حضور راویان منتسب به تشیع در صحیح بخاری

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه تهران

چکیده

یکی از مسائل مطرح میان پژوهشگران شیعه و اهل سنت در قرن اخیر، وجود راویان منتسب به تشیع در کتاب صحیح بخاری است. با توجه به اعتبار زیاد این کتاب در جوامع حدیثی اهل تسنن و از طرفی اتهام بخاری به دیدگاه نصب، اهمیت پرداختن به چرایی وجود این راویان در کتاب صحیح بخاری قوّت می‌گیرد. در این راستا، کسی به‌صورت شفاف و مفصّل، به تبیین علت نپرداخته است، ولی با تتبع در آثار موجود، می‌توان سه نظریه را که توسط محققان بدان اشاره شده، برشمرد: دیدگاه اول علت را در نقش پررنگ و بی‌بدیل راویان شیعی جست‌وجو کرده‌؛ دیدگاه دوم شوق و انگیزۀ بخاری در اخذ و نشر حدیث را عامل اصلی دانسته است و گروه سوم، حبّ و ارادت بخاری به اهل بیتk و شیعیان ایشان و در نتیجه عدم نصب وی را پیشنهاد داده است. نوشتار پیش رو کوشیده است پس از بیان نارسایی احتمالات پیش‌گفته، نظریۀ چهارمی دربارۀ این موضوع، در سه گام سامان دهد: ابتدا به‌طور مختصر مروری بر مؤلفه‌ها و ممیزات جریانات شیعی صدر اول در قرون متقدم شده؛ در قدم بعدی بر اساس این مؤلفه‌ها و سایر روش‌های گفته‌شده در متن، نوع تشیع راویان و میزان نقل بخاری از جریانات منتسب به تشیع را تعیین گردیده و در گام نهایی به نارسایی احتمالات گفته‌شده در باب حضور راویان شیعی در کتاب بخاری، اشاره و نظریۀ «تفکیک بخاری بین انواع راویان شیعه» را تبیین و تأثیر انگیزه‌های کلامی و مذهبی بخاری در این مسئله، واکاوی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The presence of narrators attributed to Shiism in Sahih Bukhari

نویسندگان [English]

  • Hassan Namaki 1
  • Mohammad Ghandehari 2
1 University of Ferdowsi Mashhad
2 University of Tehran
چکیده [English]

One of the issues raised by Shiite and Sunni scholars in the last century is the existence of Shiite transmitters in Sahīh Bukharī. Given the great credibility of this book in Sunni hadith societies, and on the other hand, Bukharī's accusation of Imam installation, the importance of addressing why these transmitters exist in Bukharī's authentic book is strengthened. In this regard, no one has explained the cause in a clear and detailed way, but following this works, we can enumerate the three theories mentioned by scholars: the first view has sought the cause in the prominent and irreplaceable role of Shiite transmitters; The second view considers Bukharī's enthusiasm and motivation in receiving and publishing the hadith as the main factor, and the third group proposes Bukharī's love and devotion to Ahl al-Bayt (pbuh) and their Shiites, and as a result, his non-installation. The present article has tried to organize the fourth theory on this subject in three steps after expressing the inadequacy of the aforementioned possibilities: First, a brief overview of the components and characteristics of the first-century Shiite currents in the earlier centuries; In the next step, based on these components and other methods mentioned in the text, the type of Shiite transmitters and the amount of traditions of Bukharī' from the currents attributed to Shiism is determined. Bukharī's distinction between different types of Shiite transmitters has been explained and the effect of Bukhari's theological and religious motives on this issue has been studied

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bukhaīi
  • Sahīh Bukharī
  • Shiite
  • Imami
  • Zaydi
  • Shiite Transmitter

مراجع

  1.  

    1. آقانوری، علی، خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه‌ها شیعی در عصر امامان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
    2. ابن ابی‌الرجال، مطلع البدور و مجمع البحور، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    3. ابن‌ابی‌الحدید، عبد الحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغة لابن‌ابی‌الحدید، چ۱، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.
    4. ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1412ق.
    5. ابن حبان، محمد، کتاب المجروحین، بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
    6. ابن حجر عسقلانی‌، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404ق.
    7. ـــــــ ، فتح الباری، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی و محب‌الدین الخطیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
    8. ـــــــ ، لسان المیزان، تحقیق دائرةالمعارف النظامیة ـ الهند، بیروت: دار النشر، 1406ق.
    9. ـــــــ ، هدی الساری لفتح الباری مقدمة صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة، 1379ق.
    10. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاده، چ۲، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
    11. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به‌کوشش علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    12. ابن عدی، عبدالله، الکامل، به‌کوشش یحیی مختار غزاوی، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    13. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به‌کوشش علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
    14. ابن غضائری، احمد بن حسین، رجال، قم: دار الحدیث، 1364ش.
    15. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهره: دار المعارف، بی‌تا.
    16. ابن الکلبی، نسب معد والیمن الکبیر، تحقیق ناجى حسن، بیروت: عالم الکتب، 1425ق.
    17. ابن ملقن شافعی، سراج‌الدین عمر بن علی، البدر المنیر فی تخریج الأحادیث والآثار الواقعة فی الشرح الکبیر، ریاض: دار الهجرة للنشر والتوزیع، 1425ق.
    18. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت: دار المعرفه، بی‌تا.
    19. ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    20. اشعری، علی بن اسماعیل‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، به‌‌کوشش‌ هلموت ریتر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    21. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، تحقیق کاظم المظفر، چ۲، نجف: الحیدریه، 1385ق.
    22. باجی، سلیمان بن خلف، التعدیل والتجریح، ریاض: دار اللواء، 1406ق.
    23. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، الطبعة الاولى، بیروت: دار طوق النجاة، 1422ق.
    24. برقی، احمد، «الرجال»، همراه رجال ابن داوود حلی، به‌کوشش جلال‌الدین محدث، تهران: بی‌نا، 1342ش.
    25. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت: دار النشر، ۱۹۷۷م.
    26. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن، تحقیق احمد محمد شاکر وآخرون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    27. خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، بیروت: دار الکتاب العلمیه، 1409ق.
    28. رستگار، پرویز، «المراجعات در مراجعه‌ای دیگر»، آینۀ پژوهش، شمارۀ 89 و 90، 1383ش.
    29. زعبی، محمود، البینات فی الرد علی اباطیل المراجعات، بی‌جا: بی‌نا، 1406ق.
    30. ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر أعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب الأرنؤوط و حسین أسد، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413ق.
    31. ـــــــ ، میزان الاعتدال فی النقد الرجال، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1995م.
    32. شرف‌الدین، عبدالحسین، المراجعات ابحاث جدیدة فی اصول المذهب و الامامة العامه، تحقیق حسین الراضی، تهران: المجمع العالمی لاهل البیتk، 1371ش.
    33. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق.
    34. شهرستانى‌، محمد، الملل‌ والنحل‌، به‌‌کوشش‌ محمد سید کیلانى‌، بیروت‌: دار النشر، ۱۴۰۴ق.‌
    35. شیخ الشریعة اصفهانی، فتح‌الله بن محمدجواد، القول الصراح فی البخاری و صحیحه الجامع، تحقیق حسین الهرساوى، قم: مؤسسه امام صادقR، 1422ق.
    36. صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران: منشورات الاعلمى، بى‌تا.
    37. صنوبر، احمد، «اسباب عدل الامام البخاری عن التخریج للامام جعفر الصادق فی صحیحه»، ارائه‌شده در کنفرانس الانتصار للصحیحین در دانشگاه اردن، 2010م.
    38. طبسی، محمدجعفر، رجال الشیعة فی اسانید السنه، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1420ق.
    39. طوسى، محمد بن حسن، الفهرست، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، نجف: مکتبة المرتضویه، 1420ق.
    40. ــــــ ، رجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1427ق.
    41. عجلی‌، احمد بن عبدالله، تاریخ‌ الثقات‌، به‌‌کوشش‌ امین‌ قلعجی‌، بیروت: دار الکتب العربی، 1405ق.
    42. عقیلی، محمد بن عمرو، کتاب الضعفاء الکبیر، به‌کوشش عبدالمعطی‌ امین‌ قلعجی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1404ق.
    43. علوی، محمد بن عقیل، العتب الجمیل علی اهل الجرح والتعدیل، قم: مجمع جهانی اهل بیتk، 1427ق.
    44. قاسمی، محمد جمال‌الدین بن محمد، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
    45. قاضی مسوری، احمد بن سعدالدین، الرسالة المنقذة من الغوایة فی الطرق الروایه، تحقیق حمود بن عبدالله الاهنوی، بی‌جا: مکتبة البدر، 1417ق.
    46. کرمی، احمدرضا، بررسی انگیزه‌ها و دیدگاه‌های کلامی بخاری در الجامع الصحیح نسبت به عدم نقل از امام صادقR، پایان‌نامه ارشد رشته علوم حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، 1393ش.
    47. کشی، محمد بن عمر، رجال، تحقیق میرداماد محمدباقر حسینی و مهدی رجایی، قم: مؤسسۀ آل البیتk، 1409ق.
    48. کلاباذی، احمد بن محمد، الهدایة والارشاد فی معرفة أهل الثقة والسداد، تحقیق عبدالله اللیثی، بیروت: دار المعرفة، 1407ق.
    49. محمود صبحی، فی علم الکلام، بی‌جا: بی‌نا، 1411ق.
    50. مسلم بن حجاج، تصحیح و تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر، 1411ق.
    51. ناشی اکبر، ابوالعباس عبدالله بن محمد، مسائل الامامه، تحقیق فان اس، بیروت: بی‌نا، 1971م.
    52. نجاشی، احمد بن علی، رجال، تحقیق شبیرى زنجانى، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین، 1365ش.
    53. نسایی، احمد بن شعیب، سنن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق.
    54. نوبختی، ‌حسن‌ بن‌ موسی‌، فرق الشیعه، استانبول: مطبعة الدولة، 1931م.
    55. Dann, Michael, Contested Boundaries: The Reception of Shīʿite Narrators in the Sunnī Hadith Tradition, 2015.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار