نقد و بررسی روایت «اِسقونی شربة من الماء» از منظر دانش‌های حدیثی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم قران و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار، گروه معارف، دانشگاه انقلاب اسلامی، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول)

چکیده

براساس منابع تاریخی‌روایی، یکی از سخنان به‌جای‌مانده از امام حسینR در آستانۀ شهادت ایشان در روز عاشورا، عبارت «اسقونی شربة من الماء» به‌‌منظور «درخواست آب» توسط آن حضرت از دشمنان خود است. با وجود این، برخی در صحت انتساب این سخن به امام تردید کرده و آن را موضوع خوانده‌اند؛ چه اینکه ایشان این سخن را با روحیۀ عزتمند آن بزرگوار که در عباراتی همچون «هیهات منا الذلة» تبلور یافته، در تضاد دانسته‌اند. در رفع تعارض پیش‌آمده قابل ذکر است که این سخن در قریب‌به‌اتفاق منابع معتبر فریقین، به ثبت رسیده است. ابن‌سعد در طبقات، نخستین‌بار آن را با عبارت «عطش الحسین فاستسقى‏»، سپس دینوری با تعبیر «و عطش الحسین فدعا بقدح من ماء» و دیگران با دیگر عبارات مشابه، در آثار خود آورده‌اند تا سرانجام معاصران فراوانی ازجمله سید نعمت‌الله جزایری در الانوار النعمانیه و شیخ عباس قمی در نفس المهموم با اتباع از سید بن طاوس آن را نقل کنند. نظر به اینکه درخواست آب در راستای انجام تکلیف و رسالت الهی بوده و عزت و ذلت در اطاعت و یا نافرمانی از دستورات خداوند است، نیز بر مبنای استوارِ شیعی «لطف بودن وجود امامR» و «وجوب حفظ نفس» ـ گرچه تا زمانی اندک و متوقف بودن این دو بر آب طلبیدن توسط امام ـ برهان مخالفان روایت بودن سخن مذکور ناتمام می‌نماید؛ از دیگر سو، این روایت با عرضه به سنتی فعلی و قولی از رسول خدا2 که مفید مضمون فوق است، تأیید می‌شود؛ چه آنکه رسول خدا2 در این روایت به‌دنبال تشنگی خود و یاران، طلب آب کرده و فرموده است: «...هَلْ مِنْ مُغِیثٍ بِالْمَاءِ...» همچنین در سنجش این روایت با دلیل عقل درمی‌یابیم که نه‌تنها هیچ تضادی بین این دو وجود ندارد، بلکه عقل مستقل به‌واسطۀ اینکه این روایت خود حاوی اتمام حجت و هدایت بدین واسطه برای دین خداست، بر آن صحه می‌گذارد؛ آن‌سان که در سیرۀ عقلا آب طلبیدن برخلاف دیگر درخواست‌ها امری آمیخته با ذلت نیست.
کلیدواژه‌ها: امام حسینR، عاشورا، کربلا، إسقونی، نقد حدیث، استسقا.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of the Tradition “isqūnī sharbatan min al-mā'” (Give me a sip of water) from the Perspective of Hadith Sciences

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Shahroodi 1
  • Mohammad Farahani 2
1 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Ma’arif, Islamic Revolution University, Tehran, Iran, (Corresponding author)
چکیده [English]

Introduction
Based on historical-traditional sources, one of the remaining sayings from Imam Hussein, peace be upon him, on the threshold of his martyrdom on the day of Ashūrā, is the passage isqūnī sharbatan min al-mā'’, meaning ‘request for water’ by him from his enemies. Some have doubted the attribution of this saying to the Imam and have considered it a fabricated. In resolving the conflict, it is noteworthy that this saying has been recorded in almost all the reliable sources of both sects. And others, with other similar passages, have brought it in their works so that eventually many contemporaries quote it. Given that the Imam’s request for water was in line with the fulfillment of the divine duty and mission, and dignity and humiliation are in obedience or disobedience to God’s commands, also based on the Shiite principle of ‘the kindness of the Imam’s existence, and ‘the necessity of self-preservation’ from the other side, this tradition is confirmed by presenting it to a current and verbal tradition of the Holy Prophet of God, (pbuh) and his family, which is useful for the above content.
