اعتبارسنجی روایت حسن بصری در کارآمدی آیۀ «وَ إِن یکاَدُ» در دفع چشم‌زخم

نویسندگان

دانشگاه مازندران

چکیده

این مقاله که بر روش توصیفی‌تحلیلی استوار است، به بررسی تفاسیر آیۀ «وَ إِن یکاَدُ» در فریقین پرداخته و خاستگاه تفکر ارتباط این آیه در دفع چشم‌زخم را بررسی کرده است. لذا به این نتیجه دست یافته که به همراه داشتن آن در بین مردم به‌عنوان آیه‌ای از قرآن با نگاه تبرک یا برای تذکر این مسئله، قابل تأیید است ولی هیچ قرینه‌ای یافت نشد که نشان دهد این آیه به دفع چشم‌زخم کمک می‌کند؛ زیرا ادعای دفع چشم‌زخم با آیۀ مذکور تنها به روایتی از حسن بصری بازمی‌گردد که به‌سبب ضعف سندی و رجالی، غیرمستند است ولی به‌‌رغم ضعف رجالی، روایت ایشان در تفاسیر اهل سنّت مورد توجه قرار گرفته، گسترش یافته و از این طریق به تفاسیر شیعه نیز انتقال یافته است. علاوه بر اینکه قبل از قرن ششم هجری قمری، اثری از این روایت در هیچ منبعی یافت نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Validation of Hassan Basrī's tradition on the effectiveness of the verse "wan yakāk" in repelling evil eye

نویسندگان [English]

  • Habibullah r Halimi jeloda
  • Fatemeh Qorbani
University of Mazandaran
چکیده [English]

This article, which is based on a descriptive - analytical method, examines the interpretations of the verse "Van Yakād" (و إن یکاد) in Shia and Sunni and examines the origin of the thought of the relationship between this verse and the repelling of evil eye. Therefore, it has been concluded that having it among the people as a verse from the Qur'an can be confirmed by a blessed look or to mention this issue, but no evidence was found to show that this verse helps to repel evil eye; Because the claim of repelling a evil eye with the mentioned verse only goes back to a tradition of Hassan Basrī which is unsubstantiated due to the weakness of Isnād and Rijāl, notwithstanding of Rijāli's weakness, his tradition has been considered in Sunni interpretations and has spread to Shia interpretations. In addition, before the sixth century AH, no trace of this tradition can be found in any source

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evil Eye
  • Hasan Basrī
  • Validation
  • Talisman

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم، ترجمۀ محمد تهرانی ثقفی، تهران: نشر برهان، 1398ق.
    2. ابن ‌حنبل، احمد، مـسند احمد، بیروت: دار صاد‌ر، بی‌تـا.
    3. ابن ‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمۀ محمود دامغانی، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374ش.
    4. ــــــ ، الطبقات الکبری، بیروت: دار البیروت، 1405ق.
    5. ابن ‌سلیمان، خیثمة، من‌ حـدیث خـیثمه، تحقیق‌ عمر‌ عبدالسلام‌ تدمری، بیروت: دار الکتاب ‌العربی، 1400ق.
    6. ابن سلیمان، مقاتل‏، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، تحقیق عبدالله محمود شحاته، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1423ق‏.
    7. ابن‌ سینا، حسین، الاشارات والتنبیهات، تهران: بی‌نا، 1403ق.
    8. ابن ‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
    9. ابن ‏عطیه، عبدالحق بن غالب‏، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافى‏، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون‏، 1422ق‏.
    10. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، دمشق: دار ابن‌ کثیر، 1986م.
    11. ــــــ ، غریب القرآن، شارح: رمضان ابراهیم محمد، چ1، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1411ق‏.
    12. ــــــ ، تأویل مشکل القرآن‏، تحقیق شمس‌الدین ابراهیم‏، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1423ق‏.
    13. ابن ‌الغضائری، احمد ابن الحسین بن عبیدالله، رجال ابن ‌الغضائری(الضعفاء)، قم: دار الحدیث، 1422ق.
    14. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق.
    15. ابن ‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن ابن قتیبه، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    16. ابن‌ کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر‌، 1417ق.
    17. ابن‌ منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
    18. ابوالفتوح‌ رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، تصحیح مـیرزا ابوالحسن شعرانی، بی‌جا: چـاپ‌ اسلامیه، 1398.
    19. اسلامی، محمدجعفر، شأن نزول آیات واحدی نیشابوری ـ سیوطی، چ2، بی‌جا: بی‌نا، 1371ش.
    20. اندلسى، ابو حیان محمد بن یوسف‏، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر، 1420ق‏.
    21. بخاری‌، محمد‌ بن‌ اسماعیل، صحیح بخاری، چ4، بیروت: المکتبة العصریه، 1420ق.
    22. بغوى، حسین بن مسعود، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل‏، تحقیق مهدى عبدالرزاق‏، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1420ق.
    23. بلاغی، سید عبدالحجة، حجة‌ التفاسیر‌ و بلاغ‌ إلاکـسیر، قـم: انتشارات حکمت، 1386.
    24. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و أسرار التاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
    25. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف والبیان، تحقیق ابن عاشور ابى محمد، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1422ق‏.
    26. ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی‏، 1424ق.
    27. جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، تحقیق یحیی الشامی، بیروت: دار مکتبة الهلال، 1986م.
    28. حجتی، محمدباقر، سه مقاله در تاریخ تفسیر و نحو، تهران: بنیاد قرآن، 1360ش.
    29. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسۀ آل بیتk لاحیاء التراث، 1416ق.
    30. ــــــــ ، رسالة اثنی عشری فی الرد علی الصوفیه، قم: بی‌نا، 1383ش.
    31. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنی عشری، تهران: انتشارات میقات، 1363ش.
    32. حسینى همدانى، سید محمدحسین، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: کتاب‌فروشى لطفى، 1404ق.
    33. حموی، یاقوت، معجم الادباء، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1993م.
    34. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد، تاریخ بغداد، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 2001م.
    35. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، 1377ش.
    36. ده‌بزرگی، ژیلا، «چشم‌زخم در باور و فرهنگ ایرانیان»، مجله چیستا، شمارۀ 196ـ197، 1381ش، ص457ـ461.
    37. ذهبى‏، محمدحسین، التفسیر والمفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، بى‏تا.
    38. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمۀ غلامرضا خسروى، تهران: نشر مرتضوی، 1374ش‏.
    39. زارع زردینی، احمد و همکاران، «آسیب‌شناسی پدیدۀ چشم‌زخم در جامعۀ اسلامی در پرتو آیات قرآن»، مجلۀ کتاب قیم، شمارۀ 13، 1394ش، ص73ـ92.
    40. زحیلی، وهبة بن‌ مـصطفی، التـفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت: دار الفکر، ‌1418ق.
    41. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عـن حـقائق غـوامض التنزیل، چ5، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407‌ق.
    42. سید قطب، ابن ابراهیم شاذلی‏، فى ظلال القرآن‏، بیروت: دار الشروق، 1412ق.
    43. سید نوح، سید محمد و کندری، ولید محمد، «الحسد والعین فی ضوء السنة النبویة»، الشریعة و الدراسات الاسلامیه، شمارۀ 37، 1419ق، ص63ـ132.
    44. سیوطی، جلال‌الدیـن، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، قم: کتابخانۀ آیت‌الله‌ مرعشی‌ نجفی، 1404ق.
    45. شریف لاهیجی، بـهاء‌الدین محمد بن شیخعلی، تـفسیر شـریف لاهیجی، تحقیق میر جلال‌الدین حسینى ارموى، تهران: نشر داد، 1373ش.
    46. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف: مطبعة حیدریه، بی‌تا.
    47. شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دمشق: دار ابن ‌‌کثیر‌، 1414ق.
    48. صدرحاج سیدجوادی، احمد و همکاران، دایرة‌‌المعارف‌ تشیع، چ2، تهران: نشر شهید سـعید محبی، 1380‌.
    49. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
    50. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمۀ محمدجواد بلاغى، چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
    51. طبرسی، حسن بن فضل‌طبرسی، مکارم الاخلاق، قم: نشر شریف‌ رضی، 1412ق.
    52. طبری، محمد بـن جـریر، تفسیر طبری، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
    53. طریحی، حسن، مجمع البحرین، تهران: نشر مرتضوی، 1375ش.
    54. طوسی، محمد بن‌ حسن، التبیان فی التفسیر‌ القرآن‌، بیروت‌: دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.
    55. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران: انتشارات صدوق، 1360ش.
    56. عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1381ش.
    57. فخر‌رازی‌، محمد‌ بن‌ عمر‌، مفاتیح الغیب، بیروت‌: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    58. فراء، یحیى بن زیاد، معانى القرآن(فراء)، تحقیق محمدعلى نجار و احمد یوسف نجاتى‏، چ2، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب‏، 1980م‏.
    59. فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت: دارالعلم للملایین، 1984م.
    60. فیض ‌کاشانی، ملامحسن، محجة البیضا، ترجمۀ محمدصادق عارف، مشهد: نشر آستان قدس رضوی، 1372ش.
    61. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه، 1364ش.
    62. قمی، عباس، سفینة البحار، قم: نشر اسوه، 1414ق.
    63. قمى، على بن ابراهیم‏، تفسیر القمی‏، تحقیق طیب موسوى جزایرى، چ3،‏ قم: دار الکتاب‏، 1363ش‏.
    64. کاشانى، ملا فتح‌الله‏، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏، تهران: کتاب‌فروشى محمدحسن علمى‏، 1336ش.
    65. کشى، محمد بن عمر، رجال الکشی‌ـ إختیار معرفة الرجال‏، تحقیق طوسى، محمد بن الحسن و حسن مصطفوى‏، چ۱، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، 1409ق‏.
    66. کریمان، حسین، طبرسی و مجمع البیان، تهران: دانشگاه تهران، 1341ش.
    67. کفعمى، ابراهیم بن على عاملى، ‏المصباح للکفعمی جنة الأمان الواقیة، قم: دار الرضی (زاهدی)، 1405ق.
    68. کلینى، محمد بن یعقوب‏، کافی، قم: دار الحدیث، 1429ق.
    69. ـــــ ، اصول الکافی، ترجمۀ سید جواد مصطفوى‏، تهران: کتاب‌فروشى علمیۀ اسلامیه‏، 1369ش.
    70. متقی‌ هـندی‌، ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ح‍س‍ام‌‌ال‍دی‍ن‌، کنز العمال، تحقیق الشیخ بکری حیانی و الشیخ صفوة الصفا، بیروت: موسسة الرسالة، بـی‌تا.
    71. الفقه المنسوب إلى الامام الرضاR، مؤسسة آل البیتk‏، قم: مؤسسة آل البیتk، 1406ق.
    72. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بـیروت: دار احـیاء التـراث العربی، 1403ق.
    73. ــــــ ، آسمان و جهان (ترجمۀ کتاب السماء و العالم بحار الأنوار، جلد 54)، ترجمۀ محمدباقر کمره‌اى، تهران: نشر الاسلامیه، 1351ش.
    74. ــــــ ، آداب و سنن(ترجمه جلد 73 بحار الانوار)، تهران: نشر الاسلامیه، 1365ش.
    75. ــــــ ، زندگانى حضرت زهراB(ترجمۀ جلد 43 بحار الانوار)، ترجمۀ محمدجواد نجفى‏، تهران: نشر الاسلامیه، 1377ش.
    76. محمدی، روح‌الله و اکبرنژاد، مهدی، «کنکاشی در مقولۀ شورچشمی چشم‌زخم در قرآن و روایات»، مجلۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 12، 1388ش.
    77. مرتضى، بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، لبنان: دار المحجة البیضاء، 1426ق.
    78. مروتی، سهراب، پژوهشی در تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران: نشر رمز، 1381ش.
    79. مشیری تفرشی، منیژه، «چشم‌زخم دربارۀ جامعۀ امروز»، مجلۀ چیستا، شمارۀ 258، 1388ش، ص108ـ116.
    80. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1368ش.
    81. مصاحب، غلامحسین، دایرةالمعارف فارسی، چ۴، تهران: امیرکبیر، 1383ش.
    82. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1389ش.
    83. ــــــ ، مجموعه آثار، چ۸، قم: صدرا، 1372ش‏.
    84. معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: نشر مؤسسة التمهید، 1424ق.
    85. ــــــ ، نقد شبهات پیرامون قـرآن کـریم (شـبهات و ردود حول القرآن الکریم‌)، ترجمۀ حسن حکیم‌باشی و همکاران، قم‌: مؤسسۀ فـرهنگی تـمهید، 1385ش.
    86. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1374ش.
    87. میبدى، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: نشر امیرکبیر، 1371ش.
    88. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت: دار الفکر، 1421ق.
    89. واحدی، سید تقی، در کوی صوفیان، تهران: نشر نخل دانش، 1384ش.
    90. واحدی‌ نیشابوری‌، علی ابن احمد، اسباب النزول، بیروت: دار الکـتب‌ العـلمیه‌، 1411ق.
    91. Enclopedia Britanica Inc., The Enclopedia of Britania, first published, u.s.a: William Benton Publisher, the University of Chicago, 1969.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار