تحلیل سندی و متنی حدیث «ردّوا الحجر من حیث جاء» و تطبیق آن با قاعدۀ مقابله به مثل

نویسندگان

دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

در کتاب نفیس نهج‌البلاغه که گزیده‌ای از عالی‌ترین و زیباترین سخنان امام علیR است، حدیثی ذکر شده که می‌فرماید: «ردّوُا الحجرَ مِن حیثُ جاء، فإنّ الشرَّ لا یدفَعُه إلا الشّرُّ.» این روایت که پس از نهج‌البلاغه در منابع متعدد شیعه و اهل سنّت منعکس شده است، بر دفع بدی با بدی یا همان مقابله به مثل تذکر می‌دهد؛ درحالی‌که این معنا علاوه بر آنکه می‌تواند بستری برای ورود شبهۀ تلافی‌جویانه بودن آموزه‌های دین مبین اسلام فراهم آورد، با آیات و روایات متعددی که دالّ بر صفح و احسان در مقابل بدی و شر است، متعارض می‌نماید. در نگاشتۀ حاضر پس از ارزیابی سندی و اعتبارسنجی روایت مذکور و نیز شرح و تبیین کامل آن، تعارض این روایت با ادلۀ قرآنی و روایی دیگر نمایان شده و سپس از رهگذر تبیین رابطۀ منطقی میان دو قاعدۀ دفع شر با نیکی و مقابله به مثل، تعارض مذکور برطرف گردیده و در نهایت این نتیجه حاصل آمد که روایت مورد بحث نه‌تنها به هیچ رو دلالت بر انتقام‌جویی و یا تلافی ظالمانه ندارد، بلکه گاه در مواردی، اتخاذ هر موضع دیگری غیر از موضع مقابله‌ای، زیان‌آور و غیرمنطقی است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Isnad and textual analysis of the hadith "ردوا الحجر من حیث جاء" and its Comparison to the rule of Retaliation

نویسندگان [English]

  • Sakine Akhond
  • Maryam Karimitabar
University of sciences and Informations Quranic
چکیده [English]

In the exquisite book of Nahj al-Balagha, which is an excerpt from the most beautiful and excellent utterances of Imam Ali (peace be upon him), a hadith is quoted as saying: "Answer  the stone from where it came, because evil is only driven by evil"; this hadith reflected in numerous sources by Shiites and Sunnis, it mentions the repudiation of evil by evil or Retaliation. While this meaning can provide a ground for that the Islamic teachings are revenge. It contradicts the numerous verses and traditions  that point to the forgiveness and kindness in the face of evil. In the present article, after Isnad evaluating and authenticity of this tradition and its full explanation, we show that this hadith conflicts with Quranic verses and other traditions and then by explaining the logical relationship between the two rules; evil repudiation with goodness and retaliation, this conflict has been resolved, and it has finally been concluded that not only this tradition does not imply any revenge or outrageous retaliation, but also sometimes, in any case, taking a position other than a retaliation, is harmful and irrational one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • Raddu al-Hajar
  • Evil
  • retaliation
  • Forgiveness

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. نهج‌البلاغه، گردآوری محمد بن حسین شریف الرضى، ترجمۀ صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.
    3. ابن أبی‌الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج‌البلاغة لابن أبی‌الحدید، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.
    4. ابن بابویه، محمد بن على، الخصال‏، قم: ‏جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، ‏1362 ش‏.
    5. ـــــــ ، من لا یحضره الفقیه، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
    6. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول2، چ۲، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1404ق.
    7. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏، مناقب آل أبی طالبR، قم: علامه، ‏1379ق.
    8. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: بی‌نا، بی‌تا.
    9. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ‏بیروت: ‏‏دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق‏.
    10. احمدى میانجى، على، مکاتیب الرسول2، قم: دار الحدیث، 1419ق.
    11. آلوسى، ‏سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، ‏1415ق.
    12. البحرانی، میثم بن علی ابن میثم، اختیار مصباح ‏السالکین‏، مشهد: مجمع ‏البحوث ‏الاسلامیة، 1408ق.
    13. بیهقی کیذری، قطب‌الدین محمد بن حسین، حدائق ‏الحقائق‏ فی ‏شرح ‏نهج‏البلاغة، قم: ‏مؤسسة نهج‌‏البلاغه، 1416ق.
    14. بیهقی، علی بن زید، معارج ‏نهج‏البلاغه، قم: ‏مکتبة آیت‌الله مرعشى ‏نجفی، 1409ق.
    15. تستری، محمدتقی، بهج ‏الصباغة فی ‏شرح ‏نهج‏البلاغه، ‏تهران: دار أمیرکبیر للنشر، 1418ق.
    16. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، چ۲، قم: دار الکتاب الاسلامی، ‏1410ق.
    17. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، قم: دار الکتاب الاسلامی، 1410ق.
    18. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم: ‏مؤسسة آل البیتk، ‏1409ق.
    19. حسینی خطیب‏، السید عبدالزهراء، مصادر نهج‏البلاغة و أسانیده، بیروت: ‏دارالزهراء، 1409ق.
    20. دشتی، محمد، اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1380ش.
    21. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، بیروت- دمشق:‏ دار القلم- الدار الشامیة، 1412ق‏.
    22. راوندی، ‏‏قطب‌الدین، منهاج ‏البراعة فی ‏شرح ‏نهج‏البلاغه، قم: ‏مکتبة آیت‌الله‏ مرعشى ‏نجفی، ‏1406ق.
    23. زحیلى‏، وهبة بن مصطفى، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: ‏دار الفکر، 1418ق.
    24. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ‏بیروت: دار الکتاب العربی، ‏‏1407ق.
    25. ــــــــ ، ربیع الابرار و نصوص الاخبار، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1412ق.
    26. شرتونی لبنانی، سعید، اقرب الموارد، تهران: دار الاسوه، 1385ق.
    27. طباطبایى، ‏سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ‏قم: انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ‏1417ق.
    28. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، چ۲، تهران: انتشارات اسوه، 1416ق.
    29. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ‏تهران:‏ انتشارات ناصرخسرو، 1372ش‏.
    30. عاملی، سید جعفر مرتضى، علی والخوارج، بیروت: المرکز الاسلامی للدراسات، بی‌تا.
    31. غروی، محمد، الأمثال ‏والحکم ‏المستخرجة من ‏نهج ‏البلاغة، قم: ‏مؤسسة النشر الاسلامی، ‏1407ق.
    32. فخرالدین رازى، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب،‏ بیروت: دار احیاء التراث العربى، ‏1420ق.
    33. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، ‏قم: نشر هجرت، ‏1409ق.
    34. فنایی، ابوالقاسم، اخلاق دین‌شناسی، تهران: نشر نگاه معاصر، 1389ش.
    35. فیومى، احمد بن محمد، مصباح المنیر، قم: مؤسسه دار الهجرة، 1414ق.
    36. قمی، شیخ عباس، شرح‏ حکم ‏نهج‌‏البلاغه، ‏تهران: ‏مؤسسه نهج‌‏البلاغه، 1417ق.
    37. کاشانی، مولى ‏فتح‌‏الله، تنبیه ‏الغافلین ‏و تذکرة العارفین‏، تهران‏: منشورات ‏پیام‏ حق، ‏1420ق.
    38. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ‏1407ق.
    39. گیلانی، سید محمدباقر، مقاله فی تحقیق اقامه الحدود فی هذه الاعصار، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1427ق.
    40. لیثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم: دار الحدیث، 1376ش.
    41. مازندرانى، محمدصالح، شرح کافی، تهران: مکتبة الاسلامیه، 1382ق.
    42. مجلسى، محمدباقر، بحار الانوار، چ۲، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    43. مدرسى، ‏سید محمدتقى، من هدى القرآن‏، تهران: ‏دار محبى الحسین، ‏1419ق.
    44. مدنی شیرازی، على خان، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد: مؤسسه آل البیتk لاحیاء التراث، 1384ش.
    45. مصطفوى، حسن، ‏التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ‏‏1368ش‏.
    46. مفید، محمد بن محمد، امالی، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
    47. منتجب‌الدین رازی، علی بن عبیدالله، الفهرست، قم: کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، 1422ق.
    48. میدانى، ابوالفضل احمد بن محمد، مجمع الامثال، مشهد: آستانه الرضویة المقدسه، 1366ش.
    49. نواب لاهیجی، میرزا محمدباقر، شرح نهج‌البلاغه، تهران: ‏اخوان ‏کتابچی، ‏بی‌تا.
    50. نورى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم: مؤسسة آل البیتk، ‏1408ق.
    51. نویرى، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الارب فی فنون الادب، تهران: امیرکبیر، 1364ش.
    52. هاشمى خویى، میرزا حبیب‌الله و دیگران، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، چ۴، تهران: مکتبة الاسلامیه، 1400ق.

     

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار