بررسی و تحلیل مفهوم روایت نبوی «من تعلم القرآن ثم نسیه لقی الله اجذم»

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

2 دانشگاه شیراز

چکیده

حفظ قرآن به‌معنای به خاطر سپردن آیات و سوره‌های آن، از زمان نزول قرآن تابه‌حال، همواره مورد عنایت مسلمانان قرار داشته و از ارزش و جایگاه والایی برخوردار بوده است. فراموشی الفاظ قرآن پس از حفظ آن نیز امری ناپسند قلمداد می‌شود. این باور گاه تا به آنجا پیش می‌رود که بر مبنای برخی روایات نظیر روایت نبوی «مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ ثُمَّ نَسِیهُ لَقِیَ اللهَ أَجذَمُ» فراموش‌کنندۀ قرآن، مستحق عقوبت در روز قیامت دانسته می‌شود. نویسندگان این مقاله، با روش «توصیف و تحلیل» برای دستیابی به مفهومی صحیح از حدیث یادشده، ابتدا با استفاده از قواعد و معیارهای حدیث‌شناختی، به بررسی سلسلۀ سند حدیث می‌پردازند و اشکالات آن را مطرح می‌کنند، سپس با نگاهی به نظریات شارحان و محدثان، به تحلیل متن حدیث پرداخته و از مفهوم صحیح آن که نوعی تشبیه و یا کنایه است، پرده برمی‌دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the meaning of Prophet's hadith "man ta'allam al-Quran thumma nasiyahū laqiya al-llahu ajdhama" Whoever learns the Quran, then forgets, meets God with hands cut off

نویسندگان [English]

  • Hasan Zarnooshe Farahani 1
  • Hamid Imandar 2
1 University of Teacher Training Shahid Rajaee
2 University of Shiraz
چکیده [English]

Memorizing (Ḥifẓ) the Qur'an means memorizing its verses and suras, Since the revelation of the Quran, has always been noticed by Muslims and has had a high value and status. Also Forgetting the words of the Quran after memorizing it, is considered bad manner. This belief sometimes goes so far that according to some hadiths such as the Prophetic Hadith “Whoever learns the Quran, then forgets, meets God with hands cut off”, anyone who forgets the Qur'an, deserves to be punished on the Day of Judgment. The authors of this article, using the descriptive-analytical method, to find the correct meaning of this hadith, first, using the rules and criteria of hadith research, examine the hadith Isnād and state its problems, then, According to the opinions of commentators, analyze the text of the hadith and express the correct meaning of it, which is a kind of simile or metaphor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gharīb al-Hadih
  • learning of the Quran
  • Ḥifẓ
  • forgetting
  • ajdhama
  • Yazīd ibn ziyād

مراجع

  1.  

    1. ابن اثیر جزری، محمد بن ابی بکر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
    2. 2. ــــــ ، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، تحقیق محمود محمد طناحی، چ۴، قم: اسماعیلیان، 1367ش.
    3. ابن انباری، محمد بن قاسم، الزاهر فی معانی کلمات الناس، تحقیق یحیی مراد، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
    4. ابن بابویه، محمد بن علی، امالی الصدوق، چ۶، تهران: انتشارات کتابچی، 1376ش.
    5. ــــــــ ، ثواب الاعمال، چ۲، قم: دار الشریف الرضی للنشر، 1406ق.
    6. ــــــــ ، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
    7. ابن حبان، محمد، الثقات، چ۱، هند: دایرةالمعارف الاسلامیه، 1393ق.
    8. ــــــــ ، المجروحین، تحقیق محمود ابراهیم زاید، مکه: دار الباز، بی‌تا.
    9. ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی، تقریب التهذیب، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، چ۲، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    10. ــــــــ ، تهذیب التهذیب، چ۱، بیروت: دارالفکر، 1404ق.
    11. ابن حنبل، احمد، المسند، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
    12. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
    13. ابن عبدالبر قرطبی، یوسف بن عبدالله، التمهید فی الموطأ من المعانی والأسانید، تحقیق مصطفی بن احمد العلوی و محمد عبدالکبیر البکری، مغرب: وزارة عموم الاوقاف والشؤون الاسلامیه، 1387ق.
    14. ابن فارس، احمد بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام هارون، بی‌جا: مکتبة الاعلام الاسلامی، 1404.
    15. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
    16. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، چ۳، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
    17. ابوعبید، قاسم بن سلّام هروی، غریب الحدیث، چ۱، هند: دایرةالمعارف العثمانیه، 1966م.
    18. اردبیلی، محمدعلی، جامع الرواة، بی‌جا: مکتبة محمدی، بی‌تا.
    19. اسماعیل بن عباد، ابوالقاسم، المحیط فی اللغة، تحقیق محمدحسن آل یاسین، چ۱، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
    20. بروجردی، حسین، جامع احادیث الشیعه، قم: مطبعة المهر، 1409ق.
    21. جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل، تحقیق یحیی مختار غزاوی، چ۳، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    22. حربی، ابراهیم بن اسحاق، غریب الحدیث، تحقیق سلیمان بن ابراهیم، چ۱، جدة: دار المدینه، 1405ق.
    23. حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، تحقیق شیخ جواد قیومی، چ۱، مؤسسة نشر الفقاهه، 1417ق.
    24. خطیب تبریزی، محمد بن عبدالله، الاکمال فی اسماء الرجال، تحقیق حافظ محمد عبدالله النصاری، قم: مؤسسة اهل البیت، بی‌تا.
    25. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، دمشق: مطبعة العدل، 1349ق.
    26. ذهبی، شمس‌الدین محمد، الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، تحقیق محمد عوامة و احمد محمد نمر الخطیب، چ۱، جدة: دار القبلة للثقافة الاسلامیة، 1413ق.
    27. ــــــــ ، میزان الاعتدال، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
    28. زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، چ۲، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
    29. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، چ۵، بیروت: دار العلم للملایین، 1980م.
    30. زمخشری، محمود، اساس البلاغة، قاهره: دار و مطابع الشعب، 1960م.
    31. ــــــــ ، الفائق فی غریب الحدیث، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417ق.
    32. سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، تحقیق سعید محمد اللحام، چ۱، بیروت: دار الفکر، 1410ق.
    33. سید رضی، محمد بن حسین، المجازات ‌النبویة، تحقیق مهدی هوشمند، چ۱، قم: دار الحدیث، 1422ق.
    34. سید مرتضی، علی بن حسین، امالی المرتضی، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چ۱، قاهرة: دارالفکر العربی، 1998م.
    35. صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الاعظمی، منشورات المجلس العلمی، بی‌تا.
    36. عاملی، حسن بن زیدالدین، التحریر الطاووسی، تحقیق فاضل جواهری، چ۱، قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، 1411ق.
    37. طباطبایی، سید کاظم، «کیفر فراموشی قرآن»، بینات، سال چهارم، شمارۀ ۱۳، ۱۳۷۶ش، ص72ـ79.
    38. عجلی، احمد بن عبدالله، معرفة الثقات، چ۱، مدینه: مکتبة الدار، 1405ق.
    39. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چ۲، قم: انتشارات هجرت، 1409ق.
    40. قاسمی، محمد جمال‌الدین، محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
    41. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چ۴، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    42. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الاطهار، چ، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    43. ــــــــ ، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، چ۲، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1404ق.
    44. نسائی، احمد بن شعیب، الضعفاء والمتروکین، چ۱، بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
    45. نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک ‌الوسائل و مستنبط المسائل، چ۱، قم: مؤسسة آل البیت، 1408ق.
    46. نووی، یحیی بن شرف، المجموع، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    47. هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408ق.
حدیث پژوهی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23
23
شهریور 1399
صفحه 241-256

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار