کاوشی در اعتبارسنجی حدیث «شَرُّ الْعُلَمَاءِ مَنْ جَالَسَ الْأُمَرَاءَ وَ خَیرُ الْأُمَرَاءِ مَنْ جَالَسَ الْعُلَمَاء»

نویسنده

دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان

چکیده

در مقام بررسی هر حدیثی می‌بایست زمینۀ صدور آن حدیث از معصوم محرز گردد و متن آن نیز یک اصل معرفتی یا عقیده‌ای درست یا راهکاری عملی و اخلاقی را بیان کند. حدیث مورد نظر که بیانگر صورت خاصی از ارتباط عالمان با حاکمان است، تقریباً از اواخر قرن اول هجری در قالب یک گفتمان روایی اجتماعی ظهور و به‌طور خاص در نزد طبقاتی از صوفیان و زهاد و وعاظ معروفی چون فضیل بن عیاض و سلمه بن دینار رواج داشت. با روش تحلیل تاریخی مشخص شد که حدیث بدون سند در منابع قرن چهارم و پنجم هجری نقل شده و در منابع اولیۀ حدیث فریقین اشاره‌ای به آن نشده است، فقط احادیثی نزدیک به مضمون آن را آورده‌اند. احتمال می‌رود این عدم نقل تحت‌تأثیر مخالفت‌های شدید فقها با صوفیان بوده باشد و اینکه برای فقیهان مسلمان، حضور و مراجعۀ عالمان به دربار حاکمان می‌تواند زمینه‌ساز احقاق حقوق مردم، ردّ مظالم و اقامۀ حدود شرعی و مانند آن باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Research in Validating of "sharr al-'ulamā man jālasa al-umarā wa khayru al-umarā man jālasa al-'ulamā" Hadith

نویسنده [English]

  • Ahmad Gharaee Soltan Abadi
University of Vali-e-Asr Rafsanjan
چکیده [English]

In the position of examining any hadith, the occasion of producing of that hadith must be proven from the infallible and its text must also express an epistemological principle or correct beliefs or a practical and moral solution. This hadith, which expresses a special form of scholars' relationship with the governor, appeared in the form of a social tradiion discourse almost from the end of the first century AH, and was especially popular among classes of Sufis, ascetics and famous preachers such as Fudhail ibn 'Ayyāz and Salma ibn Dīnār. Through the method of historical analysis, it was found that this hadith has been quoted in the sources of the fourth and fifth centuries AH without Isnad and has not been mentioned in the primary sources of the hadith of the two sects, only hadiths close to its content have been mentioned. It is possible that this lack of transmitting was influenced by the fierce opposition of the jurists to the Sufis, and that for muslim jurists, the presence and return of scholars to the court of the governors could pave the way for the realization of people's rights, rejection of oppression and establishment of sharia limits and the like.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Validating
  • Worst Scholars (sharr al-'ulamā)
  • Best Governors (khayru al-umarā)
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمن، الجرح و التعدیل، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد: دائرةالمعارف العثمانیه، 1371ق.
    3. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.
    4. ابن ابی فراس، ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر(مجموعة ورام)، قم: مکتبة فقیه، 1410ق.
    5. ابن الجوزی، ابوالفرج، منهاج القاصدین و مفید الصادقین، تحقیق کامل محمد الخراط، دمشق: دار التوفیق، 1431ق.
    6. ابن رستم بن شروین، مرزبان، مرزبان‌نامه، ترجمۀ سعدالدین وراوینی، به‌کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی علیشاه، 1389ش.
    7. ابن ‌سلامه، محمد، شرح فارسی شهاب الأخبار، تحقیق جلال‌الدین حسینی ‌ارموی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ش.
    8. ابشیهی، ابوالفتح محمد بن احمد، المستطرف فی کل فن مستظرف، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت: عالم الکتب، 1419ق.
    9. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، بهجة المجالس و أنس المُجالس، تحقیق محمد مرسی الخولی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1981م.
    10. ـــــــ ، جامع بیان العلم و فضله، تحقیق ابوالأشبال الزهیری، الدّمام: دار ابن الجوزی، 1421ق.
    11. ابن مفلح، محمد بن مفلح، الآداب الشرعیة و المنح المرعیة، تحقیق شعیب الارنؤوط و عمر القیّام، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1419ق.
    12. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، تحقیق محمدرضا شفیعی کدکنی، قاهره: دار أم القراء للطباعة والنشر، بی‌تا.
    13. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، تبریز: نشر بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
    14. افلاطون، جمهور، ترجمۀ فؤاد رحمانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1379ش.
    15. امین العاملی، سید محسن، أعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
    16. انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر، 1411ق.
    17. بحرانی، شیخ یوسف، الکشکول، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1998م .
    18. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت: دار ابن کثیر، 1423ق.
    19. بستی، محمد بن ابی حبان، الثقات، حیدرآباد: دائرةالمعارف العثمانیه، 1393ق.
    20. بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، تحقیق عبدالعلی عبدالحمید حامد، مکتبة الرشد للنشر والتوزیع بالریاض بالتعاون مع الدار السلفیة ببومبای بالهند، 1423ق.
    21. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن، تحقیق و تعلیق احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبدالباقی و ابراهیم عطوة، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
    22. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح سید مهدی رجایی، قم: دار الکتاب الاسلامی، 1410ق.
    23. حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الأربعة، بیروت: دار التعارف، 1422ق.
    24. ذهبی، شمس‌الدین، سیر أعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405ق.
    25. راوندی، فضل الله بن علی، النوادر، تحقیق احمد صادقی اردستانی، قم: دار الکتاب، بی‌تا.
    26. زمخشری، محمود بن عمر، ربیع الأبرار و نصوص الأخیار، تحقیق عبدالأمیر مهنّا، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1412ق.
    27. زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین، 1989م.
    28. سعدی، مصلح بن عبدالله، گلستان، تصحیح‌ محمدعلی فروغی، مشهد: شرکت به نشر، 1379ش.
    29. سلمی، ابوعبدالرحمن، مجموعة آثار السلمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1369ش.
    30. سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
    31. سیوطی، جلال‌الدین، ما رواه الأساطین فی عدم المجئ إلى السلاطین، تحقیق محمد فتحی السید، طنطا: دار الصحابة للتراث، 1411ق.
    32. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1434ق.
    33. شوکانی، محمد بن عبدالله، رفع الأساطین فی حکم الاتصال بالسلاطین، حققه و علق علیه وخرج أحادیثه: محمد صبحی بن حسن حلاق أبو مصعب، صنعا: مکتبة الجیل الجدید، 1427ق.
    34. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1383ش.
    35. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین، 1362ش.
    36. ــــــ ، ثواب الأعمال و عقال الأعمال، قم: دارالشریف الرضی للنشر، 1406ق.
    37. طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دار الفکر العربی، 1400ق.
    38. عثیمین، محمد بن صالح، التعلیق علی رسالة رفع الأساطین فی حکم الاتصال بالسلاطین، الریاض: مدار الوطن للنشر، 143ق.
    39. عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیا، تصحیح رینولد نیکلسون، مطبعة لیدن هلند، 1905م.
    40. علوی، محمد بن علی بن حسین، المناقب، تحقیق حسین موسوی بروجردی، قم: نشر دلیل ما، 1428ق.
    41. غزالی، محمد، احیاء علوم‌الدین، بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.
    42. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، تصحیح عبدالله نعمة، قم: دار الذخائر، 1410ق.
    43. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    44. فیض کاشانی، محمد محسن بن مرتضی، نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین‏، تحقیق مهدی انصاری قمی، تهران: مؤسسۀ مطالعات وتحقیقات فرهنگی، 1371ش.
    45. متقی هندی، علی‌ بن ‌حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، صححه: شیخ صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405ق.
    46. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه‏، تصحیح و تحقیق حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم، مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406ق.
    47. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تحقیق جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    48. مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
    49. منزوی، احمد، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1369ش.
    50. مولوی، محمد جلال‌الدین، فیه مافیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات نگاه، 1386ش.
    51. هجویری، ابوالحسن علی، کشف المحجوب، تهران: نشر طهوری، 1375ش.