Materials and Methods
There are two main perspectives regarding the traditional isqūnī sharbatan min al-mā': the viewpoint of critics who find this traditional incompatible with the dignity and status of Imam Hussein (as) and consider it fabricated, and the viewpoint of researchers who deem the mentioned traditional credible and have cited it in their works based on various sources. This article, referencing the story of Prophet Moses and Khidr in the Quran, as well as the tradition and practices of the Prophet Mohammad (pbuh) and the Ahl al-Bayt (as), seeks to present an argumentative perspective on the permissibility of seeking help from others under special circumstances and emphasizes the use of critique and analysis of the traditional's chain of transmission and content, as well as the tools of hadith criticism, to achieve a better understanding of the traditional's authenticity and evidence. The research method employed in this article is a comibnation of descriptive and analytical approaches, which includes problem formulation, source review, analysis and critique of viewpoints, and conclusion drawing. In this regard, the article examines and analyzes historical and traditional sources and uses hadith criticism methods to assess the authenticity of the traditionals. It employs scientific and logical methods to examine and analyze a historical traditional, striving to evaluate its credibility and authenticity. The article consists of three main sections: introduction of transmitters, critique of the chain of transmission, and internal critique, in which it examines the chain of transmitters, their credibility, and the alignment of the traditional content with scientific standards.
Results and Findings
From the perspective of Hadith sciences, the famous sayings attributed to religious saints, including Imam Hussein (pbuh), whose entire phrases are not observed in early Musnads, are not of the type of fabricated Hadiths; as the meaning of some of these sayings can be found in other Isnaded traditionals with slight differences in authentic sources. In Ashūrā sources, there is evidence that the phrase “isqūnī sharbatan min al-mā'” has been issued by Imam Hussein (pbuh). The sources of this phrase have a historical identity and its transmitters are also renowned scholars of fariqayn; therefore, they have the potential for citation. Therefore, without argument and evidence, their traditionals cannot be rejected. The traditional in question has been transmited among the predecessors by Ibn Sa’d (d. 230 AH) as “'aṭash al-Ḥisayn fastasqā" (Hussein was thirsty and asked for water), Dinawari (d. 282 AH) with the phrases “wa 'aṭash al-Ḥisayn fada'ā biqadaḥin min al-mā'" (And Hussein was thirsty and asked for a cup of water), Abu al-Faraj Isfahani (d. 356 AH) in the form “wa ja'ala al-Ḥisayn yaṭlubu almā'" (And Hussein began to ask for water), Ibn al-Jawzi (d. 510 AH) with the expression “wa ṭalaba al-Ḥisayn mā'an yashribuhu" (And Hussein asked for water to drink). This traditional has gained more fame among the later generations. Muhib al-Din Ţabarī (d. 615 AH) in the form of “isqūnā mā'an" (Give us water) (Ţabarī, 1356: 144), Seyyed ibn Tawus (d. 664 AH) in the form of “fastasqā fī tilk al-ḥāl mā'an" (He asked for water in that state) and Ibn Nama Helli (d. 680 AH) with the expression “… thumma qaṣadūhu 'alayhi al-salam bi al-ḥarb wa ja'alūhu shilwam min kathrati al-ṭa'ni wa al-dharbi wa huwa yastaqīsharbatan min al-mā'…” (Ibn Nama, 1406 AH: 38) has been transmited regardless of dozens of scholars after the seventh century. Considering the works of the first reporters of Ashūrā, it is known that this traditional, from the beginning of the Maqtal writing, has been subject to semantic transmission and in the last century in the works of later Maqtal transmitters or the organizers of their works, in the form of the sentence “isqūnī sharbatan min al-mā'”, it has gained double fame. With the presentation of this sentence to the Holy Quran, for asking for water, which is a kind of “isti'ānat" (seeking help), examples such as Lot’s request for help from his people in confronting them with divine agents are found. Also, for this traditional in the tradition of the last Prophet (pbuh), there is an example in one of the battles in which according to it, the last Messenger (pbuh) has exactly asked for water with the phrase “Is there a helper with water”. Based on the Shiite view of Imamate, it is reasonable that Imam Hussein (as) does what is related to the divine command; it is even possible that he has been commanded to “ask for water”, to complete the argument with the enemies of God, and to reveal the peak of his oppression and the harshness and cowardice of Bani Umayyah to everyone. In addition to this, the reason of intellect and the tradition of intellectuals also indicate the validity of the issuance of this traditional; because logically, the Imam’s asking for water is associated with his survival and the continuation of divine grace on the servants.
Conclusion
Although some have doubted the attribution of the phrase “isqūnī sharbatan min al-mā'” to Imam Hussein (as) and have considered it a fabricated; but this word has been recorded in almost all credible sources of fariqyn. Given that Imam’s request for water was in line with the performance of divine duty and mission, and honor and humiliation are in obedience or disobedience to God’s commands, also based on the Shiite principle of “the kindness of the existence of Imam Hussein (as)” and “the necessity of self-preservation”; this tradition is confirmed by presenting it to a practical and verbal tradition of the Prophet of God (pbuh) which is useful for the above content. Also, in measuring this traditional with the reason, we find that not only is there no contradiction between these two, but the independent reason, because this traditional itself contains the completion of the argument and guidance through this means for the religion of God, puts its validity on it; such that in the tradition of intellectuals, asking for water is not a matter mixed with humiliation unlike other requests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Hussein (as)
  • Ashūrā
  • Karbala
  • isqūnī
  • istisqā'.v
آلاندوزی، محمد. (1381ش). کتاب‌شناسی توصیفی-انتقادی پیرامون تحریف‌های عاشورا. فصلنامۀ آیینۀ پژوهش، ۱۳(77 و 78)، 159ـ185.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد. (بی‌تا). الجرح و التعدیل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد احمد. (1۴11ق). کتاب الفتوح. تحقیق علی شیری. بیروت: دارالأضواء.
ابن‌جزی غرناطی، محمد بن احمد. (1۴1۶ق). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت: دارالارقم بن ابی الارقم.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1۴2۶ق). الرد علی المتعصب العنید المانع من ذم یزید. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1۴22ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1۴12ـ1۴13ق). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (132۵ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دار صادر.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1۴0۶ق). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ابن‌خلکان، احمد بن محمد. (بی‌تا). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان. بیروت: دارالفکر.
ابن‌سعد، محمد. (1۴10ق). الطبقات الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. (بی‌تا). المناقب آل ابیطالب. قم: انتشارات علامه.
ابن‌عماد، عبدالحی بن احمد. (1۴0۶ق). شذرات الذهب فی أخبار من ذهب. بیروت: دار ابن‌کثیر.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق. (بی‌تا). الفهرست. بیروت: دارالمعرفة.
ابن‌نما، جعفر بن محمد. (1۴0۶ق). مثیر الأحزان. قم: مدرسة الإمام المهدیR.
ابومخنف، لوط بن یحیی. (1۴17ق). وقعة الطف. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
اربلی، ابوالحسن علی بن عیسی بن ابی‌الفتح. (1381ق). کشف الغمة فی معرفة الائمة. تبریز: کتاب‌فروشی بنی‌هاشمی.
الاصفهانی، ابوالفرج. (بی‌تا). مقاتل الطالبیین. بیروت: دارالمعرفة.
افندی، عبدالله بن عیسی بیگ. (1۴31ق). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
بابایی، رضا. (138۶ش). آسیب‌شناسی مجالس عزاداری. فصلنامۀ پیام، ۲(۸۶)، 19ـ38.
برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی. (بی‌تا). رجال البرقی. تهران: منشورات جامعة طهران.
تقی‌الدین حلی، حسن بن علی. (1392ق). کتاب الرجال. قم: انتشارات الشریف الرضی.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. (1۴22ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جعفریان، رسول. (1381ش). تأملی در نهضت عاشورا. قم: انتشارات انصاریان.
جزایری، سید نعمت‌الله بن عبدالله. (1۴29ق). الانوار النعمانیه. بیروت: دارالقاری.
حر عاملی، محمد بن حسن. (13۶2ش). أمل الآمل فی علماء جبل عامل. قم: دارالکتب الاسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1۴2۵ق). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
حکیم، سید محمد باقر. (1382ش). قیام حسین بن علیR، تهران: انتشارات تبیان.
حلی، حسن بن یوسف. (1۴30ق). منهاج الصلاح فی إختصار المصباح. قم: مکتبة العلامة المجلسی.
حموی، یاقوت بن عبدالله. (1۴00ق). معجم الادباء. بیروت: دارالفکر.
خرگوشی، عبدالملک بن محمد. (1۴2۴ق). مناحل الشفا و مناهل الصفا. مکة مکرمة: دارالبشائر الإسلامیه.
خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1۴17ق). تاریخ بغداد او مدینة السلام. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خوارزمی، موفق بن احمد. (1370ق). مقتل الحسینR. قم: انتشارات انوار الهدی.
خوانساری، محمدباقر بن زین‌العابدین. (1390ق). روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات. قم: انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان).
خوشفر، محسن. (1391ق). اندیشه‌های حدیثی سید بن طاوس. دوفصلنامۀ حدیث و اندیشه، ۱۰(۱۳)، 97ـ118.
خویی، سید ابوالقاسم. (1۴13ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. قم: بی‌نا.
الدینوری، احمد بن داود. (13۶8ش). الاخبار الطوال. قم: منشورات الرضی.
ذهبی، محمد بن احمد. (1۴09ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. بیروت: دارالکتب العربی.
ذهبی، محمد بن احمد. (1۴1۴ق). سیر اعلام النبلاء. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، محمد بن احمد. (1۴1۶ق). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ذهبی، محمد بن احمد. (1۴28ق). تذکرة الحفاظ. بیروت: دارالکتب العلمیه.
راوندی کاشانی، فضل‌الله بن علی. (1۴18ق). النوادر. تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور.
رفعت، محسن، و رحمان‌ستایش، محمدکاظم. (139۴ش). روایات عاشورایی مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی در میزان نقد و بررسی. فصلنامۀ علوم حدیث، ۲۰(۲)، 160ـ189.
رنجبر، محسن. (138۶ش). سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر. فصلنامۀ تاریخ در آیینۀ پژوهش، ۶(۱۶)، 83ـ122.
زحیلی، وهبة بن مصطفی. (1۴18ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. بیروت: دارالفکر المعاصر.
الزّنجانی، سید ابراهیم الموسوی الزّنجانی. (139۵ق). وسیلة الدّارین فی أنصار الحسین. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
سبکی، عبد الوهاب بن علی. (1۴13ق). طبقات الشافعیة الکبری. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
سلیم بن قیس الهلالی. (1۴0۵ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏. قم: انتشارات‌ هادی.
سلیمانی، داود. (138۵ش). معیارهای نقد در حدیث. دوفصلنامۀ تخصصی اسلام‌پژوهی، ۲(۳)، ۶3ـ7۴.
سید بن طاوس، سید على بن طاووس حسینى حلى‏. (13۴8ش). اللهوف على قتلى الطفوف‏. تهران: انتشارات جهان.
سید بن طاوس، سید على بن طاووس حسینى حلى‏. (1۴22ق). ترجمۀ لهوف. قم: انتشارات دلیل ما.
شوشتری، شیخ جعفر. (1۴1۴ق). الخصائص الحسینیه. بیروت: دارالسرور.
صحتی سردرودی، محمد. (1381ش). بازخوانی چند حدیث مشهور دربارۀ عاشورا. فصلنامۀ علوم حدیث، ۷(۴)، 120ـ139.
صحتی سردرودی، محمد. (1383ش). تحریف‌شناسی تاریخ امام حسینR با رویکردی کتاب‌شناسانه. فصلنامۀ کتاب‌های اسلامی، ۵(۱۸)، 3۵ـ79.
صحتی سردرودی، محمد. (138۵ش). عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین‌R. چ۲. قم: انتشارات خادم الرضاR.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1۴17ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، محب‌الدین احمد بن عبدالله. (13۵۶ق). ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی. قاهره: مکتبة القدسی.
طریحی، فخرالدین محمد. (1۴2۴ق). المنتخب للطریحی فی جمع المراثی و الخطب المشتهر بـ: الفخری. بیروت – لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن. (1381ق). رجال الطوسی. قم: انتشارات الشریف الرضی.
فروخ، عمر. (200۶م). تاریخ الادب العربی. بیروت: دارالعلم للملایین.
قفطی، علی بن یوسف. (1۴2۴ق). أنباه الرواة علی انباه النحاة. بیروت: المکتبة العصریه.
قمی، الشیخ عباس. (1۴21ق). نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور. قم: المکتبةالحیدریة.
قمی، عباس بن محمدرضا. (138۵ش). الفوائد الرضویة. قم: بوستان کتاب.
مجلسی، محمدباقر‏ بن محمدتقی. (1۴0۴ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهارk‏. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مسعودی، علی بن حسین. (1۴09ق). مروج الذهب و معادن الجواهر. قم: مؤسسة دارالهجره.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). حماسۀ حسینی. تهران: انتشارات صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (1۴2۴ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1۴13ق). الارشاد. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
موسوی، سید محمد. (1382ش). نقل‌های مجعول و مشهور. ماهنامۀ مبلغان، (۵)۵1، 130ـ13۶.
موگهی، عبدالرحیم. (138۴). آسیب‌شناسی مطالعات دینی و تحقیقات علمی. فصلنامۀ مربیان، ۶(۱۶)، 1۶3ـ17۴.
نجاشی، ابی‌العباس احمد بن علی. (13۶۵ش). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
نجفی یزدی، سید محمد. (1388ش). تأمل در کتاب عاشوراپژوهی اثر محمد صحتی سردرودی. پژوهشنامۀ حکمت و فلسفۀ اسلامی، (۸)28، 23ـ۴۶.
References
Abu Mikhnaf, L. (1996). Waq’at al-Taff. Qum: Jama’at al-Mudarrisin fi al-Hawzah al-'Ilmiyyah bi Qum, Mu’assasat al-Nashr al-Islami. [In Arabic]
Afandi, A. (2009). Riyad al-‘Ulama’ wa Hayad al-Fudala’. Beirut: Mu’assasat al-Tarikh al-'Arabi. [In Arabic]
Alandozi, M. (2002 AD). Descriptive-Critical Bibliography about Ashūrā Distortions. Ayeneh Pajouhesh Quarterly, 13(77 and 78), 159-185. [In Persian]
Al-Isfahani, A. (nd). Maqatil al-Talibiyyin. Beirut: Dar al-Ma’rifah. [In Arabic]
Al-Zanjani, S. (1975). Wasilat al-Darayn fi Ansar al-Husayn. Beirut: Mu’assasat al-'A’lami. [In Arabic]
Babaii, R. (2007 AD). Asib Shnasi Majalis Azadari. Payam Quarterly, 2(86), 19-38. [In Persian]
Barqī, A. (nd). Rijal al-Barqī. Tehran: Manshurat Jami’at Tehran. [In Persian]
Dhahabi, M. (1988). Tarikh al-Islam wa Wafayat al-Mashahir wa al-A’lam. Beirut: Dar al-Kitab al-'Arabi. [In Arabic]
Dhahabi, M. (1993). Siyar A’lam al-Nubala’. Beirut: Mu’assasat al-Risalah. [In Arabic]
Dhahabi, M. (1995). Mizan al-I’tidal fi Naqd al-Rijal. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyah. [In Arabic]
Dhahabi, M. (1995). Tarikh al-Hslam wa Wafayat al-Mashahi wa al-A'lam. Burut: Dar al-Kutub al-'Aradi.
Dhahabi, M. (2007). Tadhkirat al-Huffaz. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyah. [In Arabic]
Dinawari, A. (1989). Al-Akhbar al-Tawal. Qum: Manshurat al-Razi. [In Persian]
Farroukh, O. (2006). History of Arabic literature. Beirut: Dar al-Alam Lamlayin. [In Arabic]
Hakim, M. (2003 AD). Qiyam Husayn ibn Ali 'alayhi al-salam. Tehran: Intisharat Tabiyan. [In Persian]
Helli, H. (2008). Minhaj al-Salah fi Ikhtisar al-Misbah. Qum: Maktabat al-'Allamah al-Majlisi. [In Arabic]
Himawi, Y. (1979). Mu’jam al-Adibba’. Beirut: Dar al-Fikr. [In Arabic]
Hur Amili, M. (1983 AD). Amal al-Amil fi ‘Ulama’ Jabal Amil. Qum: Dar al-Kutub al-Islami. [In Persian]
Hur Amili, M. (2004). Ithbat al-Hudat bi al-Nusus wa al-Mu’jizat. Beirut: Mu’assasat al-'Ilmi li al-Matbu’at. [In Arabic]
Ibn Abi Hatim, A. (nd). Al-Jarh wa al-Ta’dil. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Ibn Atham Kufi, A. (1990). Kitab al-Futuh. Research by Ali Shiri. Beirut: Dar al-Adwa. [In Arabic]
Ibn Hajar Asqalani, A. (1907). Tahdhib al-Tahdhib. Beirut: Dar Sader. [In Arabic]
Ibn Hajar Asqalani, A. (1985). Lisan al-Mizan. Beirut: Al-'Ilmiyah for Publications. [In Arabic]
Ibn 'Imad, A. (1985). Shadharat al-Dhahab fi Akhbar Man Dhahab. Beirut: Dar Ibn Kathir. [In Arabic]
Ibn Jazi GHarnati, M. (1995). Kitab al-Tasheel li Ulum al-Tanzil. Beirut: Dar al-Arqam ibn Abi al-Arqam. [In Arabic]
Ibn Juzi, A. (1991-1992). Al-Muntazam fi Tarikh al-Umam wa al-Muluk. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyah. [In Arabic]
Ibn Juzi, A. (2001). Zad al-Masir fi 'Ilm al-Tafsir. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. [In Arabic]
Ibn Juzi, A. (2005). Al-Radd 'ala al-Muta’asib al-‘Anid al-Mani’ min Dham Yazid. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyah. [In Arabic]
Ibn Khallikan, A. (nd). Wafayat al-A’yan wa Anba’ Abna’ al-Zaman. Beirut: Dar al-Fikr. [In Arabic]
Ibn Nadim, M. (nd). Al-Fihrist. Beirut: Dar al-Ma’rifah. [In Arabic]
Ibn Nama, J. (1985). Mathir al-Ahzan. Qum: Madrasat al-Imam al-Mahdi 'alayhi al-salam. [In Arabic]
Ibn Sa’d, M. (1989). Al-Tabaqat al-Kubra. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyah. [In Arabic]
Ibn Shahr Ashub, M. (nd). Al-Manaqib 'Al Abi Talib. Qum: Allameh Publications. [In Persian]
Irbeli, A. (1961). Kashf al-Ghummah fi Ma’rifat al-A’immah. Tabriz: Kitabforushi Bani Hashemi. [In Arabic]
Jafariyan, R. (2002 AD). T’amuli dar Nahzat Ashūrā. Qum: Intisharat Ansarian. [In Persian]
Jazairi, S. (2008). Al-Anwar al-Nu’maniyah. Beirut: Dar al-Qari. [In Arabic]
Khansari, M. (1970). Rawdat al-Jannat fi Ahwal al-‘Ulama’ wa al-Sadat. Qum: Dehaghani (Isma’iliyan) Publications. [In Arabic]
Kharazmi, M. (1950). Maqtal al-Husayn 'alayhi al-salam. Qum: Anwar al-Huda Publications. [In Arabic]
Khargushi, A. (2003). Manahil al-Shifa’ wa Manahil al-Safa’. Makkah al-Mukarramah: Dar al-Basha’ir al-Islamiyyah. [In Arabic]
Khatib Baghdadi, A. (1996). Tarikh Baghdad aw Madinat al-Salam. Beirut: Dar al-Kitab al-'Ilmiyyah. [In Arabic]
Khoshfar, M. (2012 AH). Andishe-haye Hadithi Sayyid ibn Tawus. Hadith and Thought Biannual, 10(13), 97-118. [In Persian]
Khui, A. (1992 AH). Mu’jam Rijal al-Hadith wa Tafsil Tabaqat al-Ruwat. Qum: Bayna. [In Arabic]
Majlisi, M. (1983). Bihar al-Anwar al-Jamaa Lederer Akhbar al-Imam al-Athar. Beirut: Al-Wafa Foundation. [In Arabic]
Masoudi, A. (1988). Moruj al-Dhahab and Al-Jawahar mines. Qom: Dar al-Hijra Foundation. [In Arabic]
Mofid, M. (1992). Al-Arshad. Qom: Sheikh Mofid Congress. [In Arabic]
Motahari, M. (nd). Hosseini's epic. Tehran: Sadra Publications. [In Persian]
Mousavi, S. (2012). Fake and famous quotes. Missionaries Monthly, (5) 51, 130-136. [In Persian]
Mugahi, A. (2005). Pathology of religious studies and scientific research. Morbeyan Quarterly, 6(16), 163-174. [In Persian]
Mughniyeh, M. (2003). Tafsir al-Kashif. Tehran: Darul Kitab al-Islamiya. [In Arabic]
Najafi Yazdi, S. (2018). Reflections on the Ashura study book by Mohammad Sehti Sardroudi. Research Journal of Islamic Wisdom and Philosophy, (8) 28, 46-23. [In Persian]
Najashi, A. (1945). Rijal al-Najashi. Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation of Jamaat al-Madrasin. [In Arabic]
Qafti, A. (2003). Anbaah Al-Rawaat Ali Anbaah Al-Nahaa. Beirut: Al-Maktaba al-Asriya. [In Arabic]
Qomi, A. (2000). Nafs al-Mahmoom in the calamity of Seyyedna al-Hussein al-Mazloum and the soul of Al-Masdur Fima is renewed by the sorrow of Ashura. Qom: Al-Maktaba Al-Haydariyya. [In Arabic]
Qomi, A. (2006). Al-Fawaid al-Razaviyah. Qom: Bostan Kitab. [In Arabic]
Ranjbar, M. (2007). Siri dar Maqtal-nivisi va Tarikh-nigari Ashūrā az Aghaz ta Asr-e Hazer. Tarikh dar Ayeneh-e Pajouhesh Quarterly, 6(16), 83-122. [In Persian]
Rawandi Kashani, F. (1997). Al-Nawadir. Tehran: Bonyad-e Farhang-e Islami Kushanpur. [In Arabic]
Ref’at, M, & Rahman Setayesh, M. (2015). Rawayat-e Ashūrā’i Maqatil al-Talibiyyin Abu al-Faraj Isfahani dar Mizan-e Naqd va Barrasi. Hadith Sciences Quarterly, 20(2), 160-189. [In Persian]
Salim ibn Qays al-Hilali. (1984). Kitab Salim ibn Qays al-Hilali. Qum: Hadi Publications. [In Arabic]
Sayyid ibn Tawus, S. (1969). Al-Luhuf 'ala Qatla al-Tuffuf. Tehran: Jahan Publications. [In Persian]
Sayyid ibn Tawus, S. (2001). Tarjome-ye Luhuf. Qum: Dalil Ma Publications. [In Persian]
Shushtari, Sh. (1993). Al-Khasa’is al-Husayniyyah. Beirut: Dar al-Surur. [In Arabic]
Sihhati Sardrudi, M. (2002). Recitation of some famous hadiths about Ashura. Journal of Hadith Sciences, 7(4), 139-120. [In Persian]
Sihhati Sardrudi, M. (2006). Ashura study with an approach to the distortion of the history of Imam Hossein. Ch2. Qom: Khadim al-Reza Publications. [In Persian]
Sihhati Sardrudi, M. (2013). Distortion of the history of Imam Hossein with a bibliographic approach. Islamic Books Quarterly, 5(18), 79-35. [In Persian]
Subki, A. (1992). Tabaqat al-Shafi’iyyah al-Kubra. Cairo: Dar Ihya’ al-Kutub al-'Arabiyyah. [In Arabic]
Sulaimani, D. (2006). Mi’yarha-ye Naqd dar Hadith., 2(3), 63-74. [In Persian] Islam-Pazhouhi Biannual
Tabari, M. (1937). Al-Aqabi reserves in Manaqib Dhu al-Qarabi. Cairo: Al-Qudsi School. [In Arabic]
Tabarsi, F. (1952). Majma al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Nasser Khosro Publications. [In Arabic]
Tabatabai, M. (1996). Al-Mizan in Tafsir al-Qur'an. Qom: The Islamic Publications Office of the Qom Seminary Community of Teachers. [In Arabic]
Taqi al-Din Helli, H. (1972). Kitab al-Rijal. Qum: Intisharat al-Sharif al-Radi. [In Arabic]
Tha’labi Nishaburi, A. (2001). Al-Kashf wa al-Bayan ‘an Tafsir al-Qur’an. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-'Arabi. [In Arabic]
Turaihi, F. (2003). Selected for the design of Al-Marathi and Al-Khattab al-Mashthar by: Al-Fakhri. Beirut - Lebanon: Est. Al-Alami Press. [In Arabic]
Tusi, M. (1961). Rizal al-Tawsi. Qom: Al-Sharif Al-Razi Publications. [In Arabic]
Zahili, W. (1997). Al-Tafsir al-Munir fi al-'Aqidah wa al-Shari’ah wa al-Manhaj. Beirut: Dar al-Fikr al-Mu’asir. [In Arabic]