عقل زیربنای تمام معیارهای نقد حدیث بوده و درنهایت این عقل است که با اعمال معیارهای دیگر بر سند و متن روایت، به صحت یا جعلی بودن آن حکم می‌کند. علاوه‌بر مبنا بودن عقل برای سایر معیارهای نقد، یافته‌های خود عقل نیز به‌تنهایی می‌تواند در تشخیص صحت حدیث نقش داشته و حکم نهایی دربارۀ صحت آن با بررسی و تطبیق محتوای روایت بر مبانی عقلی صادر شود. به‌عبارت دیگر، عقل از یک طرف، ابزاری برای فهم صحت حدیث به‌کار می‌رود و از طرف دیگر، خود عقل به‌تنهایی می‌تواند منبعی برای درک صحت محتوای حدیث و تطابق آن با بدیهیات و استدلال‌های عقلی باشد. باتوجه‌به کارایی نخست عقل، از آن به‌عنوان عقل آلی و براساس کارایی دوم، از آن به‌عنوان عقل مستقل یاد می‌شود.
)