بررسی پادرمیانی رخداد مباهله در فرود آمدن سورۀ آل‌عمران

نویسندگان

1 دانشگاه پیام نور

2 دانشگاه کاشان

چکیده

بی‌تردید برای فهم قرآن، مخاطب باید با زوایای نزول قرآن، فرهنگ، آداب‌ورسوم، محیط، شأن و اسباب‌ نزول واقف شود. بدون توجه به آنچه گفته شد، چنان فهمی حاصل نخواهد شد. این نوشتار برای بررسی ارتباط آیات اولیۀ سورۀ آل‌عمران و رخداد مباهله در سه بخش با طرح تاریخ‌گذاری سورۀ آل‌عمران و رخداد تاریخی مباهله، بررسی دلالی و سندی آیات و روایات، نامه‌نگاری و ورود قبایل به مدینه، فهمی روشن و صحیح از عدم هم‌زمانی نزول آیات سورۀ آل‌عمران و رخداد مباهله به دست دهد. هم‌مضمونی آیۀ 61 آل‌عمران با رخداد مباهله، سبب خلط سبب ‌نزول و هم‌زمانی در نزول شده است. با بررسی سندی و دلالی، در نظر گرفتن روایات ترتیب ‌نزول و رخدادهای قطعیِ تاریخی در آیات، سورۀ آل‌عمران در سال سوم نازل شده است. به‌‌رغم اینکه مباهله از اتفاقات قطعیِ تاریخی است، با نزول آل‌عمران هم‌زمان نیست. مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی و با بهره‌گیری از آیات، روایات و مستندات تاریخی نگاشته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

the Intercession of the Event of Mubāhila in the revelation of Surah Aal Imran

نویسندگان [English]

  • Reza Hajian Hosseinabadi 1
  • Parviz Rastegar Jazi, 2
1 University of Payame
2 University of Kashan
چکیده [English]

Undoubtedly, in order to understand the Qur'an, the audience must be aware of the angles of the revelation of the Qur'an, culture, customs, environment, occasions of revelation.                                   Such an understanding will not be achieved without concerning whatever said. This article is to examine the relationship between the first verses of the surah   Aal Imran and the event of Mubāhila in three parts with the plan of dating Surah Aal Imran and the historical event of Mubāhila, a study of signification and authenticity of verses and traditions, correspondence and the arrival of tribes in Medina, gives a clear and correct understanding of the non-coincidence of the revelation of the verses of Surah Aal Imran and the event of Mubāhila. The concurrence of Q.3:61 with the occurrence of Mubāhila, caused confusion occasion of revelation and coincidence in revelation. Surah Aal Imran has been revealed in the Third century AH by examining the authenticity and signification, considering the traditions of the order of revelation and definite historical events in the verses. Despite the fact that Mubāhila is a definite historical event, it does not coincide with revelation of Aal Imran. The article is written by descriptive-analytical method and using verses, traditions and historical documents

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Aal Imran
  • Occation of Revelation
  • Mubāhila
  • Dating of the Qur'an

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تحقیق هیئت‌علمى دار القرآن ‌الکریم، چ۳، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف ‌اسلامى‏، 1418ق.
    2. آقابزرگ‌ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعه، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
    3. آل‌غازی عانی، عبدالقادر ملاحویش، بیان ‌المعانی علی حسب ترتیب النزول، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق.
    4. ابن ‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمدطیب، الطبعة الثالثة، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
    5. ـــــ ، الجرح والتعدیل، حیدرآباد: طبعة مجلس دائرةالمعارف العثمانیة و بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1952م.
    6. ابن ‌اثیر، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل‏، بیروت: دار صادرـ دار بیروت، 1385ق.
    7. ــــــ ، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    8. ــــــ ، جامع الأصول فی أحادیث الرسول، تحقیق بشیر عیون، بیروت: دار الفکر، 1972م.
    9. ـــــ ، النهایة فی غریب‌ الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمدطناحى، چ۴، قم: اسماعیلیان‏، 1367ش.
    10. ــــ ، النهایة، قم: اسماعیلیان، 1421ق.
    11. ابن ‌اسحاق، محمد، سیرة رسول‌الله، تصحیح اصغر مهدوی، تهران: انتشارات خوارزمی، 1361ش.
    12. ابن حجر عسقلانی، احمد بن على، الاصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل‌احمد عبدالموجود و على‌محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    13. ـــــ ، تهذیب التهذیب، هند: مطبعة دائرةالمعارف النظامیه، 1326ق.
    14. ـــــ ، العجاب فی بیان الاسباب، تحقیق عبدالحکیم محمدالانیس، دمام: دار ابن‌الجوزی، بی‌تا.
    15. ابن ‌حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمد، المسند، چ۳، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1415ق.
    16. ابن ‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون‏، تحقیق خلیل شحادة، الطبعة الثانیه، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
    17. ابن ‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى،، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1410ق.
    18. ابن شهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل أبی‌طالبk، قم: علامه،. 1379ش.
    19. ابن طاووس، على بن موسى‏، اقبال الأعمال، چ۲، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، 1409ق.
    20. ـــــ ‏، سعد السعود للنفوس منضود، قم: دار الذخائر، بی‌تا.
    21. ابن‏ عطیه، عبدالحق بن ‌غالب‏، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافى‏ محمد، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422ق.
    22. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق.
    23. ابن قیم الجوزیه، محمد بن أبی بکر بن أیوب، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، بیروت: مؤسسة ‌الرسالة، السابعة والعشرون، کویت: مکتبة المنار الاسلامیه، الطبعة: 1415ق.
    24. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر، 1407ق.
    25. ـــــــ ، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    26. ابن ‌هشام، عبدالملک ‌‌بن‌ هشام‌‌الحمیری، السیرة‌النبویة، تحقیق مصطفى ‌السقا و ابراهیم ‌الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
    27. ابوالفتوح ‌رازی، حسین ‌بن ‌علی، روض‌ الجنان و روح‌ الجنان فی تفسیر القرآن‏، تصحیح محمدمهدى‏ ناصح و محمدجعفر یاحقى، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس ‌رضوى، 1408ق.
    28. احمدنژاد، امیر و کلباسی، زهرا، «خوانشی نو از آیات إذن قتال(اُذن للذین یقاتلون...) با تأکید بر نزول مکی سورۀ حج»، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال ششم، شمارۀ ۲، 1397ش، ص33ـ۵۲.
    29. احمدى میانجى، على‏، مکاتیب الرسول2، قم: دار الحدیث، 1419‏ق.‏
    30. انصاری، محمدرضا، گزارش لحظه به لحظه از ماجرای مباهله، چ2، قم: انتشارات دلیل، 1385ش.
    31. ــــــ ، اسرار مباهله، قم: انتشارات دلیل، 1382ش.
    32. بغوی، حسین ‌بن‌ مسعود، تفسیر البغوى المسمى معالم ‌التنزیل‏، تحقیق عبدالرزاق ‏‌مهدى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1420ق.
    33. بقاعی، ابراهیم ‌بن عمر، نظم الدرر فى تناسب ‌الآیات و السور، تحقیق عبدالرزاق غالب‏ مهدى، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1427ق.
    34. بلاذرى، احمد بن یحیی بن جابر، انساب‌ الاشراف، تحقیق سهیل ‌زکار و ریاض ‌زرکلى، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
    35. بیهقی، ابوبکر احمد بن‌ حسین، دلائل ‌النبوة و معرفة أحوال صاحب ‌الشریعة، تحقیق عبدالمعطى قلعجى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1405ق.
    36. پاک‌نیا، عبدالکریم، مباهله روشن‌ترین دلیل باورهای شیعه، مجله مبلّغان، شمارۀ 50، 1382ش.
    37. پانى‏پتى، ثناءالله‏، التفسیر المظهرى‏، کویت: مکتبة رشدیه‏، 1412ق.
    38. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف والبیان، تحقیق ابن‌عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1422ق.
    39. جوهری، اسماعیل بن‌ حماد، صحاح ‌اللغة، بیروت: دار العلم الملایین، 1410ق.
    40. حجتی، محمدباقر، پژوهشی در تاریخ‌ قرآن کریم، چ۱۵، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ویرایش دوم، 1379ش.
    41. حیدرزاده، ناصر، «اسباب‌ النزول از نگاه طباطبایی، جوادی آملی و معرفت»، فصلنامه کتاب و سنت، شمارۀ 1، 1393ش، ص147ـ184.
    42. خلیفة ‌بن‌ خیاط، ابوعمر، تاریخ خلیفة، تحقیق فواز، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    43. ذهبی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، الطبعة الثانیه، بیروت: دار الکتاب العربى، 1413ق.
    44. ــــــ ، سیر أعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث، 1427ق.
    45. راغب‌ اصفهانی، حسین ‌بن‌ محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، تحقیق صفوان عدنان ‌داوودى، بیروت: دارالشامیة، 1412ق.
    46. رحمان‌ستایش، محمدکاظم و نریمانی، زهره، «فهم و نقد کاربست روایات اسباب ‌النزول در الفرقان»، فصلنامه علوم حدیث، دورۀ بیست‌وسوم، شمارۀ 90، 1397ش، ص29ـ۵۰.
    47. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، تصحیح مصطفی حسین احمد، الطبعة الثالثه، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    48. ـــــ ، أساس‌البلاغة، بیروت: دار صادر، ‏1979م.
    49. ساجدی، ابوالفضل و مرتضوی شاهرودی، سید محمود، «واکاوی گونه‌های دخالت ذهنیت راویان در فهم حدیث»، فصلنامه علوم حدیث، سال هجدهم، شمارۀ ۲(68)، 1392ش، ص118ـ۱۴۵.
    50. سلیمی‌زارع، مصطفی، «جایگاه روایات جری و تطبیق در فرایند تفسیر قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال نوزدهم، شمارۀ 1(پیاپی 73)، 1392ش، ص۱۲۴ـ۱۴۱.
    51. سمرقندى، نصر بن محمد، بحر العلوم‏، تحقیق عمر عمروى، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
    52. سید قطب، فى ظلال القرآن‏، الطبعة الخامسة والثلاثین، بیروت: دار الشروق‏، 1425ق.
    53. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانۀ مرعشى نجفى، 1404ق.
    54. ــــ ، الاتقان فی علوم القرآن‏، تحقیق فواز احمد زمرلی، چ۲، بیروت: دار الکتاب ‌العربی‏، 1421ق.
    55. شوشتری، قاضی‌ نورالله، احقاق الحق، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1409ق.
    56. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، تفسیر الشهرستانی المسمى مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار، تهران: مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوط، 1387ش.
    57. صالحى شامى‏، محمد بن یوسف، سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد، تحقیق عادل‌احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
    58. صنعانى، عبدالرزاق بن همام‏، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق‏، بیروت: دارالمعرفة، 1411ق.
    59. طالقانی، محمود، پرتوى از قرآن، چ۴، تهران: شرکت سهامى انتشار، 1362ش.
    60. طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، به‌کوشش هادی خسروشاهی، چ۳، قم: بوستان کتاب، 1388ش.
    61. ــــــ ، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390ق.
    62. طبرانى، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، اردن: دار الکتاب الثقافی، 2008م.
    63. طبرسى، فضل ‌بن ‌حسن‏، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدى‌ طباطبایى و هاشم‌ رسولى، چ۳، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
    64. طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، الطبعة الثانیه، بیروت: دارالتراث، 1387ق.
    65. ــــ ، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
    66. طریحی، فخرالدین، مجمع ‌البحرین، چ۳، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1416ق.
    67. طوسى، محمد بن ‌حسن، ‏ التبیان فی تفسیر القرآن،‏ تصحیح احمدحبیب‏ عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، 1412ق.
    68. عسکرى، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغة، بیروت: دارالآفاق الجدیده، 1400ق.
    69. عنایه، غازى حسین، اسباب النزول القرآنی‏، بیروت: دار الجیل‏، 1411ق.
    70. غراب، کمال‌الدین، بررسی تطبیقی مباهله پیامبر2 با مسیحیان نجران، انتشارات بصیرت، 1390ش.
    71. غزالی، محمد، فقه ‌السیرة، دمشق: دار القلم، 1409ق.
    72. غضنفری، علی، «راهکارهای حل ‌تعارض در اسباب‌ نزول آیات»، مجلۀ پیام ‌جاویدان، شمارۀ 9، 1384ش، ص47ـ۸۲.
    73. فارسی، جلال‌الدین، پیامبری و انقلاب، قم: امید، بی‌تا.
    74. فاروق‌ آشکارتیزابی، محم و همکاران، «تحلیل و بررسی روش دکتر عابدالجابری در تاریخ‌گذاری قرآن ‌کریم»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 1(پیاپی 9)، 1395ش، ص۴۷ـ۶۲.
    75. فاروق آشکارتیزابی، محمد و همکاران، «تحلیل و بررسی روش تفسیری ملاحویش آل‌غازی در تاریخ‌گذاری قرآن‌ کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراB، سال چهاردهم، شمارۀ 1(پیاپی33)، 1396ش، ص۳۱ـ۵۵.
    76. فتاحی‌زاده، فتحیه و رجب‌زاده، شیرین، «نگرش علامه‌ طباطبایی بر روایات ترتیب نزول»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال دوم، شمارۀ ۱، 1387ش، ص29ـ۵۳.
    77. فخر رازی، محمد بن ‌عمر، التفسیر الکبیر مفاتیح الغیب، چ۳، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1420ق.
    78. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین‏، چ۲، قم: نشر هجرت‏، 1409ق.
    79. فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چ۲، قم: مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
    80. قرشى، على‏اکبر، احسن الحدیث، چ۲، تهران: بنیاد بعثت، 1375ش.
    81. قمی، عباس، سفینة البحار، قم: اسوه‏، 1414ش.
    82. قمی، علی ‌بن ابراهیم، تفسیر القمی‏، تحقیق طیب ‌موسوى‌جزایرى، چ۳، قم: دار الکتاب، 1363ش.
    83. ماسینیون، لویی، مباهله در مدینه، تهران: رسالت، 1378ش.
    84. مامقانی، عبدالله، مقباس‌ الهدایة، قم: آل ‌البیتk، 1411ق.
    85. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چ۲، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
    86. مسعودی، علی‌بن الحسین، مروج الذهب ‏و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، الطبعة الثانیه، قم: دارالهجرة، 1409ق.
    87. مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، ‏1368ش.
    88. مصلایی‌پور‌ یزدی، عباس، «تحلیل و بررسی روش تفسیری عبدالقادر ملاحویش آل‌غازی»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال پنجم، شمارۀ 10، 1387ش، ص81ـ۱۰۴.
    89. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم‌ القرآن، الطبعة الثالثه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1416ق.
    90. معموری، علی، «بررسی تاریخی آیۀ ‌مباهله و بازتارهای کلامی آن»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال پنجم، شمارۀ 19، 1386ش، ص47ـ۸۱.
    91. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة ‌حجج ‌الله علی العباد، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
    92. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن‌ سلیمان‏، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1423ق.
    93. مقریزى‏، تقی‌الدین احمد بن ‌علی، إمتاع‌ الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1420ق.
    94. مکارم‌شیرازی، ناصر، پیام قرآن، چ۹، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1386ش.
    95. میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، چ۵، تهران‏: امیرکبیر، 1371ش.
    96. نجفی، محمدجواد و موسوی، سید محمدتقی، «آراء تفسیری مفسران معاصر پیرامون آیۀ مباهله»، فصلنامۀ مطالعات تفسیری، سال ششم، شمارۀ 21، 1394ش، ص143ـ160.
    97. نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، تهران: نشر هستی‌نما، 1380ش.
    98. ـــــ ، «جستاری در تاریخ‌گذاری قرآن»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شمارۀ ۱، 1385ش، ص25ـ۵۲.
    99. واحدى، على بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق زغلول کمال بسیونى‏، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1411ق.
    100. واقدی، محمد بن عمر، کتاب ‌المغازى‏، تحقیق مارسدن جونس، الطبعة‌ الثالثه، بیروت: مؤسسة‌ الأعلمى، 1409ق.
    101. هلالى، سلیم ‌بن ‌قیس‏، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق محمد انصارى، قم: الهادى، 1405ق.
    102. یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت، معجم البلدان‏، چ۲، بیروت: دار صادر، 1995م.
    103. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر، تاریخ الیعقوبى‏، بیروت: دار صادر، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار