نقدی بر روش هاشم معروف حسنی در اعتبارسنجی روایات فضایل اهل بیت در کتاب الموضوعات فی الآثار و الأخبار

نویسندگان

دانشگاه الزهرا

چکیده

از جمله آثار معاصر در زمینۀ احادیث ساختگی، کتاب الموضوعات فی الآثار و الاخبار تألیف هاشم معروف الحسنی است که دربارۀ روایات جعلی موجود در منابع فریقین و با تأکید بر روایات منقبت و منقصت نگاشته شده است. تاکنون پژوهش‌های چندی در خصوص معرفی، روش‌شناسی و نقد این اثر با نگاهی کلی صورت گرفته است. پژوهش حاضر ضمن بهره‌گیری از این آثار، نقد و بررسی روایات فضایل اهل بیتk را به‌طور خاص مورد نظر دارد. گرچه هاشم معروف در سراسر کتاب الموضوعات با رویکرد نقد متنی و نقد سندی با روایات مواجه شده، گاه با اهمال و تسامح و گاه یک‌جانبه و عجولانه قضاوت کرده است. به نظر می‌رسد وی عمدتاً از روی محتوای روایت حکم به جعلی بودن آن داده و بررسی‌های سندی وی بیشتر جنبه تأیید و تأکید دارد. روش وی در بررسی سندی برخی روایات با ایراداتی همچون تعمیم‌گرایی، غفلت از منابع رجالی دست اول، پرداخت بی‌ضابطه به بحث غلو، عرضۀ اطلاعات نادرست در شرح احوال راویان و نقد غیرمنصفانه برخی محدثان و صاحبان آثار، عدم تفحص از سایر طرق روایت در منابع معتبر روایی و کم‌توجهی نسبت به جمع‌آوری احادیث هم‌مضمون و خانواده حدیثی، بهره‌گیری از معیارهای اختلافی، اصرار بیش از حد بر معیار موافقت روایت با عقل و علم تجربی روبه‌روست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of Hāshim Ma'rūf's Method in Validating the Traditions of the Virtues of Ahl al-Bayt (PBUH) in "al-mawzū'āt fī al-Athār wa al-Akhbār"

نویسندگان [English]

  • Faride Amini
  • Parvin Baharzadeh
  • Ma'soomeh Shirdel
  • Tahere Ne'mati
University of Alzahra
چکیده [English]

Among the contemporary works on fabricated hadiths is "al-mawzū'āt fī al-Athār wa al-Akhbār" by Hāshim Ma'rūf, a book about fabricated traditions in the Shiite and sunni sources, with an emphasis on the virtue traditions. There has been some research on the introducing, methodology and critique of this work so far. The present study, while taking advantage of these works, specifically criticizes the traditions of the virtues of Ahl al-Bayt (PBUH). Although Hāshim Ma'rūf throughout his book has been analyzed tradition by Isnad and textual approach, but he has sometimes neglecting and remissive and sometimes rashly and unilaterally unilaterally judged. It seems, he judged that the tradition is fabricated by its content, and its Isnad reviews have more to confirm. His method of Isnad analysis have defects such as: generalization, neglect of first Rijāl sources, Unqualified pay attention to exaggeration (ghuluw), misrepresentation data in biography of transmitters, and unfair criticism of some traditionists and authors, no search for valid tradition sources and inadequate pay attention to the same of hadiths and hadith families, the use of disparate criteria, the insistence on the criterion of tradition agreement with reason and empirical science.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hāshim Ma'rūf al-Hasanī
  • al-mawzū'āt
  • The Virtues of Ahl al-Bayt (AS)
  • Textual and Isnad Evaluation
  1.  

    1. قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم، 1415ق.
    2. نهج البلاغه، سید رضی، محمد بن حسین، ترجمۀ جعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1378ش.
    3. آشتیانی، سید جلال‌الدین، شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم، تهران: امیرکبیر، 1370ش.
    4. ابن داود حلی، محمدتقی، رجال ابن داود، تهران: دانشگاه تهران، 1392ق.
    5. ابن الغضائری، احمد بن حسین، رجال ابن الغضائری، قم: دارالحدیث، 1380ش.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، بیروت: دار صادر، 1414ق.
    7. اخوان‌صراف، زهرا، «بررسی روش کتاب الموضوعات فی الآثار والأخبار در شناخت احادیث موضوعه»، علوم حدیث، شمارۀ 31، 1383ش، ص156ـ188.
    8. ــــــــــ ، «چون و چرایی در تشخیص موضوعات(در الموضوعات فی الآثار و الاخبار)»، علوم حدیث، شمارۀ 43، 1386ش، ص129ـ149.
    9. اسداللهی، مسعود، از مقاومت تا پیروزی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اندیشه‌سازان نور، ۱۳۷۹ش.
    10. اسماعیلی، آیت‌الله، «معرفی اجمالی کتاب الموضوعات فی الآثار و الاخبار»، حدیث اندیشه، شمارۀ 3 و 4، 1381ش، ص183ـ197.
    11. الکعبی، قاسم، «مبانی نقد متن الحدیث عند الفریقین»، مجلۀه طلوع، شمارۀ 8 و 9، 1383ش، ص213ـ248.
    12. افندی، عبد الله بن عیسی، تعلیقه آمل الآمل، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1410ق.
    13. امامی‌جو، محمدحسین، نقد روش‌های نقد حدیث هاشم معروف الحسنی در کتاب الموضوعات، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمد رضوی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی،1383ش.
    14. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1418ق.
    15. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب‏، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1416ق.
    16. بحرانی، سید هاشم، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم: المعارف الاسلامیه، 1413ق.
    17. برسی، رجب بن محمد، مشارق الانوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنینR، بیروت: الاعلمی، 1422ق.
    18. بهشتى، ابراهیم، اخباریگرى، تاریخ و عقاید، قم: دار الحدیث؛ سازمان چاپ و نشر،1391ش.
    19. بیدآبادی، مسعود، «معرفی مشارق انوارالیقین»، فصلنامه علمی‌پژوهشی حدیث‌پژوهی، شمارۀ 22، 1380ش، ص134ـ160.
    20. تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
    21. حر عاملى، محمد بن حسن، أمل الآمل، بغداد: مکتبة الأندلس، 1385ق.
    22. حسن‌زاده آملی، حسن، خیر الاثر در رد قدر و جبر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1379ش.
    23. حقانی، مصطفی، «جابر جعفی غالی یا متهم به غلو»، فصلنامه علمی‌پژوهشی نقد و نظر، سال هفدهم، شمارۀ ۱، 1391ش، ص131ـ151.
    24. حیدر، عاکف، الاشیاء باسمائها من اجل لبنان افضل، بیروت: شرکت المطبوعات لتوزیع و النشر، 1995م.
    25. خدایارى، علینقى، تاریخ حدیث شیعه در سده‌هاى هشتم تا یازدهم هجرى، قم: دار الحدیث؛ سازمان چاپ و نشر، 1390ش.
    26. خسروپناه، عبدالحسین، «نگاهی درون‌دینی به پلورالیزم دینی»، فصلنامه کتاب نقد، شمارۀ 4، 1376ش.
    27. خلجی، عباس، «روند شکل‌گیری و دگرگونی جنبش امل»، ماهنامۀ خبری تحلیلی نهضت، سال دوم، شمارۀ ۲۳، ۱۳۸۱ش.
    28. خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، قم: مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، 1413ق.
    29. سبحانى‏، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسۀ امام صادقR، 1418ق.
    30. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
    31. شبیری زنجانی، موسی، کتاب النکاح، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز، 1419ق.
    32. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسه نشر الاسلامی، 1419ق.
    33. ــــــــ ، قضاوت‌های امام علیR، ترجمۀ محمد موسوی جزائری، تهران: بدر، 1389ش.
    34. ضمیرى، محمدرضا، کتابشناسى تفصیلى مذاهب اسلامى، قم: مذاهب اسلامی، 1382ش.
    35. صادقی، مصطفی، «بررسی منابع قضاء امیرالمؤمنینR»، فصلنامه حدیث‌پژوهی، سال ششم، شمارۀ 12، 1393ش، ص239ـ250.
    36. ــــــ ، ارزیابی اخبار قضاوت‌های امیرالمؤمنینR، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392ش.
    37. صدر حاج سید جوادی، احمد دایرة المعارف تشیع، ایران: مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل بیتk، 1360ش.
    38. صفری فروشانی، نعمت‌الله، غالیان، کاوشی در جریان‌ها و برآیندها، مشهد: آستان قدس رضوی، 1378ش.
    39. طباطبایى، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه «2»(عصر غیبت)، قم: دار الحدیث؛ سازمان چاپ و نشر، 1390ش.
    40. طباطبایی، مهران، «نقش غالیان در انتشار روایات با مضامین فوق بشری بودن ائمه»، فصلنامه مطالعات اسلامی، سال 46، شمارۀ 93، 1393ش، ص9ـ36.
    41. طلاییان، رسول، مأخذشناسى رجال شیعه، قم: دار الحدیث؛ سازمان چاپ و نشر، 1381ش.
    42. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، بیروت: دارالمفید، 1417ق.
    43. عزتی فردویی، محمدرضا و صمد اسمی قیه‌باشی، «رابطۀ میان غلو و جعل در کتاب الموضوعات فی الآثار و الاخبار»، فصلنامه علمی‌پژوهشی علوم حدیث، شمارۀ 1، 1396ش، ص117ـ140.
    44. علیزاده‌، هـ .، فرهنگ سیاسی لبنان، ترجمه: محمدرضا گلسرخی و محمدرضا معماری، تهران: سفیر، ۱۳۶۸ش.
    45. غریب، حسن، نحو تاریخ فکری سیاسی لشیعة لبنان، بیروت: دارالکنوز الادبیه، ۲۰۰۰م.
    46. فضل الله، حسن، الخیارالآخر: حزب الله، سیرة الذاتیه‌، الموقف، بیروت: دار الهادی، ۱۹۹۴م.
    47. قدردان قراملکی، محمدحسن، امامت، پاسخ به شبهات کلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1388ش.
    48. قیصری، داود بن محمود، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، تحقیق جلال‌الدین آشتیانی، تهران: امیرکبیر،1370ش.
    49. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، قم: مؤسسه آل البیتk، 1404ق.
    50. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    51. کمالیان، محسن و علی‌اکبر رنجبر کرمانی، عزت شیعه، تهران: صحیفۀ خرد، ۱۳۸۶ش.
    52. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، تصحیح محمدرضا مامقانی، قم: مؤسسه آل البیتk، 1411ق.
    53. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،۱۴۰۳ق.
    54. مهدوی راد، محمدعلی، جباری، امیر، «محمد بن سنان از ورای دیدگاه‌ها»، فصلنامه علمی‌پژوهشی حدیث‌پژوهی، شمارۀ 8، 1391ش، ص37ـ64.
    55. محیطی، علی، سلوک صراط، رهنمودهای اخلاقی عرفانی حضرت استاد علامه حسن‌زاده آملی در سیر و سلوک الی ‌الله، قم: قائم آل محمد2، 1392ش.
    56. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1430ق.
    57. معروف ‌الحسنی، هاشم، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1407ق.
    58. مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، تهران: روشنای مهر، 1430ق.
    59. نجاشی، احمد بن علی، فهرست نجاشی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1412ق.
    60. واسطی، احمد، سیرة و حیاة الامام الخوئی، بیروت: ‌دار الهادی، ۱۴۱۹ق.