برای شناخت شخصیت‌ پیچیدۀ ابو‌المفضل ‌شیبانی. پایگاه اجتهاد،
(http://ijtihadnet.ir/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D8%AE%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%)
عافی خراسانی، م.، و شهیدی، ر. (1400ش). روش ‌کشف‌ تدلیس ‌و انگیزه‌های ‌آن در مناسبات‌ روایی ‌اسلامی؛ نمونه: روایتگری دارقطنی از جعابی. مطالعات ‌تاریخی ‌قرآن ‌و حدیث، شمارۀ 69، 93ـ114.
قاضی عیاض، ع. (1965ـ1983م). ترتیب ‌المدارک. مغرب: فضالة/المحمدیة.
کلینی، م. (1429ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
مدینی، م. (1420ق). اللطائف ‌من‌ دقائق ‌المعارف. بیروت: دارالکتب‌ العلمیه.
مفید، م. (1413ق). الأمالی (ع. غفاری، محقق). قم: کنگرۀ شیخ‌مفید،
منتجب‌الدین، ع. (1422ق). الفهرست. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی.
نجاشی، ا. (۱۳۶۵ش). رجال ‌النجاشی (م. ‌شبیری ‌زنجانی، محقق). قم: جامعۀ ‌مدرسین.
نعمانی، م. (۱۳۹۷ق). الغیبة (ع. غفارى، محقق). تهران: نشر صدوق‏.
یاقوت حموی، ی. (1993م). معجم الأدباء (ا. ‌عباس، محقق). بیروت: دارالغرب ‌الاسلامی.
ــــــــــــــ (1995م). معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
References
Abū al-Faḍl ibn al-Mahdī, M. (1935). Dhikr al-Shuyūkh Al-Sharīf Abī al-Faḍl ibn al-Mahdī. Manuscript: Al-Maktaba al-Shāmila software. (In Persian).
Abū Bakr al-Sūlī, M. (1935). Tārīkh al-Dawlah-Al-ʿAbbāsīyya (Min-Kitāb-Al-Awrāq). ed: J Hayworth Dan, Egypt: Al-Sawi Press. (In Persian).
Abū Ḥayyan al-Tawḥīdī, ʿA. (1998). al-Baṣāʾir wa al-Dhakhāʾir. ed: W. al-Qādī, Beirut: Dār Ṣādir. (In Persian).
Abū Nuʿaym al-Iṣfāhanī, A. (1989). Tārīkh Iṣbahān. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
----------. (n.d.). Hilyah al-Auliya'. Qahirah: Umm al-Qur'an. (In Persian). (In Persian).
----------. (1996). Faḍāil-al-Khulafāʾ al-Rāshdīn. ed: Saleh-al-Aqeel, Medina: Dār Al-Bukhārī. (In Persian).
----------. (1986). Kitāb Al-Imāma wa al-Radd ʿAla Al-Rāfiḍa. Madinah: Maktabah Al-ʿUlūm and Al-Ḥikam. (In Persian).
----------.  (1994). Musnad al-ʾImām Abī-Hanīfa. ed: N. M. Al-Fāryābī. Riyadh: Al-Kawthar. (In Persian).
Abū Ṭahir al-Silafī, A. (2004). Al-Mashyakha al-Baghdādiyya (al-Tāsiʿ wa al-ʿIshrūn). Escorial Manuscript: Javāmiʿ al-Kalīm Software. (In Persian).
Afi Khorasani, M. (2022). Study and Reconstruction of the Works of Abūlmufḍḍal Sheibānī; New Clues in Recognizing his PersonʿAlīty. Āyeneh Pajuhesh, Issue 191, 93-119. (In Persian).
----------. (2020). Introduction of Ahādīth Amīr al-Mu'minīn ʿAlī (PBUH) (from Zaydī Manuscripts). Qom: Dār al-Ḥadīth. (In Persian).
----------. (2022). The travels of transmitters, a clue to know them and their time; A case study of the travels of Abū al-Mufaddal al-Shaybani. ʾUlūm Ḥadīth. doi: 10.22034/HS.2022.49884.3044. (In Persian).
----------. (2021). Sarnakhhaye Jadīd Baraye shinākht Shakhsīyyat pichideye Abū al-Mufaddal al-Shaybani. Ijtihād website, June 31. (In Persian).
----------. (2021). The method of discovering Tadlis and its motives in Islamic narrative relations; Example: Darqotni's narration from Jea'bi. Journal of Historical Approaches to Qurʾān and Ḥadīth Studies, Issue 69, 93-114. doi:  20.1001.1.17358701.1400.27.69.4.1. (In Persian).  
Akbarī, ʿA. (2019). Tafāwut Ṭabaqāt Asnād Abū al-Mufaḍḍal al-Shaybānī wa Barkhī az Muḥaddithān Muʿāsir ʾŪ, Āthār website. (In Persian).
Ābī, M. (1424 AH). Nathr Al-Durr Fī al-Muhāḍirāt. ed: Kh. Abd al-Ghanīyy Mahfūẓ. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Beyhaqī, A. (2003). Al-Sunan Al-Kubrā. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Ḥākim al-Naysābūrī, M. (1983). Suʾālāt Al-Ḥākim Al- Naysābūrī Li al-Dārquṭnī. ed: M. Ibn Abdullah. Riyadh: Al-Maʿārif. (In Persian).
Ḥasanī al-Baghdādī, A. (1971). Al-Qādi al-Muhaddith al-Ḥāfiz Ibn al-Ji'ābī al-Baghdadi Wāḥid. Kitāb Shia, Vol. 6, 75-93. (In Persian).
Khaṭīb al-Baghdadī, A. (1996). Tārīkh Baghdād. ed: M. Abd al-Qādir Aṭā. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
----------. (n.d.). Sharaf Aṣhāb-al-Ḥadīth. ed: M. Saʿīd Oghli. Ankārā: Dār İhiyaʾ al-Sunnah al-Nabawiyya. (In Persian).
Khazzāz, ʿA. (1980). Kifāyat-al-Athar. ed: A. Koh-Kamareī. Qom: Bidār. (In Persian).
Najāshi, A. (1986). Rijal-Najashi. ed: M. Shubayri-Zanjāni. Qom: Jamia-Mudrrisīn.
Qādī ʿIyyād, ʿI. (1965-1983 AD). Tartīb al-Madārik. Maghrib: Fadālah/Al-Muḥammad īyya. (In Persian).
Rāfiʿī al-Qazwīnī, A. (1987). Al-Tadwīn fī Akhbār Qazvīn. ed: Azizullāh Aṭārudī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Sallamī Damishqī, M. (1999). Tārīkh ʿUlamāʾ Baghdād. ed: Muhami-Abbas ʿAzzāwī. Beirut: Al-Dār al-ʿArabiyya le al-Mawsūʿāt. (In Persian).
Samʿānī, A. (1962). Al-Ansāb. HeyDār Ābād: Dāʾira al-Maʿrif al-Ottomāniyya. (In Persian).
----------. (1996). Al-Muntakhab min Muʿjam-Shuyūkh Al-Samʿānī. Riyadh: ʿĀlam al-Kutub. (In Persian).
Sarīʿ, M. (2019). preface of Man Ḥaddtha ʿAn al-Nabī Huwa Wa abūhu ʾAw Raʾāhu. Cairo: Institute of Arabic Manuscripts. (In Persian).
Shaḥīd al-Thānī, Z. (1987). Al-Riʿāyah fī ʿIlm Al-Dirāyah. Qom: Ayatollah Murashi-Najafi Library. (In Persian).
Thaʿālabī, A. (1999). Yatīma Al-Dahr. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Ṭūsī, M. (1994). al-Rijāl. ed: J. Qayyomi Isfahani. Qom: Jameh Mudarrsīn. (In Persian).
----------. (1993). Al-ʾAmālī. Qom: Dār al-Taqfa. (In Persian).
----------. (1993). Al-ʾAmālī, manuscript, copyist: Saidīd bin Muḥammad bin Abdullah, copy date: 13 Shawwal 580 AH, number: 1160, Tehran, MʿAlīk Library. (In Persian).
----------. (1993). Al-Rasāʾil Al-ʿAshar. Qom: Jāmeye Madrasin. (In Persian).
----------. (1999). Fihrist Kutub al-Shīʿa. ed: A. Tabātabāī. Qom: Setareh. (In Persian).
Dhahabī, M. (1962). Mīzān-al-Iʿtidāl. ed: ʿA. al-Bajāwī. Beirut: Al-Marafah. (In Persian).
----------. (2003). Tārīkh al-Islām. ed: B. ʿAwwād Maārūf. Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī. (In Persian).
Ḥubb Allah, Ḥ. (2017). Mantiq al-Naqd al-Sanadī. Beirut: Dār al-Intishār al-ʿArabīyy. (In Persian).
Ibn al-ʾAthīr, ʿA. (1988). ʾUsd al-Ghāba. Beirut: Dār al-Fikr. (In Persian).
Ibn Al-Faqīh, A. (1995). Al-Buldān. ed: Y. Al-Hādi. Beirut: ʿĀlam al-Kutub. (In Persian).
Ibn al-Jawzī, A. (1991). al-Muntazam. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Ibn al-Nadīm, M. (1996). al-Fihrist. Beirut: Dār al-Maʿrifah. (In Persian).
Ibn ʿAsākir, ʿA. (1994). Tārīkh Madinah Dimashq. Beirut: Dār al-Fikr. (In Persian).
-----------. (n.d.). Al-ʿArbaʿūn al-Buldāniyyah. ed: M. Āshūr. Cairo: Al-Qur'an Library. (In Persian).
Ibn Bābawayh, M. (1983). Al-Khiṣāl. ed: ʿA.A. Ghaffāri. Qom: Jamieh-Mudrassiin. (In Persian).
----------. (1997). al-ʾAmālī. Tehran: Kitābchī. (In Persian).
----------. (1992). Man Lā Yahduruhu al-Faqīh. ed: ʿA.A. Ghaffārī. Qom: Jāmeheye Mudrarrsin. (In Persian).
Ibn Ḥajar, A. (1907). Tahdhīb -al-Tahdhīb. Beirut: Dār Ṣādir. (In Persian).
----------. (1997). Al-Muʿjam Al-Mufahras. ed: M. Shakūr Al-Mayādīnī. Beirut: al-Risala. (In Persian).
Ibn Jubayr, M. (2009). Rihla Ibn Jubayr. Beirut: Dār Al Hilal, Beirut. (In Persian).
Ibn Khosrow al-Balkhi, Ḥ. (2009). Musnad Abī-Hanīfa. ed: L. al-Behrāʾijī al-Qāsimī. Makkah: Al-ʾImdādiyya. (In Persian).
Ibn Rajab, A. (n.d.) Dhayl Ṭabaqāt al- Ḥanābilah. Beirut: Dār al-Maʿrifa. (In Persian).
Ibn Ṭāwūs, ʿA. (1992). Al-Tahṣin Li Asrār Mā Zād Min Kitāb Al-Yaqin. Qom: Dār Al Kitāb. (In Persian).
Ibn Abī Yaʿlā, M. (n.d.). Ṭabaqāt al- Ḥanābilah. Beirut: Dār al-Maʿrifa. (In Persian).
Ibn Muskuyeh, A. (2000). Tjārib-ul-ʾUmam. ed: A. Imāmī. Tehran: Surūsh. (In Persian).
Ibn Shaddad, M. (1953). Al-ʾAʿlāq Al-Khaṭira. Damascus: Al-Maʿhad Al-ʿIlmī Fransī. (In Persian).
Ibn Shahrāshūb, M. (1960), Maʿālim al-ʿUlamaʾ, Najaf: Al-Ḥaydariyya. (In Persian).
Javān Ārāsteh, A. (2001). Qādī Nuʿmān wa Mazhabe uw. Haft Asman, No. 9, 82-47. (In Persian).
Khoyī, A. (1992). Moʿjam Rijal al-Ḥadīth. Qom: Āthār al-Shīʾa. (In Persian).
Kulaynī, M. (2008). al-Kāfī. Qom: Dār al-Hadīth. (In Persian).
Madīnī, M. (1999). Al-Latāif-min Daqāʾiq Al-Maārif. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya. (In Persian).
Mufīd, M. (1992). Al-ʾAmālī. ed: ʿA.A. Ghaffārī. Qom: commemoration of Shaykh Mufīd. (In Persian).
Muntajab al-Din, ʿA. (2001). Al-Fihrist. ed: J. Muhaddith. Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library. (In Persian).
Nomānī, M. (2017). Al-Ghayba. ed: ʿA.A. Ghaffārī. Tehrān: Sadouq Publishing. (In Persian).
Paktachī, A. “Ibn Jiʿābī”, (1995). Dāʾira al-Maʿrif Buzurg Islamī. vol. 3, Tehran: Markaz Dāʾira al-Maʿrif. (In Persian).
Sajjādī, S. “Āl Ḥamdān”, (1990), Dāʾira al-Maʿārife Buzurge Islāmī. vol. 1, Tehran: Markaz Dāʾira al-Maʿrif. (In Persian).
Sāmir, F. (1973). al-Dawla al-Ḥamadāniyyah. Baghdad: Al-ʾImān Press. (In Persian).
Sattār, H.; Muʾddab, R. (2013). Barresiye Naqshe Rowāt Moshtark Dār Akhbār Montaqaleh, Mutāleʿeye Mowrediye Jiʿābī. Hadīth Pazhūhī, No. 11, 207-238. (In Persian).
Ṣaymurī, H. (1984). Akhbār Abī Hanīfa wa Aṣḥābuhū. Beirut: Alam-al-Kitāb. (In Persian).
Shubayri Zanjānī, M. (n.d.). Diraya Al-Noor software, version 1/2. Qom: Noor Islamic Computer Research Center. (In Persian).
----------. (n.d.). Darseh Khārej. Qom: Markaz Feqhi Imām Muḥammad Bāqir (AS). (In Persian).
----------. (1998). Kitābe Nikāh. Qom: Rai Pardāz. (In Persian).
Yāqūt Ḥamawī, Y. (1993). Muʿjam al- ʾUdābaʾ. ed: I. ʿAbbas. Beirut: Dār al-Gharb al-Islamī. (In Persian).
----------. (1995). Muʿjam Al-Buldān. Beirut: Dār Sādir. (In Persian).
Ziāʾ al-Maqdisī, M. (1994). Al-Nahy ʿAn Sabb Al-ʾAṣḥāb. Cairo: Al-Dahabia. (In Persian).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار