کاربست «لا أبَا لَک» در روایات، از ذم تا مدح

نویسندگان

1 دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

وجود اصطلاحات و مجازها اعم از استعارات، کنایات، تشبیهات و ... در متون، هر چند لازمۀ هر کلام رسا و شیوایی است، اما گاه موجب دشواری در فهم مراد جدی و معنای دقیق آن‌ می‌گردد. این مسئله در متون روایی نیز به چشم می‌خورد به گونه‌ای که برای دستیابی به مقصود اصلی و مفاهیم صحیح این عبارات، در نظر گرفتن فضا و سبب صدور احادیث و سیاق کلام، امری لازم و غیر قابل اغماض است. عبارت کنایی «لا أبا لَک» از جمله این اصطلاحات است که در وهلۀ اول شبهۀ «وجود الفاظ دشنام‌گونه در کلام معصومانR» را به اذهان متبادر می‌سازد. این پژوهش، در پی زدایش ابهام از فحوای این روایات، با روش توصیفی ـ استنتاجی در گردآوری مطالب و مقایسۀ تحلیلی داده‌ها، سعی دارد مفهوم صحیح و معادل امروزیِ تعبیر «لا أبا لَک» را بیابد. مراجعه به مفاهیم لغوی و کاربست این اصطلاح در متون کهن و اصیل عرب، واکاوی دیدگاه شارحان و نیز سیاق و فضای صدور روایات، نشان می‌دهد که نه تنها مفهوم ذمی که نگاهی رایج و باوری عمومی است، همواره معنای دشنام و ناسزا نمی‌دهد، بلکه فراتر از آن، این عبارتِ کنایی در روایات صرفا به معنای نکوهش، مدح و تعجب به کار ‌رفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Applying «lā abā laka» in Traditions, From Vilification (Dhamm) to Praise (Madḥ)

نویسندگان [English]

  • Pouran Mirzaei 1
  • Mohsen Khatami 2
1 University of Quran and Hadith
2 University of Science education Quran Holy
چکیده [English]

The existence of terms and allusives, including metaphors, allusions, similes, etc in texts, although necessary for any eloquent and expressive word, but sometimes it makes it difficult to understand its exact meaning. This matter is also seen in the tradition works in such a way that in order to achieve the main purpose and correct meanings of these phrases, considering the space and the cause of hadith production and the context of expression is a necessary. The allusive phrase "lā abā laka" is one of these terms which in the first place Brings to minds the suspicion of "the existence of insulting words in wording of the Imams (AS)". This research, after removing the ambiguity from the content of these traditions, with a descriptive-inferential method in collecting materials and analytical comparison of data, tries to find the correct meaning and modern equivalent of "lā abā laka". Referring to the lexical meanings and usage of this term in ancient and original Arabic texts, exploring the views of commentators and also style of an expression and circumstances of the issuance in traditions, shows that not only the concept of vilification (Dhamm), which is a prevalent view and Public Belief, it does not always mean insult, but also beyond that, this phrase has been used in the traditions only to mean reproach, praise and surprise.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • lā abā laka
  • Problematic Hadiths
  • Terms of Tradition
  • Hadith Metonymy
  • Context of Hadith Production

مراجع

  1.  

    1. نهج‌البلاغه(سخنان علیR)، گردآوردنده: محمد ‌بن حسن سیدرضی، تحقیق صبحی صالح، قم: دار الهجرة، 1414ق.
    2. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
    3. ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.
    4. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
    5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    6. ــــــــــــ ، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، بی‌تا.
    7. ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد ‌بن على، مناقب آل ابیطالبk، قم: علامه، 1379ق.
    8. ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر، بلاغات النساء، قم: الشریف الرضی، بى‌تا.
    9. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، التمهید لما فی الموطأ من المعانی و الأسانید، تحقیق مصطفى بن احمد العلوی و محمد عبدالکبیر البکری، بی‌جا: بی‌نا، 1387ق.
    10. ابن عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
    11. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، چ۳، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، 1424ق.
    12. ابن میثم، میثم بن علی، شرح نهج‌البلاغه، چ۲، تهران: دفتر نشر الکتاب، 1362ش.
    13. ابن هشام، عبدالله بن یوسف، أوضح المسالک إلی ألفیة ابن مالک، بیروت: المکتبة العصریة، 1429ق.
    14. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    15. اقبالی، عباس، فرهنگ تطبیقی کنایات عربی ـ فارسی، قم: جمال، 1389ش.
    16. ــــ ، «درآمدی در نقد ترجمۀ کنایات نهج‌البلاغه»، حدیث‌پژوهی، سال اول، شمارۀ 1، 1388، ص180ـ205.
    17. ـــ ، «نشانه‌شناسی و تحلیل فرامتنی برخی از کنایات نهج‌البلاغه»، حدیث‌پژوهی، سال نهم، شمارۀ 18، 1396، ص239ـ256.
    18. انصاری، محمدعلی، ترجمۀ نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات علمی، بی‌تا.
    19. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت: دار الفکر، 1401ق.
    20. بیهقی نیشابوری، محمد بن حسین، حدائق ‏الحقائق‏ فی ‏شرح‏ نهج‏البلاغة، تحقیق عزیزالله عطاردی قوچانی، قم: بنیاد نهج‌البلاغه، 1375ش.
    21. بیهقی، علی بن زید، معارج نهج‌البلاغه، تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه، زیر نظر محمود مرعشی، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، 1367ش.
    22. ثعالبی، عبدالملک، الکنایة والتعریض، تحقیق عائشة حسین فرید، قاهره: دار قباء للطباعة والنشر والتوزیع، 1998م.
    23. ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات، تحقیق جلال‌الدین‏ محدث، تهران: انجمن آثار ملى‏، 1395ق.
    24. جعفری تبریزی، محمدتقی، ترجمۀ نهج‌البلاغه، مشهد: آستان قدس رضوی، 1380ش.
    25. جوهرى بصرى، احمد بن عبد العزیز، السقیفة و فدک، تحقیق محمدهادی امینی، تهران: مکتبة نینوى الحدیثة، بى‌تا.
    26. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ق.
    27. خویى، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.
    28. دشتی، محمد، ترجمۀ نهج‌البلاغه، قم: مشهور، 1379ش.
    29. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، زیر نظر جعفر شهیدی و محمد معین، تهران: روزنه، 1373ش.
    30. رسولی، حجت و نورسیده، علی‌اکبر، «صور الکنایة فی الکلام النبوی الشریف»، إضاءات نقدیه، سال سوم، شمارۀ 9، 1392، ص49ـ۶۴.
    31. زبیدی، محمدمرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس‏، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
    32. زمخشرى، محمود بن عمر، الفائق فى غریب الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
    33. سرخسی، علی بن ناصر، اعلام ‏نهج‏البلاغه، تحقیق عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، 1373ش.
    34. سید باقر حسینی، سید جعفر، الأداء البیانی فی الاحادیث النبوی الشریفه، قم: بی‌نا، بی‌تا.
    35. سید رضی، محمد، المجازات النبویه، تحقیق مهدی هوشمند، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، 1380ش.
    36. شهیدى، جعفر، ترجمۀ نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏، بی‌تا.
    37. صادقی، سید جعفر و همکاران، «تأملی در روایات نکوهش عبدالله بن عباس در برخی منابع متقدم شیعی»، علوم حدیث، سال ۲۲، شمارۀ 83، 1396، ص97ـ
    38. صبان، محمد بن علی، حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة ابن مالک، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: المکتبة العصریه، 1425ق.
    39. طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، چ۲، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
    40. طبرسى، احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
    41. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق جمعی از محققان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
    42. طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینى اشکورى، چ۳، تهران: مرتضوی، 1375ش.
    43. طوسی، محمد ‌بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۹۰ق.
    44. ــــــــــــ ، الامالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافه، 1414ق.
    45. عاملی، جعفر مرتضی، ابن عباس و موال البصره، قم: مطبعة الحکمة، 1396ق.
    46. علامه حلى، حسن بن یوسف، ترتیب خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق آستان قدس رضوى،‏ مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، 1381ش.
    47. فارسی، علی بن بلبان، صحیح ابن حبّان بترتیب ابن بلبان، تحقیق شعیب الأرنؤوط، چ۲، بیروت: مؤسسة الرساله، 1414ق.
    48. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
    49. قمى، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، قم: اسوه، 1414ق.
    50. مازندرانى، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبة الاسلامیه، 1382ق.
    51. مبرد، محمد بن یزید، الکامل فی اللغة و الادب، تحقیق تغارید بیضون و نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1409ق.
    52. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحار الانوار، تحقیق جمعی از محققان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    53. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق حسین موسوى کرمانى و اشتهاردى على‌پناه‏، چ۲، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
    54. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، چ۲، قم: منشورات دار الهجرة، 1404ق.
    55. مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    56. مغنیه، محمدجواد، فی ظلال نهج‌البلاغه، بیروت: دار العلم للملایین، 1358ش.
    57. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنینR، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1386ش.
    58. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چ۲، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
    59. نووی، یحیى بن شرف، شرح صحیح مسلم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    60. هلالى، سلیم بن قیس‏، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق محمد انصارى زنجانى خوئینى، قم: الهادی، 1405ق.
    61. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
حدیث پژوهی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23
23
شهریور 1399
صفحه 163-190

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار