تاریخ‏گذاری روایت «النساء نواقص العقول» در خطبۀ 80 نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 استادیار، گروه الهیات، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران (نویسنده مسئول)/

چکیده

روایت نقصان عقل زنان در نهج‏ البلاغه یکی موضوعات چالش‏برانگیز در روایات زنان است که شایسته است ازطریق روش‏های نوین حدیث‏پژوهی آن را بازخوانی نمود. این مقاله با روش تحلیلی‌توصیفی و براساس تاریخ‏گذاری اسناد و متن و تعیین حلقۀ مشترک و ترسیم شبکۀ اسناد انجام شده ‏است. بنابر یافته‏های پژوهش، این روایت پیش از ورود در نهج‏ البلاغه در منابع روایی اهل‌سنت به گستردگی وجود داشته و از نیمۀ اول قرن دوم در مدینه توسط یزید بن عبدالله بن الهاد از راویان اهل‌سنت مطرح گردیده و تا قرن سوم در مناطق کوفه، بغداد و مصر با متون متفاوت و بسط متن، بازتاب یافته است. همین مضمون بدون سند با دو تحریر متفاوت به منابع روایی شیعه راه یافته است. در تحریر اول، متنِ اهل‌سنت را تداعی می‏کند و تحریر دوم متن نهج‏ البلاغه است که با نام عایشه جمع گردیده ‏است. پیش‏تر از نهج‏ البلاغه این متن در قرن سوم در المسترشد طبری شیعی با عنوان «بعد از جنگ نهروان» به‌شکل ادراج آمده است. به‏نظر می‏رسد متن نهج‏ البلاغه تقطیع سید رضی از متن المسترشد است که با اضافاتی در حکم یک خطبۀ مستقل در مذمت عایشه بعد از جنگ جمل عنوان یافته است. با این توصیف، پیش‏تر در کتاب‏هایی که در تاریخ جنگ جمل نیز نگارش شده و مربوط به قرن اول تا سوم بوده‏اند، به این روایت هیچ اشاره‌ای نشده است و لذا این روایت در متون شیعه تاریخ ظهور متأخری را در قرن سوم هجری نشان می‏دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The dating of the tradition "al-Nisā' Nawāqisu al-uqūl" in the 80th sermon of Nahj al-Balāgha

نویسندگان [English]

  • Rezvan Ghiyasi ghane 1
  • Masoumeh Ray'an 2
1 M.A of Qurʾān and Hadith Studies, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theology, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran, (corresponding author)
چکیده [English]

Introduction
The importance of re-reading Nahj al-Balāgha's view in the sermon 80, which is the final word in disapproval women in Shia traditions and has incepted one of the greatest challenges of anti-feminist approach of the traditions, requires scientific investigation and analysis of the origin of these words via novel methodology of hadith studies.
Historiography seeks to find out whether such words were actually spoken by Imam Ali (as), or the background of it in the second and third centuries of Muslim society is the source of its attribution to Imam Ali (as), or might there be other hidden reasons that lie within the lower layers of this tradition? This paper seeks to determine the date of appearance of this tradition by analyzing the Isnad and the text of the 80th sermon of Nahj al-Balāgha and to analyze the sanity of the Muslims thoughts at the beginning of Islam and particularly that of Imam Ali (as) regarding females.
Materials and Method
The dating of traditions is one of the novel methods of hadith studies, based on which, in addition to determining the approximate time of the inception of the tradition, it might be possible to identify the course and the reasons for its appearance and the opinions of a period of the history of Muslims thoughts.
In Iran since the last two decades, this method of hadith studies has been favored by Muslim researchers and gradually examined in various traditions. One of the examples in which this method has been widely used in identifying the date of the appearance of those traditions is the narrations of condemning women, many of which have been widely used in Iran's master's theses and doctoral theses. Applying various analysis methods and dating of the hadith, the publication of their texts has been determined beyond the first and second centuries.
In this paper, which was conducted via analytical-descriptive method by applying library resources, the authors first focused on the text of the tradition of Nahj al-Balāgha, analyzed its terms and collected similar texts from all Shia and Sunni sources and evaluated the differences by comparing with each other. Then, the Isnads of the hadiths were visually drawn and the sanads of the hadiths were analyzed by determining the main and secondary common links. (Of course, in the writing of the article, first the analysis of the sanads and then the analysis of the text have been written so that the course of analysis would remain logical). In the third stage, the texts and Isnad of the traditions have been analyzed together, and by dating the origin of the tradition for the very first time, most of the traditions belonging to Sunni books have been dated and documented. Regarding the texts that did not include any sanad, merely the text has been relied on and its sources have been investigated. This procedure is more apparent in Shia books. In addition, in order to localize this method, in some parts, we have used the method of Muslim researchers in the analysis of sanad people by referring to the science of Rijal of hadith.
Results and Findings
According to the analysis of the text and Isnad and the sources of traditions on deficiency in female’s intellect, the following results were obtained:
Two different traditionals from Shia and Sunni have been transmitted in the discussion of those suffering from deficiency of sanity, in both deficiency of intellect and religion in females exist. However, their issuance context is different. The reason behind the issuance of Sunni traditions lies within different terms such as Eid al-Fitr or Eid-al_Aḍḥā, etc., which have a Muḍṭarib text and have developed from the first half of the second century until the fifth century.
Aḥmad Ibn Ḥanbal is the first source of transmission of this tradition, and before him, Malik did not mentioned it in Muwaṭa'. The common link of the tradition on deficiency in female’s sanity are Ibn al-Ḥād (AD: 139), Sufyān Thurī (AD: 161), 'Abdul 'Aziz Darāvardī (AD: 186) and Saīd Ibn Maryam (AD: 224), all of which belong to the first half of the second century till the first half of the third century.
The second text of this tradition belongs to Shia, which has been issued in two ways:
The first Shia text has been mentioned in a commentary attributed to Imam Hasan 'Askarī (as) from Ali (as) and is quoted by Imam Sadiq (as) in Usūl al-Kāfī and al-Faqīh Man La yaḥḍuruhu al-Faqīh. The interpretation attributed to Imam Hasan 'Askari (as), which was popular in the 3rd century, is not accepted by the Shia, and documents by al-Kulaynī in Usūl al-Kāfī and Isnad of Sadūq in Man La yaḥḍuruhu al-Faqīh are sufficient. Sheikh Sadūq's text seems to have been influenced by al-Kāfī and the commentary of Imam Hasan Askari (as). He has cut the text of the tradition from those books and put it under a single chapter in his book. The second Shia text is attributed to Imam Ali (as) and is firstly found in the al-Mustarshid of the Muhammad ibn Jarir al-Ţabarī Shiee, in the 4th century, then in the Khaṣāiṣ al-A'immah, later in Nahj al-Balāgha, and later on in the al-Rasā'il by Sayyid Murṭaḍa. Sayyid Ibn Ţāwūs has reported the text in Kashf al-Muhajah as in the book al-Mustarashid, but different interpretations of Nahj al-Balāgha have played a greater role in its expansion.
Conclusion  
The traditional on deficiency of female’s sanity in Nahj al-Balāgha is one of the controversial issues in traditionals on females, which is worth reconsideration via the new methods of hadith studies. The following paper has been conducted via analyticdescriptive method according to determination of the date of the documents and their texts and distinction of the common alliance and design of the documents’ net. According to the findings of the paper, the traditional already existed widely in traditional references of the Sunni before its embedment in Nahj al-Balāgha. It appeared in Madinah since the first half of the second century by Yazid ibn Abdollah, one of the Sunni traditionals and it has been spread in Kufa, Baghdad and Egypt with slightly different wordings until the third century. The same context found its way to Shia traditional resources without Isnad with two different wordings. The first one reminds of the text by the Sunni and the second one, is the text in Nahj al-Balāgha, which was accompanied by the name of 'Ayisha. The text appeared Before Nahj al-Balāgha in the third century in Almustarshid by Ţabari after battle of Nahravan in insertion form. It seems that the text of Nahj al-Balāgha is a dissection by Seyyed Raḍī from the text of Almustarshid, which is known as an independent sermon in disapproval of 'Ayisha after battle of Camel. Therefore, the traditio was never mentioned in the books written before the battle of Camel between the first and third centuries and thus it only recently appeared in Shia texts in the third century.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dating
  • Deficiency in female’s intellect
  • Nahj al-Balāgha
  • women blaming
  • Almustarshid
  • War of camel
  • 'Ayisha

       

قرآن کریم.
ابن ابی الحاتم الرازی، عبدالرحمن. (1371ق).  تفسیر القرآن الکریم. تحقیق اسعد محمد الطیب. بیروت: دارالفکر.
ابن‌ابی‏داود، سلیمان بن‏ اشعث. (1۴10ق). سنن ابی‏داود. بیروت: دارالفکر.
ابن ابی‏عاصم، احمد بن‏ عمرو. (1۴13ق). السنة. بیروت: المکتب الإسلامی.
ابن‏جعد، علی بن جعد. (1۴17ق). مسند ابن‏جعد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‏حبّان، محمد بن ‎احمد. (1۴1۴ق). صحیح ابن‏حبّان. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن‏حنبل، احمد بن ‏محمد. (بی‌تا). مسند. بیروت: دار صادر.
ابن‏خزیمه، محمد بن‏ اسحاق. (1۴12ق). صحیح ابن‏خزیمه. بیروت: المکتب الاسلام.
ابن‏خیاط، خلیفة بن ‏خیاط. (بی‏تا). تاریخ خلیفة بن‏ خیاط. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‏طاووس، علی بن‏ موسی. (1370ق). کشف المحجة لثمرة المهجة. نجف: المطبعة الحیدریه.
ابن‏عبدالبر، یوسف بن ‏عبدالله. (1380ق). بهجة المجالس وانس المجالس. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن غضائری، احمدبن الحسین بن عبیدالله بن ابراهیم. (1422ق). الرّجال. قم: دارالحدیث.
ابن‏ماجة، محمد بن ‏یزید القزوینی. (بی‌تا). سنن ابن‏ماجة. بیروت: دارالفکر.
ابن‏میثم بحرانی، میثم بن‏ علی بن ‏میثم. (13۶2). شرح نهج ‏البلاغة. قم: مؤسسۀ نصر.
ابن‏قتیبة دینوری، عبدالله بن ‏مسلم. (1380). امامة و سیاسة. ترجمۀ ناصر طباطبایی. تهران: ققنوس.
ابن‏قیس هلالی، سلیم. (1۴27ق). کتاب سیلم بن‏ قیس. قم: انتشارات دلیل ما.
اسماعیلی، مهدیه، خسروی، کبری، و نظری، علی. (1399). گونه‏شناسی نگرش زن در پژوهش‏های علمی در پرتو کلام امام علی R. فصلنامۀ پژوهشنامه نهج‏ البلاغه، ۸(22)، 81ـ97.
اعلایی رحمانی، فاطمه. (1383). تحلیلی بر خطبۀ 80 نهج‏ البلاغه. مجلۀ نهجالبلاغه، شمارۀ 9 و 10، ۱۱۲ـ۱۳۴.
بخاری، محمد بن ‏اسماعیل. (بی‌تا). التاریخ الکبیر. دیاربکر: المکتبة السلامیه.
بخاری، محمد بن ‏اسماعیل. (1۴01ق). الصحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
بروجردی، سید حسین طباطبایی. (1۴09ق). جامع أحادیث الشیعة. قم: مکتبة العلمیة.
بیضون، لبیب وجیه. ( 1۴08ق). تصنیف نهج‏ البلاغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
بیهقی، احمد بن‏ حسین. (بی‏تا[الف]). السنن الکبرى. بیروت: دارالفکر.
بیهقی، احمد بن‏ حسین. (بی‏تا[ب]). معرفة السنن و الآثار. بیروت: دارالکتب العلمیه.
پارسا، فروغ. (1388). بررسی و تحلیل مطالعات حدیث‌شناختی ‌هارالد موتسکی. تهران: دانشگاه الزهراi.
پاکتچی، احمد. (1399). دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایرة‏المعارف بزرگ اسلام.
ترمذی، محمد بن‏ عیسی. (1۴03ق). سنن الترمذی. بیروت: دارالفکر.
ثقفی کوفی، ابراهیم بن‏ محمد. (1۴10ق). الغارات. قم: دارالکتب السلامی.
جعفری، محمد‏تقی. (137۵). ترجمه و تفسیر نهج‏ البلاغه. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، اسمر، و دیاری‏ بیدگلی، محمدتقی. (139۵). روایات نقصان عقل و ایمان در بوتۀ اعتبارسنجی. پژوهش دینی، 1۵(32)، ۵ـ۲۵.
الجواهری، محمد. (1۴2۴ق). المفید من معجم الرجال. قم: منشورات مکتبة المحلاتی.
حاکم نیشابوری، محمد بن ‏عبدالله. (1۴11ق). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حسینی خطیب، سید عبدالزهرا. (1۴09ق). مصادر نهج‏ البلاغة و أسانیده. بیروت: دارالزهراi.
حسینی شیرازی، سید محمد. (بی‌تا). توضیح نهج ‏البلاغة. تهران: دار تراث الشیعه.
حرّ العاملی، محمد بن‏ حسن. (1۴1۴ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‏البیت لاحیاء التراث.
خطیب البغدادی، محمد بن‏ حبیب. (13۶1ق). المحبر. لبنان: مطبعة الدائرة.
خوئی، ابوالقاسم. (1۴13ق). معجم الرّجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‏جا: بی‌نا.
دسترنج، فاطمه، طبیبی، علیرضا، و غلامی، ماهرخ. (1۴01). اعتبارسنجی مصطلحات حدیث‌پژوهی «خوتیر ینبل» در ارزیابی احادیث (مطالعۀ موردی طرق شیرجه‌ای). فصلنامۀ علمی علوم حدیث، 28(2)، ۹۸ـ۱۱۹.
دهخدا، علی‏اکبر. (10/11/99). لغتنامه. دیکشنری آنلاین پارسی ویکی.
ذهبی، محمد بن ‏احمد. (1۴13ق). سیر اعلام النبلاء. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، محمد بن ‏احمد. (1382ق). میزان الاعتدل فی نقد الرجال. بیروت: دارالمعرفة.
الرضی، محمد بن‏ الحسین. (1387ق). نهج ‏البلاغة. تحقیق صبحی صالح. بیروت، دارالفکر.
الرضی، محمد بن‏ الحسین. (1۴0۶ق). خصائص الأئمة. مشهد: آستان قدس رضوی.
ریعان، معصومه. (139۵). تاریخ‏گذاری روایات مذمت حضور اجتماعی زنان در منابع فریقین. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم.
زرکلی، خیرالدین. (1980م). الاعلام. بیروت: دارالعلم.
زیلابی، نگار، و محصص، مرضیه. (۱۳۹۷). تحلیل برون‌دینی گزاره‏های نکوهش‏گرایانه دربارۀ زنان در نهج‏ البلاغه. تاریخ و تمدن اسلامی، شمارۀ 28، ۳ـ۳۲.
سمعانی، محمد بن ‏منصور. (1۴08ق). الانساب. بیروت: دارالجنان.
سیف بن ‏عمر الأسدی التَّمِیمی. (1۴13ق). الفتنة و وقعة الجمل. اردن: دارالنفائس.
 سیوطی، جلال‏الدین عبدالرحمن. (بی‌تا[الف]). در المنثور فی تفسیر بالمأثور. بیروت: دارالمعرفة.
سیوطی، جلال‏الدین عبدالرحمن. (بی‏تا[ب]). تدریب الراوی. قاهره: دارالکتب.
صدر، سید محمد. (1۴27ق).  ماوراء الفقه.  قم: محبین الطباعة و النشر.
صدوق، ‏ علی. (1۴0۴ق). من لایحضره الفقیه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صدوق،  محمد بن علی. (1۴03ق). الخصال. قم: منشورات جماعةالمدرسین فی الحوزة العلمیة.
طبری، محمد بن ‏جریر رستم شیعی. (1۴1۵ق). المسترشد فی الامامة. قم: مؤسسۀ فرهنگ اسلامی.  
طبری، محمد بن‏ جریر. (13۶8). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات اساطیر.
طیبی، ناهید. (139۵). بازپژوهی دیدگاه امام علیR دربارۀ عقل زنان با تأکید بر خطبۀ 80 نهج‏ البلاغه. مطالعات اسلامی زنان و خانواده، شمارۀ ۵، ۷۵ـ۹۴.
طریحی، فخرالدین بن ‏محمد. ( 137۵). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
عاملی، حسین بن عبدالصمد. (13۶0ش). اصوال الاخبار. قم: مجمع ذخایر الاسلامیة.
عاملی، حسین بن عبدالصمد. (1۴2۵ق). مختصر مفید. بیروت: المرکز الإسلامی للدراسات.
عباسی، مهرداد. (139۴). مطالعات قرآن و حدیث در غرب. روزنامۀ اطلاعات.
عبده، محمد. (1۴12ق). شرح نهج ‏البلاغة. قم: دارالذخائر.
العینی، بدرالدین محمود. (بی‌تا). عمدة القاری. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
غزالی، ابوحامد. (بی‏تا). احیاء علوم‌الدین. بیروت: دارالکتب العربی.
فتاحی‏زاده، فتحیه، رسولی، محمدرضا، و حاتمی ‏راد، الهه. (1393). تأملی در روایات نهج‏ البلاغه در نکوهش زنان. فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‏ البلاغه، ۲(۶)، 39ـ۵7.
قاینی خراسانی، محمدتقی. (بی‌تا). مفتاح السعادة فی شرح نهج‏ البلاغه. بی‌جا: بی‌نا.
قشمیان، میثم. (139۴). بررسی روایات نقصان عقل زنان و تطبیق با روایات متخالف این معنا در بستر مطالعات جنسیت. مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 70، 1۴2ـ1۶8.
قندهاری، محمد، و صالحی، طاهره. (1۴02). اعتبارسنجی «النساء نواقص العقول» در نهج البلاغه. دوماهنامه آئینه پژوهش، دورۀ 3۴، شمارۀ 203، 391ـ۴۴1.     
کاشف الغطا، شیخ هادی. (بی‌تا). مستدرک نهج‏ البلاغة. بیروت: مکتبة الاندلس.
کلینی، محمد بن‏ یعقوب. (13۶3). اصول الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
المرتضی، علی بن حسین. (1۴0۵ق). الرسائل. قم: دارالقرآن الکریم.
مجلسی، محمدباقر. (1۴03ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
محمودی، محمدباقر. (1378). نهج ‏السعادة فی مستدرک نهج ‏البلاغة. بیروت: مؤسسة التضامن الفکری.
مدیرشانه‏چی، کاظم. (139۶). درایة الحدیث. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
مزی، یوسف بن ‏عبدالرحمن. (1۴13ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسلم النیشابوری، مسلم بن حجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دارالفکر.
معارف، مجید، و شفیعی، سعید. (139۴). درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر. تهران: انتشارات سمت.
مفید، محمد بن‏ محمد بن‏‏ نعمان. (1413ق). الجمل و النصرة لسید العترة. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
منتظری، حسینعلی. (1۴08ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیة. قم: مرکز علوم اسلامی.
المنسوب إلى الإمام العسکریR. (1۴09ق). تفسیر الإمام العسکری. قم: مدرسة الإمام المهدی.
  موتسکی، هارالد. (1389ش). حدیث اسلامی خاستگاه‏ها و سیر تطور. به‏کوشش و ویرایش مرتضی کریمی‏نیا. قم: دارالحدیث.
نجفی، هادی. (1۴23ق). موسوعة احادیث اهل بیتk. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نمازی شاهرودی، علی. (1۴19ق). مستدرک سفینة البحار. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
نوری طبرسی، میرزا حسین. (1۴08ق). مستدرک الوسائل. بیروت: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
النووی، یحیی بن ‏شرف. (1392ق). شرح نووی علی مسلم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  Mitter, U. (2011). The majority of the dwellers of hell-fire are women: A short analysis of a much discussed ḥadīth. In The Transmission and Dynamics of the Textual Sources of Islam: Essays in Honour of Harald Motzki. Brill: Leiden.
References
The Holy Qurʾān.
Abasi. M. (2015). Qurʾān and Hadith Studies in the West. Etelaat newspaper. [In Persian]
Abduh, M. (1992). Description of Nahj al-Balāgha. Dar az-zakhae. [In Arabic]
Abu Dawaoud, S. (1990). Sunane Abi Dawoud. Dar al-Fekr. [In Arabic]
Al Jawaheri, M. (2004). Al-Mufid Min Mojam al-Rijal. Maktabat al-mahallati. [In Arabic]
Alai Rahmani, F. (2004). An analysis of the 80th sermon of Nahj al-Balāgha. Nahj al-Balaghe magazine, 9&10, 112-134. [In Persian]
Aini, B. (b.n). Umdat al-ghari. Dar al-Ahya at-Torath al-Arabi. [In Arabic]
Murtaza, A. (1985). Al-Rasail. Dar al- Qurʾān al-Karim. [In Arabic]
Ameli, H. (2005). Mokhtasr Mofid. Al-Markaz al-islami Le ad-drasat. [In Arabic]
Ameli, H. (1981). Usoul al-akhbar. Zakhaer al-islammieh. [In Arabic]
Navavi, Y. (1972). Sharh navavi ala moslem. Dar ehyaa at-torath al-arabi. [In Arabic]
Razi, M. (1986). Characteristics of imams. Astan ghods razavi.  [In Arabic]
Ar-Razi, M. (1968). Nahj al-Balāgha. (Sobhi Saleh's research). Dar al-fekr.   [In Arabic]
Imam al-Askari. (1989). Tafsir of Imam al-Askari. Al-Imam al-Mahdi School. [In Arabic]
Baydoun, L. (1988). Tasnif Nahj al-Balāgha. Maktab al-alam al-islammi. [In Arabic]
Beihaqi, A. (n.d.a). Al-sunan al-kobra. Dar al-Fekr. [In Arabic]
Beihaqi, A. (n.d.b). Marifat al-sunan wa-al-athar. Dar al Kotob al ilmiyah. [In Arabic]
Boroujerdi, H. (1989). Jamee Ahadith ash- Shia. [In Arabic]
Bukhari, M. (1981). Șaḥīḥ Al-Bukhari. Dar al-Fekr. [In Arabic]
Bukhari, M. (n.b). At-Tarikh al-Kabir.  Al-maktaba Al- Islamiyya. [In Arabic]
Dastrang, F., Tabibi, A., & Gholami, M. (2022). Validation of "Khotirinbel" hadith research terms in the evaluation of hadiths (a case study of diving methods). Ulum-I Hadith, (2), 28. 98-119. [In Persian]
Dehkhoda, A. (29/1/2021). Dictionary. Wiki Persian online dictionary. [In Persian]
Fatahi zade, F., Rasoli, M., & Hatami rad, E. (2014). A reflection on the traditions of Nahj al-Balāgha in condemning women. Nahj al-Balaghe research paper, 2, (6). 39-57. [In Persian]
Gazali, A. (b.n). Ehya ulum ad-din.  [In Arabic]
Ghaeni Khorasani, M. (b.n). Meftah as-saada in the description of Nahj al-Balāgha. (b.p). [In Arabic]
Ghandahari, M. Salehi, T. (2023). Validation of "Al-Nisaa Nawaqs al-Aqool" in Nahj al-Balāgha. Bimonthly Ayane Research, (34), 203. 391-441. [In Persian]
Hakem, M. (1991). Al-Mustadrak ala al-Șaḥīḥein. Dar-al Kotob Ilmiyah. [In Arabic]
Horre Ameli, M. (1994). Tafsil Wasail Al-shia Ila Tahsil Masaeel ash-sharia. Alalbayt le Ihya at-Turath. [In Arabic]
Hosseini Khatib, A. (1989). Masader of Nahj al-Balāgha & Asanidoho. Dar Az-zhrz. [In Arabic]
Hosseini Shirazi, M. (b.n). Explanation of Nahj al-Balāgha. Dar Tarath al-Shia. [In Arabic]
Ibn Abd al-Bar, A. (1961). Bahgat al-majales & onsol al-majales. Dar-al Kotob Ilmiyah. [In Arabic]
Ibn abi al-hatam al-razi, A. (1952). Tafsir al-Qran alkarim. (corrected by A. M. al-tayeeb). Dar al-fekr. [In Arabic]
Ibn Abi asem, A. (1993). Assonnat. Al-maktab al-eslami. [In Arabic]
Ibn Ghaza'iri, A. (2002). Ar-rejal. Dar al-Hadith. [In Arabic]
Ibn Habban, M. (1994). Șaḥīḥ Ibn Habban. Arresalah. [In Arabic]
Ibn Hanbal, A. (n.b). Musnad al-Imam Amad ibn Hanbal.  Dar sader. [In Arabic]
Ibn Jaad. A. (1997). Mosnad Ibn Jaad. Dar al-kotob al-elmiyah. [In Arabic]
Ibn Khayaat, Kh. (b.n). Tarikh khalife ibn Khayaat.  Dar al-kotob al-elmiyah. [In Arabic]
Ibn Khozaymeh, M. (1992). Șaḥīḥ Ibn Khozaymeh. Al-Maktab al-islam. [In Arabic]
Ibn Maitham Bahrani, M. (1983). Shrh Nahj al-Balāgha. Nasr Foundation. [In Arabic]
Ibn Majih, M. (n.b). sunane Ibn Majah. Dar al-Fekr. [In Arabic]
Ibn Qais Hilali, S. (2006). The book of Sulaym ibn Qais.  Dalil Ma Publications. [In Arabic]
Ibn Qutaybah Dinvari, A. (2001). Emamat & siyasat. (Translated by Tabatabai). Qaqnus. [In Arabic]
Ibn Tavus, A. (1951). Kashf al-mahjjah lethamarat al-mahajjah. Al-matbaa al-Haydariiah. [In Arabic]
Ismaili, M., Khosravi, K., & Nazri, A. (2020). Typology of women's attitude in scientific research in the light of Imam Ali's words. The Quarterly Journal of Nahj al-Balāgha, 8 (32). 81-97. [In Persian]
Jafari, M. & Diari Bidgoli, T. (2016). Traditionals of the female’s sanity and faith in the validation plant. religious research. Religious Research, 15(32), 25-5. [In Persian]
Jafari, M. (1996). Translation and interpretation of Nahj al-Balāgha. Daftar Nashr farhang Islami. [In Persian]
Kashef al-Ghetae, H. (b.n). Mostadrak Nahj al-Balāgha. Maktabat Andolos. . [In Arabic]
Khatib al-Baghdadi, M. (1942). Al-Mehbar. Matbaat Ad-dearth. . [In Arabic]
Khuii, A. (1993). Moejam al-rejal al-hadith & tafsil tabaghat ar-rovat. (n.p).. [In Arabic]
Kulayni, M. (1984). al-Kafi. Dar al-kotob Al- Islamiyya. [In Arabic]
Ma'aref, M., & Shafiei, S. (2015). Daramadi bar motaleate hadithi dar dorane moaser. SAMT. [InPersian]
Mahmodi, M. (2008). Nahj al-Saadae fi Mustardak Nahj al-Balāgha.At-tazamon al-Fekri. [In Arabic]
Majlesi, M-B. (1983). Bihar al-Anwar. Dar ehya at-torath al-arabi. [In Arabic]
Mazzi, Y. (1993). Tahzib al-Kamal fi asmae ar-rejal. Ar-Resala. [In Arabic]
Mitter, U. (2011). The majority of the dwellers of hell-fire are women»: A short analysis of a much discussed ḥadīth. In The Transmission and Dynamics of the Textual Sources of Islam: Essays in Honour of Harald Motzki. Brill, Leiden
Modir shanechi, K. (2017). Derayat al-Hadith. Jamea al-Modarresin, Huzeh elmia Qum. [InPersian]
Mofid, M. (1993). Al-Jamal & an-nosrah le-sayeed al-etaat. Sheikh Mufid Congress. [In Arabic]
Montazeri, H. (1998). Studies in Wilayat Al-Faqih and Jurisprudence of the Islamic State. Center of Islamic Sciences. [In Arabic]
Muslem al-N'Ayishabori, (b.n). Șaḥīḥ al-muslem. Dar al-fekr. [In Arabic]
Mutzki, H. (2010). Islamic hadith origins and evolution. (Karimi's efforts and editing). Dar al-hadith. [InPersian]
Najafi, H. (2003). Encyclopedia of Ahl al-Bayt Hadith. Dar ehyaa at-torath al-arabi. [In Arabic]
Namazi Shahrodi. (1999). Mustadrak Safina al-behar. Islamic Publishing Institute. [In Arabic]
Nouri tabrasi, H. (1988). Mustadrak al wasail. All al—Bayt leahyae at-torath  Foundation. [In Arabic]
Paktchi, A. (2020). Great Islamic encyclopedia. The center of the great encyclopedia of Islam.
Parsa, F. (2009). Review and analysis of hadith studies by Harald Motsky. Al-Zahra University. [InPersian]
Qeshmian, M. (2015). Investigating the traditionals of women's lack of intelligence and comparing with the traditionals that contradict this meaning in the context of gender studies. Strategic studies of women, 70, 142- 168. [InPersian]
Rayaan, M. (2016). Some Isnad and Text analystical methods Illustrated on social scorning of women in traditions  sources. (Department of Qurʾān and Hadith Sciences). University of Qum. [InPersian]
Sadr, M. (2006). Beyond jurisprudence. Mohebibn al-Tebaat & al-Nashr. [In Arabic]
Saduq, M. (1984). Man la yahzoroho al-faghih. Dar al-kotob aelmiyah. [In Arabic]
Saduq, M. (1983).  Al-Khisal. Jamaat al-modaresin fi hozeh al-elmieh. [In Arabic]
Saif ibn Omar Al-Asadi Al-Tamimi. (1993). Al-Fitnah and Waqqa Al-Jamal. Dar al-Nafais. [In Arabic]
Sam'ani, M. (1998). Al-Ansab. Dar al- Jenan. [In Arabic]
Suyuti, J. (b.n.a). Dorr al-Manthur fi Tafsir Balmathur. [In Arabic]
Suyuti. J. (b.n.b).  Tadrib Al-Ravi. Dar al-Kotob. [In Arabic]
Tabari al-shiee, M. (1995). Al-Mustarashad in al-Emamah. Institute of Islamic Culture. . [In Arabic]
Tabari, M. (1989). Tarikh al-Rosol & al-Muluk. (translation by Payande).Asatir.. [InPersian]
Thagafi Kufi, A. (1990).  Al Gharat. Dar al-kotob al-islami. [In Arabic]
Tayebi, N. (2016). Re-examining Imam Ali's view on women's intellect with emphasis on the 80th sermon of Nahj al-Balāghah. Islamic studies of women and family, (5), 75-94. [InPersian]
Tirmidhi, M. (1983). Sunan Al Tirmidhi. Dar al-fekr. [In Arabic]
Torayhi. F. (1996). Majmae al-bahrayn. Mrtazavi. [In Arabic]
 Zahabi, M. (1963). Mizan al-etedal fi naghd ar-rejal. Dar al-marefat. [In Arabic]
Zahabi, M. (1993). Saire aalam an-noballa. Al-Resalah. [In Arabic]
Zerekali, Kh. Al-aeilam. (1980). Dar al-Elm. [In Arabic]
Zyilabi, N. Mohases, M. (2018). Brundini's analysis of the abundance of this type of language in Nahj al-Balāgha. Tarikh & Tamadon Islami, 28, 30-32. [In Persian]