مقایسه و ریشه‌یابی اختلافات نقلی در احادیث مشابه (با تکیه بر کتب أربعه)

نویسندگان

دانشگاه رازی

چکیده

کتاب‌های چهارگانۀ حدیثی شیعه احادیث مشترک و مشابهی دارند که در آن‌ها گاه اختلافات متنی دیده می‌شود. مقایسۀ احادیث مشابه، این اختلافات را در حالت‌های مزید، تصحیف و تحریف، نقل به معنا و مقلوب می‌گنجاند. عواملی مانند «تقطیع»، «ادراج یا اضافات راوی» و «تصرف عمدی» معمولاً باعث اختلاف در نقل احادیث مشابه هستند. این اختلاف‌ها سهواً یا عمداً ممکن است بر معنای‌‌ حدیث تأثیر گذار باشد و حکم معصومR را تغییر دهد و یا مانند اکثر مواردی که حدیث، روایت مقلوب است، تغییر زیادی در معنا ایجاد نکند. روایت مدرجی که راوی در آن توضیحاتی را بیفزاید، سبب مزید کلمه یا عبارت در احادیث مشابه می‌شود. حدیث مزیدی که با اضافه شدن چند جمله شکل بگیرد، بر اثر تقطیع به وجود آمده است. از میان مؤلفان کتب اربعه، بیش از همه شیخ طوسی روایات کافی را تقطیع می‌کند. نقل به معنا در سطح کلماتِ مترادف، هم‌خانواده یا انتقال به مفهوم اخصّ، رایج‌ترین نوع نقل به معناست. نقل به معنا در سطح جملات نیز شیوۀ متداول شیخ صدوق در میان احادیث مشابه است؛ زیرا شیخ صدوق با انداختن سند و نیز خلاصه کردن متن، معمولاً تنها حکم معصوم را بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison and rooting of the Traditional differences in the similar hadiths (based on the Four Books)

نویسندگان [English]

  • Sara Hosseini
  • Azam Farjami
  • Jamal Farzandwahy
University of Razi
چکیده [English]

The four books of Shiite hadith have alike and similar traditions, in which sometimes there are textual differences. Comparing similar Hadiths includes these differences in Mazīd, Taṣḥīf and Taḥrīf, quoting with meaning and Maqlūb. Factors such as "fragmentation" (taqṭī'), "intercalate (idrāj) or addendums of the transmitter" and "deliberate manipulation" usually cause a difference in the transmitting of the same traditions. These differences may inadvertently or deliberately affect the meaning of the hadith and change the infallible Imam’s order (AS) or, as in most cases where the hadith is an Inverted tradition, does not change much in meaning. The intercalated (mudraj) traditions that the transmitter adds to those explanations will result in the addition of the word or phrase in the same hadiths. The mazīd hadith which was formed by the addition of several sentences, was created by fragmentation. Among the authors of the Fourth Books, most of all Shaikh Tūsī Segments Al-Kafi traditions. The quoting of meaning at the level of the synonymous words, or the transfer to a specific meaning is the most common form of quoting in meaning. Quoting of meaning at the level of the sentences, is the usual way of Shaikh Sadūq's on the similar hadiths; Because Shaikh Sadūq, by not considering the sanad and summarizing the text, usually expresses only the infallible Imam’s order (AS).

کلیدواژه‌ها [English]

  • similar hadiths
  • the difference of transmitting
  • Mazīd
  • Taṣḥīf
  • quoting of meaning
  • fragmentation
  • intercalate
  1.  

    1. ابن غضائری، احمد بن حسین‏ واسطی بغدادی، الرجال، تحقیق و تصحیح محمدرضا حسینى، قم: دارالحدیث‏، 1364ش.
    2. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن‏، تحقیق و تصحیح جلال‌الدین محدث، قم‏: دار الکتب الاسلامیه‏، 1371ق.
    3. جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل بیتk، بیروت: دارالثقلین، 1419ق.
    4. حمیرى، عبد الله بن جعفر، قرب الاسناد، تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیتk، قم:‏ مؤسسة آل البیتk‏، 1413ق.
    5. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1409ق.
    6. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل «تحریف»، احمد پاکتچی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367ش.
    7. رحمان ستایش، محمدکاظم، «مبادی نظری و تطبیقی سندشناسی»، جزوۀ الکترونیکی، کتابخانۀ دیجیتال مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث، 1394ش.
    8. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی، البدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم: محلاتی، 1433ق.
    9. ــــــــ ، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمدعلی البقّال، قم: مکتبة سماحة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی الکبری، 1408ق.
    10. شوشتری، محمدتقی، الاخبار الدخیله، تهران: مکتبه الصدوق، 1401ق.
    11. صدوق، محمد بن على، الأمالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
    12. ــــــ ، من لایحضره الفقیه‏، ‏تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ‏‏1413ق.
    13. طوسى، محمد بن الحسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار‏، تحقیق و تصحیح حسن الموسوى خرسان‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه، ‏1390ق.
    14. ‏ ــــــ ، تهذیب الأحکام، تحقیق و تصحیح حسن الموسوى خرسان‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    15. ــــــ ، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه، 1417ق.
    16. فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، 1389ش.
    17. فیض کاشانى، محمد محسن‏، الوافی‏، اصفهان‏: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علىR‏‏، 1406ق.
    18. کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی(ط- الاسلامیه)، ‏ تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    19. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم: معلم، 1428ق.‏
    20. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى‏، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، 1404ق.
    21. ــــــ ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، تحقیق و تصحیح مهدى رجایى‏، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی‏، 1406ق[الف].
    22. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح حسین موسوى کرمانى و على پناه اشتهاردى، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
    23. مدیرشانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸7ش.
    24. مرتضوی شاهرودی، سید محمود و ابوالفضل ساجدی، «واکاوی گونه‌های دخالت ذهنیت راویان در‎ ‎فهم ‏حدیث»، فصلنامه علوم حدیث، شمارۀ 68، تابستان 1392ش، ص۱۱۶ـ۱۴۳.
    25. مسعودی، عبدالهادی، روش فهم حدیث، قم: سمت، 1392ش.
    26. معجم الأحادیث المهدیZ، مؤسسة المعارف الاسلامیه‏، قم: بنیاد معارف اسلامی، 1386ش.
    27. مهدوی راد، محمدعلی و محمدحسین بهرامی، «اتحاد یا تعدد در روایات مشابه»، دو فصلنامه حدیث‌پژوهی، سال دوم، شمارۀ ۴، پاییز و زمستان 1389ش، ص۷ـ۳۶.
    28. میرداماد، محمدباقر استرآبادی، الرواشح السماویه، تحقیق غلامحسین قیصریه‌ها و نعمت‌الله جلیلی، قم: دارالحدیث، 1380ش.
    29. نجاشی، احمد بن على‏، الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏‏، 1365ش.
    30. وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد، الفوائد الحائریه، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.