بررسی سندی و دلالی حدیث موسوم به سیب معراج و بازتاب آن در شعر شاعران آیینی

نویسندگان

دانشگاه کاشان

چکیده

حدیث اعطای سیب بهشتی به پیامبر2 در معراج و تأثیر آن در شکل‌گیری نطفۀ حضرت زهراu با اینکه در بسیاری از منابع اسلامی ذکر شده، باز هم عده‌ای با دیدۀ تردید یا انکار بدان نگریسته و آن را متروک، مرسل و ضعیف دانسته و از نقل آن خودداری کرده‌اند. اما اغلب مفسران و دانشمندان اسلامی، ضعف از جهت مضمون را با تقویت و دلالت روایات فراوان دیگر، برطرف و نتایج قابل توجهی را از متن آن استنتاج کرده‌اند. یکی از اشکالات وارد بر این حدیث، آن است که اکثر صحابه و تابعین، زمان معراج را در بازۀ سال‌های دهم تا دوازدهم بعثت دانسته‌اند که در این زمان با توجه به نقل مشهور دربارۀ زمان تولد حضرت زهراu، سال پنجم بعثت، ایشان تقریباً هفت‌ساله بوده‌اند. ازاین‌رو، حدیث مذکور را از درجۀ اعتبار ساقط دانسته‌اند. این نگاشته، علاوه بر بررسی سیر تاریخی این حدیث و اختلاف آراء مفسران و اندیشمندان اسلامی دربارۀ زمان معراج و تولد حضرت زهراuدر متون و منابع اسلامی، سعی دارد تا ضمن اثبات مسئلۀ تعدد معراج، بازتاب این حدیث را به‌دلیل شهرت فراوانش، در شعر شاعران آیینی، تحلیل و بررسی کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

"A Study of the Isnad and Significance of a Hadith Called the Apple of Ascension and Its Reflection in the Poetry of Ritual Poets"

نویسندگان [English]

  • Reza Shajari
  • Elham Arabshahi Kashi
University of Kashan
چکیده [English]

The hadith of giving the apple of paradise to the Prophet (PBUH) in ascension and its effect on the formation of the semen of Hazrat Zahra (AS), although it is mentioned in many Islamic sources; still, some looked at it with skepticism or denial and considered it matrūk, mursal and ḍa'īf and refused to quote it. However, most Islamic commentators and scholars have eliminated the weakness in terms of content by strengthening and implying many other traditions and have inferred significant results from its text. One of the drawbacks of this hadith is that most of the companions and followers have considered the time of Ascension in the period of 10-12 years, which according to the famous traditions about the time of birth of Hazrat Zahra (AS) - the fifth year after Bi'that and she was almost 7 years old. Hence, this hadith has been considered invalid. In addition to examining the historical course of this hadith and the differences of opinion of Islamic commentators and thinkers about the time of Ascension and the birth of Hazrat Zahra (AS) in Islamic texts and sources, this article tries to affirm the issue of the multiplicity of Ascension and analyze the reflect of this hadith in the poetry of ritual poets.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ascension of the Prophet (PBUH)
  • Hazrat Zahra (AS)
  • Hadith of the Apple of Heaven
  • Ritual Poetry

مراجع

  1.  

    1. ابن الاثیر، عزالدین علی، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمۀ عباس خلیلی، به‌اهتمام سادات ناصری، تصحیح مهیار خلیلی، تهران: علی‌اکبر علمی مدیر مؤسسۀ مطبوعاتی علمی، 1344ق.
    2. ابن قیم جوزیه، شمس‌الدین ابی عبدالله محمد بن ابی بکر الزرعی الدمشقی، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، الجزء الثالث، بإهتمام شعیب الأرنؤوط و عبدالقادر الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرساله، مکتبة المنار الاسلامیه، 1410ق/1990م.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی صدوق، تهران: کتابچی، 1376ق.
    4. ـــــــ، علل الشرایع، ترجمۀ هدایت‌الله مسترحمی، تهران: کتابفروشی مصطفوی، بی‌تا.
    5. ـــــــ، معانی الاخبار، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: نشر اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1403ق.
    6. ـــــــ، عیون اخبار الرضاR، تصحیح مهدی لاجوردی، تهران: جهان، 1378ش.
    7. ـــــــ، التوحید للصدوق، تصحیح‌ هاشم حسینی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1398ق.
    8. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری ابی عبدالله محمد بن اسماعیل البخاری، قام بشرحه محب‌الدین الخطیب، رقم کتبه و ابوابه و... محمد فؤاد عبد الباقی، راجعه محب‌الدین خطیب، الطبعة الاولی، قاهره: دار احیاء التراث العربی، 1407ق.
    9. ابن خلدون، ابوزید عبدالرحمن، العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمۀ محمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
    10. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
    11. ابن سید الناس الشافعی، فتح‌الدین ابو الفتوح محمد بن سید الناس الشافعی، عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، ضبطه و شرحه و علق علیه الشیخ ابراهیم محمد رمضانی، بیروت- لبنان: دار القلم، بی‌تا.
    12. ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب علیهم السلام لابن شهرآشوب، قم: علامه، 1379ق.
    13. ابن طاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، تصحیح علی عاشور، قم: خیام، 1400ق.
    14. ابن هشام، السیرة النبویه، حققها و ضبطها و شرحهها مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ شبلی، جزء 2، بیروت-لبنان: دار إحیاء التراث العربی، 1985م.
    15. ادیب بهروز، محسن، معراج از دیدگاه قرآن و روایات، چ2، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به نشر امیرکبیر، 1384ش.
    16. اربلی، ابی الحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح، کشف الغمة فی معرفة الائمه، الجزء 2، تعلیق سید ‌هاشم رسولی، به اهتمام سید علی بنی‌هاشمی، تبریز(قم المطبعة العلمیه): مکتبه بنی‌هاشمی، 1381ق.
    17. اصفهانی(عمادزاده)، عماد‌الدین حسین، زندگانی چهارده معصومk، چ11، قم: طلوع، 1370ش.
    18. اصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین، فرزندان ابوطالب، ترجمۀ جواد فاضل، چ2، تهران: علمی، 1362ش.
    19. انصاری قرطبی، ابی عبدالله محمد بن احمد، الجامع الأحکام القرآن، بیروت: دار الکتب العربی، بی‌تا.
    20. آملی، سید حیدر، انوار الحقیقه و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة، تحقیق و تعلیق سید محسن موسوی تبریزی، قم: نور علی نور، 1382ش.
    21. بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الایات و الاخبار و الاقوال: فی أحوال سیدة النساء فاطمة الزهراءB، الطبعة الثانیه، قم: تحقیق و نشر مؤسسۀ الامام المهدیZ، 1411ق.
    22. بحرانی، سید‌ هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة بعثة، 1374.
    23. بخاری، محمی بن اسماعیل، مختصر صحیح بخاری، به اختصار ابوالعباس زین‌الدین احمد بن احمد بن عبدالطیف الشرجی الزیبدی و ترجمۀ عبدالقادر ترشابی، چ2، زهدان: حرمین، 1388.
    24. بروجردی، سید ابراهیم، تفسیر جامع: جمع‌آوری‌شده از تفسیر امامR و عیاشی و کتب اخبار معتبره بانضمام ترجمه تفسیر علی بن ابراهیم قمی، مشهد: نشر کتابخانۀ صدر، 1339.
    25. جان‌احمدی، فاطمه، تصویر محمد2 و حضرت زهراu در دایرةالمعارف اسلام، ترجمه و نقد زیر نظر محمود تقی‌زاده داوری، چ1، قم: مؤسسۀ شیعه‌شناسی قم، 1388ش.
    26. جزائری، نعمت‌الله بن عبدالله، ریاض الابرار فی مناقب الائمة اطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1427ق/2006م.
    27. جلالی، محمدحسین، انوار جاویدان، قم: صحافی عدالت، 1362ش.
    28. جوزی القرشی البغدادی، ابی الفرج جمال‌الدین عبدالرحمن بن علی بن محمد، زاد المسیر فی علم التفسیر، جزء الخامس، الطبعة الرابعه، بیروت: المکتب الاسلامی، 1987م-1407ق.
    29. حاکم نیشابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا، الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق.
    30. حسینی استرآبادی، سید شرف‌الدین، تأویل الایات الظاهرة، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1409ق.
    31. حلی، شیخ عزالدین ابو محمد الحسن بن سلیمان بن محمد، المحتضر، تحقیق سید علی اشرف، مطبعه شریعت، الطبعة الاولی، نجف: المکتبه، 1424ق/1382ش.
    32. خباززاده کاشانی، حبیب‌الله، خوشه‌های گل‌افشان: ناب سروده‌های ولایی و عاشورایی خباز کاشانی، به‌اهتمام محسن حافظی، چ1، قم: جمال، 1386ش.
    33. خضری بک، شیخ محمد، نور الیقین فی سیرة سید المرسلین محمد2، تحقیق حمدی زمزم، دمشق ـ سوریه: بی‌نا، 1988م.
    34. خطیب بغدادی، الامام الحافظ ابی بکر احمد بن علی، تاریخ البغداد: أو مدینة السلام، جزء الخامس، دراسه و تحقیق مصطفی به عبدالقادر عطا، 1417ق.
    35. داعی آرانی، ملاحسن، دیوان قصاید، به‌کوشش حبیب‌الله سلمانی آرانی، چ1، قم: نور السجاد، 1383ش.
    36. راوندی، قطب‌الدین، الخرائج و الجرائح، الجزء الاول، مؤسسۀ امام مهدیZ، چ۱، قم: المطبعة العلمیه، 1409ق.
    37. رسولی محلاتی، سید‌هاشم، زندگانی حضرت محمد خاتم النبیین2، چ12، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378ش.
    38. زکی‌زادۀ رنانی، علیرضا، پژوهشی قرآنی و روایی دربارۀ معراج پیامبر2، چ11، قم: زائر آستان مقدس، 1396ش.
    39. زمخشری الخوارزمی، ابی القاسم جارالله محمود بن عمر، الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت-لبنان: دار المعرفة، بی‌تا.
    40. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت: تجزیه و تحلیل کاملی از زندگانی پیامبر اکرم2، چ۱۷، قم: بوستان کتاب، 1345ش.
    41. سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، صحّحها و خرج احادیثها الشیخ نجدت نجیب بتقدیم عبدالرزاق المهدی، بیروت‌ـ لبنان: دار احیاء التراث العربی، 1421ق/2001م.
    42. شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1420ق.
    43. شبّر، السیّد عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، راجعه حامد حنفی داود، الطبعة الثانیه، بیروت-لبنان: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    44. شریف لاهیجی، بهاء‌الدین محمد بن شیخعلی، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح میر جلال‌الدین حسینی ارموی محدث، چ3، تهران: داد، 1373.
    45. شعار، جعفر، تاریخ بناکتی: روضة الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی، 1348.
    46. شیبانی المعروف بابن الاثیر، عزالدین ابی الحسن علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، تحقیق مکتب التراث، تابع الرسل و الانبیاء و بدایة الهجرة النبویه، بیروت-لبنان: دار احیاء التراث العربی، 1430ق/2009م.
    47. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی أصول الائمه، تصحیح محمد بن محمد الحسین القائینی، قم: مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضاR، 1376ش/1418م.
    48. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین، تهران: کویر، 1384.
    49. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، ترجمۀ علل الشرایع و الاسلام، ترجمۀ حسین قاسمی، چ1، قم: امین‌الله، 1388.
    50. صدیقی، ماشاءالله، صلای عشق، کاشان: نشر یاران مهدیZ، 1388.
    51. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران: محمدی، 1353.
    52. طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن، ترجمۀ تفسیر مجمع البیان، ترجمۀ علی کرمی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1380.
    53. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تصحیح محمدباقر خرسان، مشهد: مرتضی، 1403ق.
    54. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیه، 1390ق.
    55. طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلایل الامامة، تصحیح قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه، قم: بعثت، 1413ق.
    56. ــــــ ، نوادر المعجزات فی مناقب الائمة الهدیk، تصحیح باسم محمد اسدی، قم: دلیل ما، 1427ق.
    57. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری: تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1352ـ1389 الکترونیک.
    58. عاملی، جعفر مرتضی، سیرۀ صحیح پیامبر بزرگ اسلام، ترجمۀ حسین تاج‌آبادی، قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی آزاد گرافیک، 1373.
    59. ــــــ ، الصحیح من سیرة النبی الاعظم2، الطبعة الرابعه، بیروت- لبنان: دار الهادی، 1995م/1415ق.
    60. عسییلی عاملی، علی، الاسراء و المعراج: نظرة العامة: دراسه و تحلیل، الطبعة الثانیه، بیروت: الدار الاسلامیه، 1408ق/1988م.
    61. علوی حسینی موسوی، میر جعفر، تفسیر القرآن کشف الحقایق عن نکت الایات و الدقایق، ترجمۀ عبد المجید-صادق نوبری، چ5، تهران: کتابخانۀ نوبر، 1361ش.
    62. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سید‌ هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیه، 1380ق.
    63. عیشی راوندی(متخلص به رسا)، علی‌اکبر، سوز رسا، کاشان: مجمع متوسلین به آل محمد2، 1396.
    64. غفاری مازندرانی، نظام‌الدین احمد، شرح و ترجمه احتجاج طبرسی، تصحیح پاکتچی، تهران: کتابفروشی مرتضوی، بی‌تا.
    65. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی، 1375ش.
    66. فرات کوفی، ابی القاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، چ۲، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، 1416ق.
    67. فروتن(متخلص به کاشانی)، حسن، نغمۀ کاشانی، چ1، اصفهان: صغیر، 1383.
    68. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علیR، 1406ق.
    69. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، نوادر الاخبار فیما یتعلق بأصول‌الدین للفیض، تصحیح مهدی انصاری قمی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371.
    70. قاری‌زادۀ کاشانی، محمود، تجلی سعادت، پندیات، قصاید، مثنویات، سروده‌های مذهبی، نوحه‌های سینه‌زنی، چ1، قم: برهان، 1372.
    71. قرموشی، عمر بن صالح بن حسن، «الاسراء والمعراج و مسائل العقیدة فیهما»، اشراف الدکتور احمد بن عبداللطیف آل عبداللطیف، رساله مقدمه لنیل درجه الماجستیر فی العقیده، العربیة السعودیة وزارة التعلیم العالی: جامعة ام القری، 1997م/1418ق.
    72. قسطلانی، ابی العباس شهاب‌الدین احمد بن محمد، ارشاد الساری الشرح الصحیح البخاری، و بهامشه صحیح مسلم بشروح النووی، الطبعة السابعه، بیروت ـ لبنان: دار الکتاب العربی، 1323ق.
    73. قسطلانی، الشیخ احمد بن محمد، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیه، شرح و علّق علیه المأمون بن یحیی‌الدین الجنان، طبعة جدیدة کامله، بیروت-لبنان: دار الکتب العلمیه، 1416ق/1996م.
    74. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقایق و بحر الغرایب، تصحیح حسین درگاهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، 1368.
    75. قمی، عباس، منتهی الآمال: شامل زندگانی حضرت رسول اکرم و اهل بیت نبوتk، تصحیح فرید فتحی و سعید خراطها زیر نظر رضا مرندی، چ۲، تهران: انتشارات مقدس، 1379.
    76. قمی، علی ابن ابراهیم، ترجمۀ تفسیر قمی، ترجمۀ جابر رضوانی، چ1، قم: بنی الزهراء، 1388.
    77. قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال أشرف الحسینی، الطبعة الثالثه، طهران-قم: دار الاسوة للطباعة و النشر، 1416ق/1375ش.
    78. کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر کبیر منهج الصادقین، تصحیح حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1346.
    79. کاظمی، شیخ ماجد، روایات ساختگی: بررسی و نقد پاره‌ای از روایات جعلی، دفاع از مذهب اهل بیتk، چ1، قم: دار الهدی، 1396.
    80. کلینی، محمد بن یعقوب، الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد، ترجمۀ کمره‌ای، تهران: کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا.
    81. مالکی المکی الشهیر بابن الصباغ، علی بن محمد بن احمد، الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمهk، نجف: مطبعة العدل فی النجف نشریات مکتبة دار الکتب التجاریه، بی‌تا.
    82. مجاهدی، محمدعلی، شکوه تماشایی، چ۱، تهران: نشرتکا(توسعۀ کتاب ایران)، 1387ش.
    83. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمه، تصحیح جمعی از محققان، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1403ق و 1412ق.
    84. ـــــ ، حیوة القلوب: تاریخ پیامبر اسلام2، تحقیق سید علی امامیان، چ1، قم: عصر ظهور، 1389.
    85. ـــــ ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل رسول: شرح الکتاب الکافی الکلینی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1411ق/1369ش.
    86. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تصحیح حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406ق.
    87. مستنبط، سید احمد، القطره: قطره‌ای از دریای فضایل اهل بیتk، جلد اول به ترجمۀ محمد ظریف و جلد دوم به ترجمۀ محمدحسین رحیمیان، چ9، قم: حاذق، 1430ق.
    88. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1388.
    89. مغنیه، محمدجواد، فضیلت‌های امام علیR، ترجمۀ سید عبدالرزاق سیادت، چ1، قم: مؤسسۀ دار الکتاب الاسلامی، 1386.
    90. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، الطبعة الثالثه، بیروت ـ لبنان: دار العلم للملایین، 1981.
    91. میبدی، ابوالفضل رشید‌الدین، کشف الاسرار و عدة الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به‌اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: دانشگاه تهران، 1339ش/1380ق.
    92. نبهانی، یوسف بن اسماعیل، الانوار المحمدیة من المواهب اللدنیه، بی‌جا: دار الفکر، بی‌تا.
    93. واصف بیدگلی، دیوان واصف بیدگلی، با مقدمه عباس بهنیا و تحقیق و تصحیح احمد بیدگلی، آران و بیدگل: نشر مکتب بیدران، 1392.
    94. وشنوی، محمد قوام، حیاة النبی و سیرته، باشراف رضا الاستادی، دار الأسوة للطباعة والنشر، 1416ق.
    95. هارونی مقدم آرانی(آیت)، حسن، یک آسمان ستاره، قم: نشر حق‌بین، 1391.
    96. هیثمی، نورالدین علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، الجزء التاسع، بتحریر العراقی و ابن حجر، الطبعة الثالثه، بیروت ـ لبنان: دار الکتاب العربی، 1402ق/1982م.
    97. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، چ۹، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1382ش.
    98. یونسیان، حسین، ودیعة الرسول، چ۱، تهران: نشر برهان، 1374.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار