تحلیل انتقادی روایات متعارض کشی در جرح و تعدیل ابن‌عباس

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشگاه تهران

چکیده

عبدالله بن ‌عباس، صحابی مشهور و از سرآمدان حوزه‌های مختلف علوم اسلامی به‌ویژه تفسیر است. نگاهی اجمالی به منابع روایی مختلف اعم از تفسیر، تاریخ، لغت و... نشان‌دهندۀ کثرت روایات وی است. این مقاله با به‌کارگیری روش کتابخانه‌ای، جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل داده‌ها، ضمن بیان دیدگاه‌های رجالیان دربارۀ ابن‌عباس، در صدد تحلیل روایات متعارض رجالیان شیعه در این ‌باره‌ است. در کتاب‌های رجالی اهل سنت، به‌تفصیل و در منابع رجالی شیعه، به‌اجمال دربارۀ وی سخن گفته‌اند. اگرچه رجالیان اهل سنت، همگی بر مدح و توثیق ابن‌عباس تأکید کرده‌اند، در منابع شیعی به‌دلیل روایات متعارضی که نخستین بار کشی آورده، بحث‌هایی جدی درگرفته است. تحلیل انتقادی پنج روایتی که کشی در جرح ابن‌عباس نقل کرده، نشان می‌دهد که سند آن‌ها به‌دلیل ضعف، اتهام و مجهول‌بودن برخی راویان، و متن آن به دلایلی از جمله ناسازگاری با واقعیت، تزلزل و جعل، غیرقابل اعتماد است. بر مبنای روایات کشی و برخی منابع تاریخی، عده‌ای با استناد به دلایلی از جمله، خطاب نامۀ 41 نهج‌البلاغه، گزارش‌های تاریخی و... مدعی سرقت ابن‌عباس از بیت‌المال بصره شده‌اند که این ادعا به‌دلیل تناقض گزارش‌های مدعیان، صراحت حضرت علیR در نام بردن از کارگزاران، بررسی حیات تاریخی ابن‌عباس و موضع او نسبت به ائمهk و... قابل رد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

aaa

نویسندگان [English]

  • Elham Zarin Kolah 1
  • Nosrat Nilsaz 1
  • Nehla Gharavi Naiini 1
  • MohammadAli Mahdavirad 2
1 University of Tarbiat Modares
2 - University of Tehran
چکیده [English]

bbb

کلیدواژه‌ها [English]

  • ccc
  1.  

    1. آستانه ربیعی، مسعود، «ابن‌عباس و مقام او در تفسیر»، پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 44، زمستان 1384، ص۱۹۲ـ۲۰۱.
    2. ابن ‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار احیاء الکتب العربیه، 1378.
    3. ابن ‌ابی‌داوود، تقی‌الدین حسن بن علی، رجال ابن داود، نجف: المطبعة الحیدریه، 1392.
    4. ابن‌اثیر، عزالدین ابی الحسن علی بن ابی‌الکرم محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، تهران: انتشارات اسماعیلیان، بی‌تا.
    5. ــــــ ، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، 1385.
    6. ابن‌اعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، چ1، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، 1411ق.
    7. ابن‌حجر عسقلانی، شهاب الدین، الاصابة فی تمیز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    8. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
    9. ابن‌عبدربه، شهاب‌الدین احمد، العقد الفرید، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1404ق.
    10. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
    11. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهره: دارالمعارف، بی‌تا.
    12. ابن‌محمد طاهر خراسانی کرباسی، محمدجعفر، اکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، چ1، قم: دارالحدیث، 1425ق.
    13. ابن‌مزاحم، نصر، وقعة صفین، المؤسسة العربیة الحدیثیة للطبع و النشر، 1382ق.
    14. ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه ابن میثم، کمال‌الدین میثم بن علی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1375
    15. ابی‌فرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، قم: مؤسسة دار الکتاب للطباعة و النشر، 1385ق.
    16. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بی‌جا: مکتبة المحمدی، بی‌تا.
    17. امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.
    18. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب الغدیر، بیروت: دار الکتاب العربی، 1397.
    19. بخاری، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، بی‌جا: المکتبة الاسلامیه، بی‌تا.
    20. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق سید جلال الدین حسینی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1370.
    21. ــــــ ، رجال البرقی، تحقیق جواد القیومی، بی‌جا: نشر القیوم، 1419ق.
    22. بلاذری، احمد بن محمد بن جابر، الانساب الاشراف، چ1، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1394ق.
    23. بهبهانی، مجید، تعلیقة علی منهج المقال، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    24. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامیه، 1431ق.
    25. تفرشی، مصطفی بن حسین الحسینی، نقد الرجال، چ۱، قم: مؤسسه آل البیتk لاحیاء التراث، 1418ق.
    26. جاد الحق، محمد سید، «حبر الأمة عبدالله بن‌ عباس»، منبرالاسلام، شمارۀ 25، 1387.
    27. الجوینی، مصطفی، «ابن‌عباس ابوالتفسیر»، منبرالاسلام، شمارۀ 22، محرم 1384.
    28. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    29. حجتی، محمدباقر، «تحقیق درباره ابن‌عباس و مقام وی در تفسیر»، مقالات و بررسیها، شمارۀ 17 و 18، بهار 1353، ص۵۲ـ۱۱۳.
    30. حلی، ابی‌منصور حسن بن‌ یوسف بن ‌مطهر الاسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چ1، بی‌جا: مؤسسه نشر الفقاهت، 1417ق.
    31. حمزه، حسین، «ابن‌عباس در زمان حیات رسول خدا2 و نقش وی در روایات میان اهل تسنن و تشیع»، فرهنگ پژوهش، شمارۀ 12، پاییز 1390، ص۱۶۴ـ۱۷۹.
    32. حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، چ۴، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
    33. خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، چ9، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.
    34. ذاکری، علی‌اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی‌طالبR، قم: بوستان کتاب، 1386.
    35. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان، سیر اعلام النبلاء، چ9، بیروت: مؤسسة الرساله، 1413ق.
    36. ــــــ ، تاریخ الاسلام، چ1، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    37. ــــــ ، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    38. زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، چ5، بیروت: دارالعلم للملایین، 1980.
    39. سیوطی، جلال‌الدین، اسعاف المبطأ برجال الموطأ، تحقیق موفق فوزی جبر، بیروت: دارالهجرة، 1410ق.
    40. ــــــ ، الاتقان فی علوم القرآن، بی‌جا: الاسلامیه، 1418ق.
    41. شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس ‌المؤمنین، چ4، تهران: دار الکتب اسلامیه، 1377.
    42. صاحب المعالم، حسن بن زین‌الدین، التحریر الطاووسی المستخرج من کتاب حل الاشکال، تحقیق فاضل الجواهری، چ۱، بی‌جا: بی‌نا، 1411ق.
    43. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الأوسط، بی‌جا: دارالحرمین، 1415ق.
    44. طبرسی، ابی‌منصور احمد بن علی بن ابی طالب، الاحتجاج، نجف: دارالنعمان، 1386.
    45. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأم و الملوک، چ4، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1403ق.
    46. ــــــ ، تاریخ الطبری، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
    47. طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی الاصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1415ق.
    48. ــــــ ، اختیار معرفة الرجال المعرف برجال الکشی، قم: بعثت، 1404ق.
    49. عاملی، جعفر مرتضی، ابن‌عباس و اموال البصره دراسة و تحلیل، چ2، بیروت: مرکز اسلامی للدراسات، 1425ق.
    50. قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1416ق.
    51. ــــــ ، علی بن‌ابراهیم، تفسیر قمی، چ4، قم: دار الکتاب، 1367ش.
    52. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین تراجم مصنفی الکتب العربیه، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    53. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چ5، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
    54. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    55. محمودی، محمدباقر، نهج‌البلاغه فی مستدرک نهج‌البلاغه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد، 1418ق.
    56. مدنی شیرازی، صدرالدین سید علی خان، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، چ2، قم: مکتبة بصیرتی، 1397.
    57. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، چ1، بیروت: دارالعلوم، 1946م.
    58. مزی، جمال‌الدین ابی الحجاج یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چ4، بغداد: مؤسسة الرساله، 1406ق.
    59. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق یوسف البقاعی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    60. منتجب‌الدین، علی بن‌عبیدالله، فهرست منتجب الدین، قم: مکتبة آیة الله مرعشی، 1366
    61. نجاشی، احمد بن علی، أسماء مصنفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی. تحقیق موسی شبیری زنجانی، چ۵، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1416ق،
    62. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، چ1، تهران: ابن المؤلف، 1412ق.
    63. نیل‌ساز، نصرت، خاورشناسان و ابن‌عباس، چ1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1393ش.
    64. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، چ4، تهران: بی‌نا، 1400ق.
    65. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر، تاریخ الیعقوبی، قم: مؤسسه و نشر فرهنگ اهل بیتk، بی‌تا.