رویکرد کلامی صدوق با مقتضیات زمان درآینۀ روایات معانی الاخبار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)

چکیده

 
گرچه صدوق را نقل‌گرایی بی‌بهره از روش‌های کلامی دانسته‌اند، بررسی معانی الاخبار جلوه‌گر سبک و رویکرد کلامی وی و اندیشه‌های بدیعش در حوزۀ مباحث اعتقادی- سیاسی، فرهنگی- اجتماعی در پهنۀ جغرافیای تفکرات و کشاکش آراء فرق کلامی و وقایع زمان است که در این راستا نگاهی توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد: الف) آراء اعتقادی جنجالی فرق کلامی در کنار سیاست تساهل‌گری حکومت آل‌بویه و روحیۀ اعتدال‌گرایی صدوق بی‌مناسبت به سبک نوشتار وی در تبیین رویکرد کلامی‌اش نیست؛ ب) تعداد کثیری از روایات معانی الاخبار بر پایۀ اجتهاد کلامی صدوق است؛ بدین معنا که توجه صدوق به متن و قراین مرتبط به کلام و ساختاردهی به آنان با گزینش روایات و ابواب مکمل در راستای اجتهاد کلامی وی و ممانعت از فهم ناصحیح و رفع شبهات است؛ ج) شاید بتوان چالش محدث یا متکلم بودن صدوق را ناشی از بی‌توجهی یا کم‌توجهی به فراست در سبک نوشتار و عملکرد به دور از چالش وی دانست؛ د) معانی الاخبار کوششی هوشمندانه، مستدل با اتقان کلام در دفاع نرم علمی در تقابل با عقل‌گرایان و آراء مخالفان و درنهایت، مؤثر در مرگ فرقۀ کلامی معتزله بوده است.
کلیدواژه‌ها: شیخ صدوق، معانی الاخبار، رویکرد کلامی، فرق کلامی، مقتضیات زمان

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Șadūq's theological approach to the requirements of the time in the light of the traditions of Ma'ani al-Akhbār

نویسنده [English]

  • Zahra Ma’aref
Assistant Professor, Department of Quran and Ḥadith Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
چکیده [English]

Introduction
Given the narrative nature of most of the works left by Șadūq, his attention and commitment to quoting the Quran and traditions, as well as his consideration to opening the chapters on recitation of those traditions that find controversy in religious matters as forbidden and unlawful subjects and considers perdition for the theologians ultimately so this has led that he is supposed to be considered just as a mere Ḥadith transmitter who does not benefit from theological methods. However, the repetition of traditions from the Book of Tawḥīd in Ma'ani al-Akhbār and the reference of the audience to the Book of Tawḥīd to fully understand the traditions, additions, and rational arguments, directs the mind to these questions: What is the reason for the change in Șadūq's writing style and the selection of the doctrinal traditions in Ma'ani al-Akhbār regarding Tawḥīd? Can the challenge of Șadūq being as a Ḥadith transmitter or being as a theologian is considered based on the inattention or lack of attention of scholars to this writing style? Are the ideological-political, cultural-social conditions, the spirit of tolerance of the Buyids, and the conflicting opinions of the theological schools related to this style of writing? Can the book Ma'ani al-Akhbār be considered Șadūq's theological ijtihad? If Șadūq is a theologian in addition to being a Ḥadith transmitter, what is his theological approach in Ma'ani al-Akhbār? Why does he cause the death of the Mu'tazilite theological sect, despite the fact that some introduce Șadūq as a mere text-oriented Ḥadith transmitter?
 
Materials and Methods
This research, which is a combination of Șadūq's theological approach with the specific style of his jurisprudential method, considering the requirements of the time in the jurisprudential and partly theological work of Ma'ani al-Akhbār, seeks to answer the questions by the method of description and analysis, relying on the book Ma'ani al-Akhbār, examining the prevailing conditions of Șadūq's time, and by studying his practical thought in traditions. In this path, first by opening a window to the requirements of his time in relation to Islamic schools and the theological approaches and disputes of theological cults, distinguishing Șadūq's theological approach based on his view of tradition and reason and his spirit of moderation and approximation, a discussion and a practical example of this approach in the book Ma'ani al-Akhbār are presented based on the limitation of the use of words.
 
Results and Findings
Although Șadūq has been considered a Ḥadith transmitter who did not use theological methods, the study of Ma’ani al-Akhbār reveals Șadūq’s theological style and approach and his innovative ideas in the field of ideological-political, cultural-social discussions in the geographical scope of thoughts and the conflict of opinions of theological sects and the events of the time. Therefore, just as the book "Man lā Yaḥḍuruhū al-Faqīh" is Șadūq’s ijtihad in seeking to solve jurisprudential issues, the book "Ma’ani al-Akhbār" is also his ijtihad in seeking to solve ideological issues and clarify the meanings and teachings of religion. In this regard, a descriptive-analytical perspective shows: a) The controversial ideological opinions of the theological sect, along with the tolerance policy of the Buyid government and Șadūq’s spirit of moderation, are not inappropriate for his writing style in explaining his theological approach; In explaining traditions with two expressive and explanatory methods, he defines the realm of reason and tradition, and by prioritizing tradition and considering the position of reason, he appropriates a comprehensive moderation style between reason and tradition. b) A large number of traditions in Ma’ani al-Akhbār are based on Șadūq’s theological ijtihad; this means that Șadūq’s attention to the text and evidence related to the theology and structuring them by selecting complementary traditions and chapters is in line with his theological ijtihad and preventing incorrect understanding and removing doubts; c) Perhaps the challenge of Șadūq being a ḥadith transmitter or as a theologian can be considered due to the inattention or lack of attention to the insight in the writing style and performance, far from his challenge; d) Ma’ani al-Akhbār was an intelligent, reasoned effort with the mastery of theology in a soft scientific defense in confrontation with rationalists and opposing opinions, and ultimately, it was effective in the death of the Mu’tazilite theological sect.
 
Conclusion

The style of Șadūq's theological approach in Ma'ani al-Akhbār is the result of the religious tolerance of the Buyids, Șadūq's knowledge of religious-political, cultural-social fields, and awareness of the theories of theological differences, and neutralizing doctrinal doubts.
The arrangement and combination of doctrinal traditions in Ma'ani al-Akhbār reflects Șadūq's theological ijtihad. In this way, as he unveils his own verdicts with the mortar of traditions (I am not in the presence of the jurist), he also removes the veil from his position as a theologian (Al-Tawhid, Ma'ani al- Akhbār).
The challenge of Șadūq being as a ḥadith transmitter or a theologian indicates ignorance about his writing style; This means that Șadūq, through his own writing style and by considering the interwoven layers of meanings of traditions and their depths, is searching for evidence in order to help the audience understand the rules and principles of the traditions, both hidden and explicit, based on rational and narrative limitations, selecting semantically complementary traditions and complementary chapters, and structuring them in contrast to rationalists, and to block the way of opponents and defeat the competitors (Mu'tazilites) with a soft scientific defense.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheykh Șadūq
  • Ma'ani al-Akhbār
  • theological approach
  • theological difference
  • requirements of the time

مراجع

 قرآن کریم. (1373ش). ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: دارالقرآن الکریم.
ابن‌أبی‌الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (1404ق). شرح نهج البلاغة. محقق/مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1414ق). اعتقادات الإمامیة. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1400ق). الأمالی. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1398ق). التوحید. مصحح: سید ‌هاشم حسینی طهرانی. تهران: مکتبة الصدوق.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1418ق). الهدایة. قم: مؤسسة الامام الهادی(ع).
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1388ش الف). صفات الشیعة. مترجم/محقق: لطیف و سعید راشدی. قم: مسجد مقدس جمکران.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1388ش ب). فضائل الشیعة. مترجم/محقق: لطیف و سعید راشدی. قم: مسجد مقدس جمکران.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1395ق). کمال الدین و تمام النعمه. تهران: انتشارات اسلامیه.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على‏. (1362ش). الخصال‏. محقق/مصحح: علی‌اکبر غفارى. قم: جامعۀ مدرسین‏ حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على‏. (1385ش). علل الشرائع‏. قم: کتاب‌فروشى داورى.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على‏. (1378ق). عیون أخبار الرضا(ع). چ1. محقق/مصحح: مهدی لاجوردى. تهران: ‏نشر جهان.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على. (1361ش). معانی الأخبار. محقق/مصحح: علی‌اکبر غفارى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن على‏. (1413ق). من لا یحضره الفقیه‏. محقق/مصحح: علی‌اکبر غفارى. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم ‏.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبد‌الحلیم. (1415ق). شرح العقیدة الإصفهانیة. محقق: ابراهیم سعیدای. ریاض: مکتبة الرشد.
ابن‌رشد، محمد بن احمد. (بی‌تا). فصل‌ المقال‌. محقق: محمد عماره. چ2. قاهره: دارالمعارف.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. (1380ق). معالم العلماء. نجف اشرف: مطبعة الحیدریة.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق. (1350ش). الفهرست. مصحح: رضا تجدد. تهران: چاپخانۀ بانک بازرگانی ایران.
ابن‌مسکویه، ابوعلی. (1376ش). تجارب الامم. ترجمۀ علی نقی منزوی. تهران: انتشارات توس.
انصاری، حسین. (1391ش). بررسی نقش و جایگاه شیخ صدوق (ره) در گسترش فرهنگ اسلامی ـ شیعی». تاریخ اسلام و تشیع. بدون شماره. http://www.h-ansari.net
ایزدخواستی، زینب و دیاری بیگدلی، محمدتقی. (1401ش). شیخ صدوق و تبیین گونه‌های تأویل در فهم متون حدیثی در حوزۀ مباحث اعتقادی. مجلۀ نامۀ الهیات، 15 (59)، 60-77.
بامری، جواد. (1395ش). تجسیم و تشبیه خداوند از دیدگاه وهابیت در ترازوی نقد. قم: دارالتهذیب. 
برنجکار، رضا و موسوی، سید محسن. (1389ش). عقل‌گرایی شیخ صدوق و متکلم بودن او. علوم حدیث، شمارۀ 57، 33-59.
بغدادی، عبدالقاهر. (1379ش). الفرق بین الفرق. ترجمۀ محمدجواد مشکور. چ6. تهران: اشراقی.
پاکتچی، احمد. دیدگاه‌های سیاسی ابن‌بابویه (شیخ صدوق). https://rasekhoon.net))
جعفریان، رسول. (1371ش). جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در اسلام. قم: انصاریان.
جوادی آملی، عبدالله. (1388ش). ادب فنای مقربان. محقق: محمد صفایی. چ5. قم: اسراء.
حسینی ‌طهرانی، سید محمدحسین. (1385ش). الله‌شناسی. مشهد: علامه طباطبایی.
حلبی، علی‌اصغر. (1373ش). تاریخ علم کلام در ایران و جهان. تهران: انتشارات اساطیر.
خاتمی، احمد. (1370ش). فرهنگ علم کلام. تهران: صبا.
خطیبی کوشکک، محمد. (1386ش). فرهنگ شیعه. قم: زمزم هدایت. زیر نظر پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.
خواجگی شیرازی، محمد بن احمد. (1375ش). النظامیة فی مذهب الإمامیة. تهران: میراث مکتوب.
راوندی، مرتضی. (1994م). تاریخ اجتماعی ایران (جلد دهم تاریخ فلسفه در ایران). تهران: انتشارات آرش. نشر زمانه.        
ربانی‌ گلپایگانی، علی. (1377ش). فرق‌ و مذاهب‌ اسلامی. قم: مرکز جهانی‌ علوم‌ اسلامی.
رجبی، ابوذر. (1399ش). ارزیابی انتقادی رویکرد تأویلی اشاعره در فهم نصوص دینی از منظر آیةالله جعفر سبحانی. نشریۀ علمی آینۀ معرفت، 109-132.
رضانژاد، عزالدین. (1382ش). ماتریدی، رقیب گمنام معتزله و اشعری. کلام اسلامی، شمارۀ 47، 105-115.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1372ش). بحوث فی الملل و النحل‏. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1433ق). رسائل و مقالات. قم: مؤسسۀ امام صادقt.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1423ق). الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف. قم: مؤسسۀ امام صادقt.
سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم و عارفی، محمدمهدی. (1393ش). روش‌شناسی کلامی شیخ صدوق. فصلنامۀ کلام اسلامی، 23 (92)، 99-126.
سید رضی، محمد بن حسین. (بی‌تا). نهج البلاغة. بی‌جا: هجرت.
سیوطی، جلال‌الدین. (1973م). الاتقان فی تفسیر القرآن. بیروت: المکتبة الثقافیه.
شحرور، محمد. (1990م). الکتاب والقرآن قرائة معاصره. چ1. دمشق: الاهالی.
شریعتی، فهیمه. (1386ش). تقریب مبانی کلامی شیخ صدوق(ره) و شیخ مفید(ره). آینۀ معرفت، شمارۀ 11، 103-114.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1364ش). الملل و النحل. قم: الشریف الرضی.
شیخ مفید، محمد بن محمد. (1413ق). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏. محقق: ابراهیم انصاری. قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
صدر، محمدباقر. (1429ق). دروس فی علم الاصول. قم: دارالصدر.
صفا، ذبیح‌الله. (1378ش). تاریخ ادبیات در ایران. چ8. تهران: فردوس.
طباطبایى، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسى، فضل بن حسن. (1390ق). ‏إعلام الورى بأعلام الهدى. تهران: اسلامیه.
طریحی، فخر الدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین. محقق/مصحح: احمد حسینى اشکورى. تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد ‌بن حسن. (1376ق). الاستبصار (مشیخة الاستبصار). به اهتمام/حسن موسوی خرسان. نجف.
طوسی، محمد ‌بن حسن. (1376ش). فهرست کتب الشیعة و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول. مشهد: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی.
عبداللهی عابد، صمد. (1386ش).شیخ صدوق، معانی الاخبار و سبک مؤلف در نگارش آن، شیعه‌شناسی. شمارۀ 20، 157-202.
عزالدین علی، ابن‌اثیر. (1351ش). الکامل فی التاریخ. ترجمۀ عباس خلیلی. تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
فاخوری، حنا. (1373ش).  تاریخ فلسفه در جهان اسلام. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
فقیهی، علی‌اصغر. (1357ش). آل بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم در آن عصر. گیلان: انتشارات صبا.
فیض کاشانى، ملا محمدمحسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانۀ امام أمیرالمؤمنین علىt.
کرمر، جوئل. (1375ش). احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه. ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لاهیجی قمی، ملاعبدالرزاق. (1372ش). سرمایۀ ایمان. تهران: انتشارات الزهراء.
مادلونگ، ویلفرد. (1380ش). ماتریدیه در یک نگاه. ترجمۀ محمدکاظم رحمتی. کتاب ماه و دین، شمارۀ 51 و 52.
مسعودی، جهانگیر و زارعی، مریم. (1395ش). روش‌شناسی کلامی صدوق. پژوهشنامۀ کلام، شمارۀ 5، 23-43.
مسعودی، علی بن الحسین. (1409ق). مروج الذهب. محقق: اسعد داغر. چ2. قم: دارالهجره.
مشکور، محمدجواد. (1368ش). سیر کلام در فرق اسلام. تهران: شرق.
مصباحی، عبدالله. (1391ش). بررسی رویکرد عقلانی معتزله در اعتقادات. فصلنامۀ کلام اسلامی، شمارۀ 81، 73-100.
مصری، احمدامین. (2012م). ضحی الاسلام. یورک‌هاوس: مؤسسۀ هنداوی.
مظفری، حسین. (1398ش). معناشناسی و موارد کاربرد تأویل در روایات. علوم حدیث، 24 (3)، 3-22.
معارف، زهرا. (1400ش). شیخ صدوق و سبک‌شناسی فقه‌الحدیثی معانی الأخبار (مبانی و روش‌ها). قم: دانشگاه قم.
مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد. (1361ش). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علی‌نقی منزوی. چ1. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مکارم شیرازی، ناصر. مبحث آشنایی با مکتب اهل حدیث. (https://makarem.ir)
مکدرموت، مارتین. (1372ش). اندیشه‏هاى کلامى شیخ مفید. ترجمۀ احمد آرام. چ1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نجاشی، احمد بن علی. (1416ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعة. قم:جامعه مدرسین.
نصیری، علی. (1390ش).  روششناسی نقد احادیث. چ1. قم: وحی و خرد.
وحید خراسانى، حسین. (1421ق). توضیح المسائل. قم:مدرسۀ باقرالعلوم(ع).
Tilman, N. (1990). BUYIDS. Encyclopaedia Iranic. Vol. lv. p. 578–586.
 
References
The Holy Quran. (1994). (N. Makarem Shirazi). Qom: Dar al-Quran al-Karim. [In Persian]
Abdullahi Abed, S. (2007). "Sheikh Șadūq, Maani Al-akhabar and the author's style in writing it". Shia Studies. No. 20. pp. 202 – 157. [In Persian]
Ansari, H. (2012). “A Study of the Role and Position of Sheikh Șadūq (RA) in the Development of Islamic-Shiite Culture”. History of Islam and Shiism. No number. (http://www.h-ansari.net). [In Persian]
Baghdadi, A. (2000). Al- Farq Biyn al- firaq (M. J. Mashkoor). Vol. 6. Tehran: Ishraqi. [In Arabic]
Bamri, J. (2016). The Personification and Similarization of God from the Wahhabi Perspective in the Scale of Criticism. Qom: Dar al-Tahdhib. [In Persian]
Barnejkar, R., & Mousavi, M. (2010). "Sheikh Șadūq's Rationalism and His Theologianism". Ḥadith Sciences. Issue 57. [In Persian]
Fakhuri, H. (1994). History of Philosophy in the Islamic World (A. M. Ayati). Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Faqihi, A. A. (1978). Al boyeh and the conditions of their time with a diagram of the lives of the people of that era. Gilan: Saba Publications. [In Persian]
Fayz Kashani, M. M. (1986). Al-Wafi. Isfahan: Imam Amir al-Mu’minin Ali (AS) Library. [In Arabic]
Halabi, A. A. (1994). History of Theology in Iran and the World. Tehran: Asatir Publications
Hosseini Tahranani, M. H. (2006). Theology. Mashhad: Allameh Tabatabaei. [In Persian]
Ibn Abi Al-Hadid, A. (1984). Sharah Nahj al- Balagha (M. Abolfazl Ibrāḥīm). Qom: Maktaba Ayatollah al-Mar'ashi al-Najfi. [In Arabic]
Ibn Athir. E. (1972) Al-Kamil fi al-Tarikh (A. Khalili). Tehran: Iran Books Printing and Publishing Joint Stock Company. [In Persian]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (1959). Aiyon al- Akhbār al- Riza (AS). Vol. 1. Researcher/Editor: Mahdi Lajawardi. Tehran: Jahan Publishing. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (1975). Kamal al- Din and Tamam al- Nameh. Tehran: Islamia Publications. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (1982). Ma’ani al- Akhbār (A. A. Ghaffari). Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers’ Association. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (1983). Al- Khasal (A. A. Ghaffari). Qom: Teachers' community. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (1993). Man la yadharho aL- faqih (A. A. Ghaffari). Qom: Seminary Teachers’ Association. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (2006). Eilal Al- sharaye. Qom: Dawari Bookstore. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (2009). Fazael al- Shia. (L&S. Rashidi).Qom: Jamkaran Holy Mosque. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qomi, M. (2009). Safat al-shia (L&S. Rashidi). Qom: Jamkaran Holy Mosque. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qummi, M. (1978). Al- tohid (S. H. Hosseini Tehrani). Tehran: Maktaba al-Sadoq. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qummi, M. (1980). Al- Amali. Beirut: Moseseh al-'alami. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qummi, M. (1994). Etegadat Al- Emamiyeh. Qom: Congress of Sheikh Mufid. [In Arabic]
Ibn Babiwayah Qummi, M. (1998). Al- Hidaya. Qom: Moseseh al-Imam al-Hadi (AS). [In Arabic]
Ibn Muskiwayh, A. (1997). Tajarib al-Umm (A. N. Monzavi), Tehran: Toos Publications. [In Arabic]
Ibn Nadim, M. (1971). Al- Fihrist (R. Tajaddod). Tehran: Iran Commercial Bank Printing House. [In Arabic]
Ibn Rushd, M. (n.d.). Fasl al- Maqal. (M. Amara). Vol. 2. Cairo: Dar al-Ma’arif. [In Arabic]
Ibn Shahrashob, M. (1961). Ma’alem al- Ulama. Najaf Ashraf: Al-Haidriya Printing Press. [In Arabic]
Ibn Taymiyyah, A. (1995). Sharh al- Aqeedah al- Isfahaniyyah (I. Sa’idai). Riyadh: Maktaba al-Rushd. [In Arabic]
Izadkhasti, Z & Diari Bigdali, M. (2022). "Sheikh Șadūq and the Explanation of the Types of Interpretation in Understanding Ḥadith Texts in the Field of Doctrinal Issues", Journal of Theology, Volume 15, Issue 59. [In Persian]
Jafarian, R. (1992). The Historical and Human Geography of Shia in Islam. Qom: Ansarian. [In Persian]
Javadi Amoli, A. (2009). Adab Fanaye Muqraban (M. Safaei). Vol. 5. Qom: Israa. [In Persian]
Kermer, J. (1996). Cultural Revival in the Age of Al boyeh (M. S. Hana’i Kashani). Tehran: University Publishing Center. [In Persian]
     Khatami, A. (1991). Theology Culture. Tehran: Saba. [In Persian]
Khatibi Kushkak, M. (2007). Shiite Culture. Qom: Zamzam Hedayat. Under the supervision of the Islamic Research Institute. [In Persian]
Khawajagi Shirazi, M. (1996). Al-Nizamiyah in the al- Imamiyyah School. Tehran: Miras Maktoob. [In Arabic]
Lahiji Qomi, A. (1993). The Capital of Faith. Tehran: Al-Zahra Publications. [In Persian]
Maaref, Z. (2021). Sheikh Șadūq and the Stylistics of Ḥadith Jurisprudence, Maani Al-akhabar (Fundamentals and Methods). Qom: Qom University. [In Persian]
Madelong, W. (2001). “Matridiyyah at a Glance” (M. K. Rahmati). Book of the Moon and Religion. No. 51 and 52. [In Persian]
 Makarem Shirazi, N. “The Subject of Familiarity with the School of Ahl al-Ḥadith”. (https://makarem.ir)
Mashkoor, M. J. (1989). The History of the Theology in the Sect of Islam. Tehran: Sharq. [In Persian]
Masoudi, A. (1989). Murawij al-zahab (A. Dagher). Vol. 2. Qom: Dar al-Hijrah. [In Arabic]
Masoudi, J., & Zarei, M. (2016). “Theological Methodology of Șadūq”. Kalam Journal. No. 5. pp. 43 – 23. [In Persian]
Masri, A. (2012). Zuha’ al- Islam. Yorkhouse: Hindawi Institute. [In Arabic]
McDermott, M. (1993). Theological Thoughts of Sheikh Mufid (A. Aram). Vol. 1. Tehran: Tehran University Press. [In Persian]
Misbahi, A. (2012). “A Study of the Mu’tazilih Rational Approach to Beliefs”. Scientific and Research Quarterly Islamic Theology. No. 81. [In Persian]
Moqaddasi, A. M. (1982). Ahsan Al-taqasaym fi marifat Al-aqalym (A. N. Monzavi). Vol. 1. Tehran: Company of Authors and Translators of Iran. [In Persian]
Mozaffari, H. (2019). “Semantics and applications of interpretation in traditions”. Ḥadith Sciences. No. 3. [In Persian]
Najāshī, A. (1991). List of Shia Authors. Qom: Society of Teachers. [In Arabic]
Nasiri, A. (1991). Methodology of Ḥadith Criticism. Vol. 1. Qom: Revelation and Wisdom. [In Persian]
Paktchi, Aḥmad. The Political Views of Ibn Babawayh (Sheikh Șadūq). https://rasekhoon.net
Rabbani Golpayegani, A. (1998). Islamic Sects and Schools. Qom: World Center for Islamic Sciences. [In Persian]
Rajabi, A. (2020). “A Critical Evaluation of the Ash’arite Hermeneutical Approach to Understanding Religious Texts from the Perspective of Ayatollah Ja’far Sobhani.” Ayne marafat. pp.132-109 . [In Persian]
Rawandi, M. (1994). Social History of Iran (Volume 10 History of Philosophy in Iran). Tehran: Arash Publications. Zamaneh Publications. [In Persian]
Rezanajad, E. (2003). “Matridi, the Unknown Rival of the Mu’tazilites and Ash’aris,” Islamic Theology Scientific Research Article, No. 47. pp. 105-115. [In Persian]
Safa, Z. (1999). History of literature in Iran. Vol. 8. Tehran: Ferdows. [In Persian]
Sayyid Razi, M. (Unpublished). Nahjul Balagha. Bi ja: Hijrat. [In Arabic]
Shahristani, M. (1985). Al- Millal va al-Nihal. Qom: Al-Sharif al-Razi. [In Arabic]
Shahrour, M. (1990). Al-Kitab va al-Qur'an Gharaet  Moasert. Vol. 1. Damascus: Al-Ahali. [In Arabic]
Shariati, F. (2007). "Approach to the Theological Principles of Sheikh Șadūq (RA) and Sheikh Mufid (RA)". Ayaneh Ma’rifat. No. 11. [In Persian]
Sheikh Mufid, M. (1993). 'Awayil al-maqalat fi al- mazhahib va al- mukhtarat (I. Ansari). Qom: AL- Mutamar al-Alami la-Alfiyyah al- Sheikh al –Mufid. [In Arabic]           Sadr, M. B. (2008). Durus fi Eilm Al-Osol. Qom: Dar al-Sadr. [In Arabic]
 Soleimani Behbahani, A. Arefi, Muḥammad Mahdi. (2014). "Theological Methodology of Sheikh Șadūq". Islamic Theology Quarterly. Volume 23. Number 92. pp. 126-99. [In Persian]     
Subhani Tabrizi, J. (1993). Bohos fi al-Millal va al-Nahal . Qom: Islamic Publishing Institute. [In Arabic]
Subhani Tabrizi, J. (2003). Al-Ansaf fi masayil dama fiha al-khilaf . Qom: Imam Sadiq (AS) Foundation. [In Arabic]         
Subhani Tabrizi, J. (2012). Letters and Articles. Qom: Imam Sadiq (AS). [In Arabic]
Suyuti, J. (1973). Al-Itqan in the interpretation of the Qur'an. Beirut: Al-Maktabah al-Thaqafiya. [In Arabic]
Tabarsi, F. (1970). 'Eielam Al-wara ba'Aalam Al-hudaa. Tehran: Islamiya. [In Arabic]
Tabatabayi, M. H. (1997). Al-Mizan fi tafsir al-Quran. Qom: Jamia al-Modaresin. [In Arabic]
Tilman, N. (1990). BUYIDS. Encyclopaedia Iranic. Vol. lv. p. 578–586. [In Persian]
Turahi, F. (1996). Majma’ Al-Bahrayn (A. Hosseini Ashkouri). Tehran: Mortazavi. [In Arabic]
Ţūsī, M. (1997). Al-Iastibsar (mashykhat Al-Iastibsar)(H. Mousavi Khorsan). Najaf. [In Arabic]
Ţūsī, M. (1997). List of Shia books and names of the authors and followers of the principles. Mashhad: Faculty of Theology and Islamic Studies. [In Arabic]
      Vahid Khorasani, H. (1991). Tozih al- masael. Qom: Madrasah Baqir al-Uloom (AS)                   
حدیث پژوهی
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33
شهریور 1404
صفحه 171-204

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار