روایات عاشورایی «شرح الأخبار» قاضی‌نعمان در میزان نقد

نویسنده

دانشگاه حضرت معصومه

چکیده

مقتل الحسینR موجود در کتاب شرح الأخبار قاضی‌نعمان از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی شیعی است که البته همچون دیگر کتب تاریخی و روایی از هجمۀ تحریفات عاشورایی مصون نمانده است، به‌طوری که ما را در برخی از مطالبِ مربوط به جریان عاشورا در تردید می‌افکند و حتی در برخی موارد شیعه را تحت‌تأثیر اعتقاداتی خاص قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای که برخی ضد شیعه، شیعیان را پیرو عقاید خرافی دانسته‌اند. این مقتل در برخی موارد با وقایع مسلم و یا روایات تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصومR و یا خاندان معصومانk خدشه‌دار شده و پایه و اساسی برای نقل علمای شیعی در قرن‌های بعد شده است. در این بررسی کوشیده شده پس از ارزیابی شخصیت مؤلف و توضیحاتی چند دربارۀ کتاب وی، به برخی از این هجمه‌های تحریفی اشاره و مطالب تاریخی و روایی آن مورد کندوکاو قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critique of 'Ashurāīī Traditions in Qāzī Nu'mān’s book "Sharh al-Akhbār"

نویسنده [English]

  • Mohsin Ra’fat
University of Hazrat Maʼsumeh
چکیده [English]

Imam Husayn’s martyrdom epic of Qāzī Nu'mān’s book is one of the oldest surviving Shiite texts on martyrdom epics which similar to other historical-traditional books has not been immune from distortion and having tremendous influence on shia thoughts about 'Ashurā current as that some anti-Shiite consider the Shiite to be superstitious. This martyrdom epic is in some cases incompatible with certain events or historical traditions and in some cases has damaged the dignity of the infallible Imam (PBUH) or the family of Imams (PBUH) but has become the basis for the transmission of Shiite scholars in later centuries. In this review, after trying to evaluate the author's character and some explanations for his book, we attempt to point out some of these distortional attacks and to examine their historical and traditional contents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharh al-Akhbār
  • Imam Husayn’s martyrdom epic
  • Qāzī Nu'mān
  • 'Ashurāīī Traditions
  • Distortions

مراجع

  1.  

    1. ابن‌أبی‌الحدید، عزالدین عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
    2. ابن‌أثیر، عزالدین ابوالحسن، أسد الغابة فى معرفة الصحابه، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    3. ـــــــــ ، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادرـ‌ دار بیروت، 1385ق.
    4. ابن‌أعثم کوفی، ابومحمد احمد بن علی، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالأضواء، 1411ق.
    5. ابن تیمیة ابوالعباس ‌تقی‌الدین، منهاج السنة النبویة، تحقیق محمد رشاد سالم، 1406ق.
    6. ابن‌جوزی، ابوالفرج، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1412ق.
    7. ابن حبان، محمد أبوحاتم، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، تحقیق محمود ابراهیم زاید، مکه: دار الباز، بی‌تا.
    8. ـــــــــ ، صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان، تحقیق شعیب الأرنؤوط، بی‌جا: مؤسسة الرسالة، 1414ق.
    9. ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌ بن ‌محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
    10. ابن‌خلکان، احمد بن محمد بن ابی‌بکر، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، لبنان: دار الثقافة، بی‌تا.
    11. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد بن صامل السلمى، طائف: مکتبة الصدیق، 1414ق.
    12. ــــــ ، ترجمة الامام الحسینR من طبقات ابن سعد، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، الهدف للاعلام والنشر، بی‌تا.
    13. ابن‌ سیدالناس، أبوالفتح محمد، عیون الأثر فى فنون المغازى و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار القلم، 1414ق.
    14. ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على، معالم العلماء، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    15. ــــــــــ ، محمد بن على، مناقب آل ابی‌طالبR، قم: علامه، 1379ق.
    16. ابن عربی، ابوبکر، العواصم من القواصم، تحقیق محب‌الدین خطیب، قاهره: المکتبة السلفیه، بی‌تا.
    17. ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
    18. ابن‌طاووس، سید علی، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمۀ احمد فهرى زنجانى، تهران: انتشارات جهان، 1348ش.‏
    19. ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق عبدالحسین امینى، نجف: دار المرتضویه، 1356ش.
    20. ابن‌کثیر دمشقی، أبوالفداء إسماعیل، البدایة والنهایة، بیروت: دارالمعرفة، 1422ق.
    21. ابن‌نما، جعفر بن ‌محمد، مثیر الأحزان، تحقیق مدرسة الامام المهدىZ‏، ‏قم: مدرسة الامام المهدىZ‏، 1406ق.
    22. ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطفّ، تحقیق محمدهادى یوسفى غروى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق.
    23. اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تحقیق سید هاشم‏ رسولى محلاتى، تبریز: بنى هاشمى، 1381ق.
    24. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، مکتبة المحمدی، بی‌تا.
    25. اصفهانى، ابوالفرج على بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة، بى‌تا.
    26. امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعة، تحقیق سید حسن امین، بیروت: دارالتعارف، 1403ق.
    27. بحرالعلوم، سید محمدمهدی، الفوائد الرجالیة، تحقیق و تعلیق محمدصادق بحرالعلوم، حسین بحرالعلوم، بی‌جا: مکتبة الصادق، 1363ش.
    28. بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
    29. بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالدین، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال‏، قم: مؤسسة الامام المهدیZ، 1413ق.
    30. بخاری، أبونصر سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، قم: انتشارات شریف رضی، 1413ق.
    31. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق جلال‌الدین‏ محدث، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
    32. بروجردی، سید علی، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: مکتبة آیة الله العظمى مرعشی نجفی، 1410ق.
    33. بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف، 1397ق.
    34. تفرشی، سید مصطفى، نقد الرجال، تحقیق و نشر مؤسسة آل البیت، 1418ق.
    35. جزائرى، نعمت الله، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1427ق.
    36. جوان آراسته، امیر، «قاضی‌نعمان و مذهب او»، نشریۀ هفت آسمان، شمارۀ 9 و 10، بهار و تابستان 1380ش، ص47ـ82.
    37. حر عاملى، محمد بن حسن‏، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: اعلمی، 1425ق.
    38. ـــــــــ ‏، أمل الآمل، نجف: مکتبة الأندلس، 1385ق.
    39. حسینى جلالى، ‏سید محمد حسین، فهرس التراث‏، قم: دلیل ما، 1422ق.
    40. حسینى موسوى، محمد بن أبی‌طالب، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1418ق.
    41. حسینی، سید عبدالله، معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386ش.
    42. حموی، شهاب‌الدین، معجم البلدان، بیروت: دارصادر، 1995م.
    43. حنبلی دمشقی، ابن‌العماد شهاب‌الدین، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمشق‌ـ‌بیروت: دار ابن‌کثیر، 1406ق.
    44. خصیبی، حسین بن حمدان، ‏الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ، 1419ق.
    45. خوارزمی، موفق بن احمد خطیب، مقتل الحسینR، تحقیق محمد سماوی، قم: انوار الهدی، بی‌تا.
    46. خوانساری، محمدباقر، روضات الجنّات، بیروت: دار الاسلامیه، 1418 ق.
    47. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیه، 1372ش.
    48. دلشادتهرانی، مصطفی، سیرۀ نبوی، منطق عملی، دفتر اول: سیره فردی، تهران: دریا، 1385ش.
    49. دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطّوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال‌الدین شیال، قم: منشورات الرضى، 1368ش.
    50. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    51. ـــــــــ ‏، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنؤوط، بیروت: موسسة الرسالة، 1413ق.
    52. ـــــــــ ‏، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة، 1382ق.
    53. رازى، ابوعلى مسکویه، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران: سروش، 1379ش.
    54. رازی، أبومحمد عبدالرحمن، الجرح و التعدیل، مطبعة مجلس دایرة المعارف العثمانیة بحیدرآباد الدکن الهند، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1371ق.
    55. رحمان‌ستایش، محمدکاظم و محسن رفعت، «روایات عاشورایی الفتوح ابن‌اعثم کوفی در میزان نقد و بررسی»‌، دوفصلنامۀ علمی پژوهشی حدیث‌پژوهی، شمارۀ 3، بهار و تابستان 1389، ص79ـ116.
    56. رفعت، محسن، محمدکاظم رحمان‌ستایش، مریم السادات حجازی، «روایات عاشورایی کامل الزیارات در بوتۀ نقد»، فصلنامه علمی‌پژوهشی شیعه‌پژوهی، سال سوم، شمارۀ 13، زمستان1396، ص107ـ140.
    57. رنجبر، محسن، «جریان‌شناسی تاریخی رویکرد و قرائت حماسی‌ـ‌اسطوره‌ای از واقعۀ عاشورا(از صفویه تا مشروطه)»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، شمارۀ 23، سال ششم، شمارۀ ۳، پاییز 1388، ص153ـ180.
    58. زاهدی، یاسین، «شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار قاضی‌نعمان»، نشریۀ سخن تاریخ، شمارۀ 2، بهار1387، ص52ـ68.
    59. زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین، 1980م.
    60. سبط بن جوزی‏، شمس‌الدین ابوالمظفر یوسف بن قزأوغلی، تذکرة الخواص، قم: منشورات الشریف الرضی‏، 1418ق.
    61. شبّر، جواد أدب الطف، أو شعراء الحسینR من القرن الأول الهجری حتی القرن الرابع عشر، بیروت: دار المرتضی، بی‌تا.
    62. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1419ق.
    63. صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدى والرشاد فى سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1414ق.
    64. صحتی سردرودی محمد، تحریف‌شناسی عاشورا و تاریخ امام حسینR، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1386ش.
    65. ـــــــــــ ، عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسینR، قم: انتشارات خادم الرضا، 1385ش.
    66. صدوق، أبوجعفر محمد بن بابویه، الأمالی، تهران: انتشارات کتابچی، 1376ش.
    67. ـــــــ ، الخصال‏، تحقیق على‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین‏، 1362ش.
    68. ـــــــ ، کمال‌الدین و تمام النعمة، تحقیق على‌اکبر غفارى، تهران: اسلامیه، 1395ق.
    69. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد2، تحقیق محسن بن عباسعلى کوچه‌باغى، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.‏
    70. طبرانی، أبوالقاسم سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    71. طبرسى، احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضى، 1403ق.‏
    72. طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدی، تهران: اسلامیه، 1390ق.‏
    73. ـــــــ ، تاج الموالید، بیروت: دار القارى، 1422ق.‏
    74. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ ‏الطبری(تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، 1387ق.
    75. طهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: دار الأضواء، 1403ق.
    76. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن موسوى خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.‏
    77. ـــــــ ، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومى اصفهانى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1373ش.
    78. عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، الاصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل أحمد عبد الموجود، علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق [الف].
    79. ــــــــ ، تقریب التهذیب، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق [ب].
    80. ــــــــ ، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404ق.
    81. عقیلی، أبوجعفر محمد بن عمرو، ضعفاء العقیلی، تحقیق عبد المعطی أمین قلعجی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
    82. فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضى‏، 1375ش.
    83. قطب الدین راوندى، سعید بن‌ هبةالله، الخرائج و الجرائح، ‏ قم: مؤسسة الامام المهدىZ، 1409ق.
    84. قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تقدیم: محمد هادی الأمینی، تهران: مکتبة الصدر، بی‌تا.
    85. کحالة، عمر، معجم المؤلفین، بیروت: مکتبة المثنى، بی‌تا.
    86. مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، قم: آل البیت، 1406ق.
    87. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف: مطبعة المرتضویة، 1352ق.
    88. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    89. مزی، جمال‌الدین أبوالحجاج، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1406ق.
    90. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجرة، 1409ق.
    91. معروف حسنی، هاشم، دراسات فی الحدیث و المحدثین، بیروت: دارالتعارف، 1398ق.
    92. مغربى، قاضی‌نعمان، دعائم الاسلام، تحقیق آصف فیضى، قم: مؤسسة آل البیتR، 1385ق.
    93. ـــــــ ، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهارR، تحقیق محمدحسین‏ حسینى جلالى، قم: جامعۀ مدرسین، 1409ق.‏
    94. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسة آل البیتk، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
    95. مقریزى، تقى‌الدین أحمد بن على، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1420ق.
    96. منقری، نصر بن مزاحم‏، وقعة صفین‏، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی‏، 1404ق.
    97. نسائی، أبوعبدالرحمن أحمد بن شعیب، الضعفاء والمتروکین، بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
    98. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، بی‌جا: بی‌نا، 1412ق.
    99. ــــــــ ، مستدرک سفینة البحار، تحقیق حسن نمازی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
    100. نورى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق مؤسسة آل ‌البیتk، قم: مؤسسة آل ‌البیتk، 1408ق‏.
    101. واقدی، محمد بن عمر، المغازى، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى، 1409ق.
    102. وحیدبهبهانی، محمدباقر، الفوائد الرجالیه، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    103. یعقوبى، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار