طرح‌واره‌های تصوری «دنیا» در خطبه‌‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه بر اساس الگوی طرح‌واره‌های ایوانز و گرین

نویسندگان

دانشگاه الزهرا

چکیده

در سه دهۀ اخیر، رویکرد زبان‌شناسی شناختی (cognitive linguistics) به‌طور خاص مورد توجه زبان‌شناسان قرار گرفته‌ است. در این رویکرد ساختارهای اطلاعاتی ذهن، نقش اساسی در تعامل با جهان دارد و سازمان‌دهی،پردازش و انتقال اطلاعات توسط زبان صورت می‌گیرد. از این منظر، استعاره و تصاویر ذهنی از مهم‌ترین مقوله‌های ساختاری زبان به شمار آمده‌اند. همچنین استعاره نه‌تنها ابزار زیبایی‌شناسی، بلکه ابزاری فرازبانی شمرده شده که نظام مفهومی انسان را شکل و به اندیشه، رفتار و زبان او جهت می‌دهد. ایوانز و گرین نیز طرح‌واره‌های تصوری را زیرمجموعه‌ای از «تجسم و ساختار مفهومی» معرفی کرده‌اند. در جستار حاضر، پس از تعریف استعاره و برشمردن تفاوت‌های دو نگاه سنّتی و نوین به این مقوله، به تعریف طرح‌واره‌های تصوری پرداخته شد و طرح‌واره‌های تصوری دنیا در پیکرۀ خطبه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه در چهارچوب معناشناسی شناختی بر اساس مدل انتخابی «طرح‌واره‌های تصوری ایوانز و گرین» مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه آنکه بر اساس انواع کلی طرح‌واره‌های ارائه‌شده در این الگو، طرح‌واره‌‌های حرکتی، ظرف‌بودگی، نیرو، اتحاد، فضا، تعادل، همسانی و شیء(موجودیت) در بافت متنی خطب و حِکَم نهج‌البلاغه وجود دارد. از این میان، بیشترین بسامد طرح‌واره‌ها، مربوط به طرح‌وارۀ حرکتی است؛ همچنین بیشترین کاربست طرح‌واره‌ها، مربوط به دنیای مذموم بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Image Schemas of " The World" in Sermons and Short Sayings of Nahj al-Balāghah (Based on Evans and Green's model)

نویسندگان [English]

  • Arefeh Davoodi
  • Parvin Baharzadeh
University of Al-Zahra
چکیده [English]

Cognitive linguistics has received increased attention among scholars for three decades. According to this approach, mind structures play an important role in interacting with the world. And systemizing, process and transmission of data are the duty of language. In this regard, metaphor and mental images are known as important systematic categories of language. Metaphor is not only known as an aesthetical factor but also defined as a meta-linguistic tool shaping the conceptual system of mindset and guiding human thought, attitude and language. Evans and Green introduce the Image schemas as a part of "conceptual structure". Thus, defining metaphor and counting the differences of traditional and modern views, I would discuss the Image schemas and review the Image schemas of "the world" in sermons and short sayings of Nahj al-Balāghah in terms of cognitive semantics. Moreover, the inquiry relies on Evans and Green's model of Image schemas. Studying the schemas presented in this model, I come to the conclusion that there are various schemas in the context of sermons and short sayings of Nahj al-Balāghah namely: path, control, force, unity, space, balance, consistency, and existence schema. Among all, path schemas have a high quantity and the schemas mostly used to address the material world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balāghah
  • The World
  • Cognitive Semantics
  • Image Schemas
  • The Model of Evans and Green

مراجع

  1.  

    1. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق و تصحیح محمود طناحی، محمد زاوی و احمد طاهر، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
    2. ابن سیده، علی بن اسماعیل، المحکم والمحیط الاعظم، تحقیق و تصحیح عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1421ق.
    3. انصاری، صابر، «دنیا در قرآن و تجلی آن در نهج‌البلاغه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، استاد راهنما: محمد صدقی آلانق، 1390ش.
    4. ایمانی، محمود، بررسی حروف اضافه در متن قرآن مجید از منظر معنی‌شناسی شناختی، پایان‌نامۀ دکتری، استاد راهنما: مجتبی منشی‌زاده، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1395ش.
    5. بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج‌البلاغه(2)، ترجمۀ قربانعلی محمدی‌مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسۀ چاپ و انتشارات، 1417ق.
    6. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی، 1375ش.
    7. بیات، حسین، تحلیل و بررسی تصاویر ادبی دنیا و آخرت در خطبه‌های نهج‌البلاغه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده علوم انسانی، استاد راهنما: مرتضی قائمی، 1389ش.
    8. ثعالبی، عبدالملک بن محمد، فقه ‌اللغة، تحقیق/تصحیح جمال طلبه، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1414ق.
    9. جوادی آملی، عبدالله، حماسه و عرفان، قم: نشر اسراء، 1378ش.
    10. خویی، حبیب‌الله، منهاج‌ البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا: کتابفروشی اسلامی، 1364ش.
    11. دشتی، محمد، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، قم: انتشارات ظهور شفق، 1385ش.
    12. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: انتشارات روزنه، 1377ش.
    13. راسخ مهند، محمد، درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم، تهران: سمت، 1389ش.
    14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی، 1374ش.
    15. زبیدی، مرتضی، تاج ‌العروس، تحقیق و تصحیح علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    16. زمخشری، محمود بن عمر، مقدمة الادب، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، 1386ش.
    17. شمس‌الدین، سید مهدی، دنیا در نهج‌البلاغه(1)، بی‌جا: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، 1366ش.
    18. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع ‌البحرین، تحقیق/تصحیح احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی، 1375ش.
    19. غضنفری، سید اکبر و همکاران، «بررسی و تحلیل استعاره‌های شناختی نهج‌البلاغه در حوزۀ دنیا و آخرت»، فصلنامۀ بنیاد ملی نهج‌البلاغه، شمارۀ 1، 1397ش، ۸۵ـ۱۰۸.
    20. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
    21. قاسمی، حمید، جلوه‌‌هایی از هنر تصویرآفرینی نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1390ش.
    22. قائمی، مرتضی و فتحی مظفری، رسول، «مطالعۀ تطبیقی ترجمه‌های تصاویر کنایی دنیا در نهج‌البلاغه»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، شمارۀ 11، 1393ش، ص۱۱۳ـ۱۵۴.
    23. قائمی، مرتضی و همکاران، «بررسی تصویر استعاری دنیا در خطبه‌های نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 15، 1390ش، ص۱۱۰ـ۱۳۹.
    24. قائمی، مرتضی و همکاران، «زیبایی‌شناختی تصاویر کنایی دنیا و آخرت در خطبه‌های نهج‌البلاغه»، مجله مشکوة، شمارۀ 117، 1391ش، ص۴ـ۲۴.
    25. محمدقاسمی، حمید، جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج‌البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1390ش.
    26. معتزلی، عزالدین ابوحامد(ابن ابی‌الحدید)، شرح نهج‌البلاغه(1)، قم: دار احیاء التراث العربی، 1386ش.
    27. مقیاسی، حسن، «نقد و بررسی طرح‌واره‌های تصوری قرآن در نهج‌البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، دورۀ چهارم، شمارۀ ۱۴، 1395ش، ص۹۳ـ۱۰۸.
    28. موسی، حسین بن یوسف، الافصاح، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1410ق.
    29. نوروزی، رضا، دنیا در نهج‌البلاغه(2)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد الهیات و معارف اسلامی، مرکز تربیت ‌مدرس، دانشگاه قم، استاد راهنما: احمد بهشتی، 1382ش.
    30. هاتفی اردکانی، زهره، تعلیل‌های امام علیR پیرامون دنیا در نهج‌البلاغه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده الهیات، استاد راهنما: کمال صحرایی اردکانی، 1359ش.
    31. Evans, V. and green, M., Cognitive Linguistics: An Introduction, 1.end. Edinburgh: Edinburgh university press, 2006.
    32. Johnson, M., The Body in the Mind, Chicago: University of Chicago press, 1987.
    33. Kovecses, zoltan, Metaphor: A Practical Introduction, New York: Oxford University Press, 2002.
    34. Lakoff, G. and Johnson, M., Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press, 1980.
    35. Yu, ning, The Contemporary Theory of Metaphor, Amsterdam: John Benjamins B.V, 1998.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار