روش‌شناسی فهم حدیث در فرایند سه‌گانۀ تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان

نویسنده

دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

از آنجا که علم فقه الحدیث به دنبال ارائۀ خوانش و فهمی صحیح و کامل از احادیث به‌عنوان بخش مهمی از منابع متون دینی است، تلاش برای تجزیه‌ و تحلیل دقیق و روش‌مند آن‌ها نیازمند آشنایی با روش‌های تحقیق متعدد در حوزۀ متن‌پژوهی می‌باشد. حدیث‌پژوهان نیز با تأکید بر این مسئله که فهم احادیث، نیازمند منطق خاص خود بوده و از قواعد مشخصی تبعیت می‌کند، با پرداختن به موضوع «قواعد فهم حدیث» از این فرایند و روش‌های آن یاد کرده‌اند. با این ‌حال به‌دلیل غلبۀ نگاه سنتی، کمتر به روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای توجه داشته و همچنان زمینه‌های استفاده از روش‌های متن‌پژوهی در حوزۀ نصوص دینی فراهم نشده‌ است. به همین دلیل در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از برخی روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای و پُرکاربرد در حوزۀ متن‌پژوهی، به ارائۀ الگویی برای فرایند فهم حدیث پرداخته و گامی در راستای بومی‌سازی کاربست این روش‌ها در علوم اسلامی برداریم. مثال‌های بیان‌شده، مستخرج از دیگر آثار پژوهشی مؤلف با استفاده از روش‌های معرفی‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Methodology of Understanding the Hadith in the Triple Process of Textual Analysis, Content Analysis and Discourse Analysis

نویسنده [English]

  • Mohammad Etrat Doost (Janipoor)
University of Training Teacher Shahid Rajaee
چکیده [English]

The science of "jurisprudence of al-Hadith" seeks to provide the correct and complete understanding of hadiths as an important part of religious resources. Therefore, their analysis needs to be familiar with the methods of research in text research. Hadith scholars also emphasize the fact that the understanding of hadith requires its own logic and certain rules and by referring to the "Rules of Understanding Hadith", they have mentioned different methods of research.
However, due to the overcoming of the traditional view, less attention has been paid to interdisciplinary research methods, and there are still no bases for using text-based methods for religious texts. For this reason, this paper attempts to present a model for the understanding of hadith in introducing and using some of the interdisciplinary research methods used in the field of text studies, and a step towards the localization of the application of these methods in Islamic sciences. The examples given are extracted from other authors' research work using the introduced methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence of al-Hadith
  • method of research
  • textual analysis
  • content analysis
  • discourse analysis
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن ابى الحدید، عزالدین ابو حامد، جلوۀ ‏تاریخ‏ در شرح ‏نهج‏البلاغه، ترجمۀ محمود مهدوى ‏دامغانى، تهران: نشر نى،‏ 1375.
    3. انصاری، مرتضی، کتاب الصلاة، تحقیق لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم: مطبعة باقری، 1415ق.
    4. باردن، لورنس، تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
    5. بشیر، حسن، رسانه‌های بیگانه؛ قرائتی با تحلیل گفتمان، تهران: سیمای شرق، 1392.
    6. ـــــــ‌ ، «امام رضاR و گفتمان امامت»، ضمن مجموعه مقالات کنگره امام رضاR، به همت دکتر احمد پاکتچی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقR، 1393.
    7. پاکتچی، احمد، «الزامات زبان‌شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، سال اول، شمارۀ 1، 1387، ص۱۱۱ـ۱۳۵.
    8. پاکتچی، احمد، نقد متن، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1392.
    9. جانیپور، محمد، اخلاق در جنگ؛ تحلیل محتوای مکاتبات امیرالمؤمنینR و معاویه، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1390.
    10. جانیپور، محمد، «تحلیل محتوای ادعیه صحیفه رضویهR»، ویژه‌نامه همایش صحیفه رضویه، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1391، ص45ـ70.
    11. جانیپور، محمد، 1394، «تحلیل احادیث اختلاف قرائات صادقینv»، رساله دکتری، استاد راهنما: مهدی ایزدی، استاد مشاور: احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادقR.
    12. جانیپور، محمد و مهدی ایزدی، «جستاری در تبارشناسی مادۀ قرأ در ساخت واژۀ قرآن»، دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال دوم، شمارۀ 2، ۱۳۹۲، ص21ـ39.
    13. جانیپور، محمد و علی سروری مجد، «تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضاR در راستای ایجاد سبک‌ زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای احادیث رضوی»، فصلنامه فرهنگ رضوی، سال دوم، شمارۀ 7، 1393، ص53ـ79.
    14. جانیپور، محمد و رضا شکرانی، «رهاوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، مجله پژوهش‌های قرآن و حدیث دانشگاه تهران، سال چهل‌وششم، شمارۀ 2، 1392، ص27ـ57.
    15. جانیپور، محمد، فتحیه فتاحی‌زاده و زهرا حسینی‌زاده، «تحلیل محتوای خطبه غدیر با رویکرد لایه‌شناسی مضمونی»، دوفصلنامه فقه الحدیث، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، شمارۀ 6، 1396، ص۷۵ـ۱۰۳
    16. حسینی‌زاده، زهرا، «تحلیل محتوای خطبه غدیر»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: فتحیه فتاحی‌زاده، استاد مشاور: محمد جانیپور، تهران: دانشگاه الزهراB، 1395.
    17. سجودی، فروزان، نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر علم، 1387.
    18. صفوی، کوروش، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: حوزۀ هنری، 1379.
    19. فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1379.
    20. فیروزان، توفیق، روش تحلیل محتوا، تهران: نشر آگاه، 1360.
    21. کریپندورف، کلوس، مبانی روش‌شناسی تحلیل محتوا، ترجمۀ هوشنگ نائینی، بی‌جا: انتشارات روش، 1378.
    22. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    23. مسعودی، عبدالهادی، روش فهم حدیث، تهران: سمت، 1384.
    24. ـــــــ ، وضع و نقد حدیث، تهران: سمت، 1388.
    25. منقرى، نصر بن مزاحم، وقعة الصفین، ترجمۀ پرویز اتابکى، تهران: انتشارات انقلاب اسلامى، 1370.
    26. هولستی، اُل. آر، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1373.
    27. وان دایک، تئون، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1382.
    28. Bullock, A. & Stallybrass, Fontana Dictionary of Modern Thought, London: Fontana / Collins, 1981.
    29. ‏Crystal, D., The Cambridge Encyclopedia of Language, 2nd edition, Cambridge University ‎Press, 1996.
    30. Macmillan, Katie,"Discourse Analysis A Primer", Oxford: Basil Blackwell, 2006.