نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان. اصفهان ایران
2 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان اصفهان.ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The book Tuhaf al-ʿuqūl by Hassan ibn Shuʿbah al-Harrānī is one of the Shiite moral sources. Due to Irsāl in its sanad, it is not possible to examine the Rejāl aspect of traditions in this book. However, the text of these traditions can be found in Shiite and Sunni sources. Accordingly, the present article examines the author's narrative style by descriptive-analytical method with historical and narrative research of the short traditions of Imam Ali (as) in various sources of the two sects. And the article has identified the traditions of the book "The Tuhaf al-ʿuqūl" in the earlier traditional sources. Also this article has analyzed the sources that Harrānī used in the short traditions of Imam Ali (as) and has identified traditions that do not exist in previous sources. The achievements of this article indicate that out of a total of 158 traditions, twenty traditions are not available in earlier sources and the issuance of seven traditions by the Imam Ali (as) is not proven. Also, most of the traditions appear for the first time in the sources of the fifth and sixth centuries.
کلیدواژه‌ها [English]
1. ابن أبی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405ق.
2. ابن أبی‌شیبة الکوفی، المصنف، تحقیق و تعلیقِ سعید اللحام، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1409ق/ 1989م.
3. ابن أبی الدنیا، الحسن الظن بالله، تحقیق مخلص محمد، بی‌جا: بی‌نا، 1408ق/ 1988م.
4. ـــــــــــ ، العقل و فضله، تحقیق محمد الصغیر لطفی، بی‌جا: مؤسسه کتب الثقافیه، 1413ق.
5. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم:مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
6. ابن بسطام، عبدالله و حسین، طبّ الأئمۀk، تحقیقِ محمدمهدى خرسان، قم: دار الشریف الرضی، 1411ق.
7. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت: دار صدر، بی‌تا.
8. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی‌محمد بجاوی، بیروت: دارالجبل، 1412ق.
9. ـــــــ ، جامع بیان العلم و فضله، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1398ق.
10. ابن عبدالوهاب، حسین، عیون المعجزات، قم: مکتبة الداورى، بی‌تا.
11. ابن فهد حلى، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، تحقیق و تصحیح احمد موحدى قمى، بی‌جا: دار الکتب الاسلامی، 1407ق.
12. ابن ماجه، السنن، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
13. ابومخنف کوفى، لوط بن یحیى، وقعة الطفّ، تحقیق محمدهادى یوسفی غروی، قم: جامعۀ مدرسین، ۱۴۱۷ق.
14. ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت: دار الکتاب العربی، 1405ق.
15. أبویعلى الموصلی، مسند أبی یعلى، تحقیق حسین سلیم أسد، بی‌جا: دار المأمون للتراث، بی‌تا.
16. اخلاقی، رجب، بررسی و نقد مبانی و مصادیق قاعدۀ الاجارة احد معایش العباد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، مشهد، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، استاد راهنما: محمد نوروزی، 1396ش.
17. اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تحقیق هاشم رسولى محلاتى، تبریز: بنى‌هاشمى، 1381ق.
18. اسکافى، محمد بن همام بن سهیل، التمحیص، تحقیق مدرسه امام مهدىZ، قم: مدرسة الامام المهدىZ، ۱۴۰۴ق.
19. امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف، 1403ق.
20. انصاری قمی، حسن، جستارهای تاریخی دربارۀ تشیع، تهران: حکمت، 1396ش.
21. اهوازی کوفی، حسین بن سعید، الزهد، قم: المطبعة العلمیه، ۱۴۰۲ق.
22. ایزدی‌فر، علی‌اکبر و همکاران، «بررسی اعتبار روایات تحف العقول»، رهیافت‌هایی در ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ، شمارۀ ۹۶، 1395ش، ص۲۹ـ۵۱.
23. ایزدی‌فر، علی‌اکبر و همکاران، «بررسی اعتبار تحف العقول»، ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ، شمارۀ 96، 1395ش، ص29ـ51.
24. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
25. بصیرت، علی، اندیشه‌نامۀ کلامی ابن شعبه حرانی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث، استاد راهنما: سید اکبر موسوی تنیانی، 1397ش.
26. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
27. بنائی، هاجر و لطفی، سید مهدی، تبارشناسی روایات قصار تحف العقول، دوفصلنامه علمی مطالعات فهم حدیث، شمارۀ 12، 1399ش، ص۱۲۵ـ۱۴۳.
28. بیهقی، احمد بن الحسین، شعب الایمان، تحقیق أبی هاجر محمدالسعید بن بسیونی زغلول/ تقدیم دکتور عبدالغفار سلیمان البنداری، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1410ق/ 1990م.
29. پسندیده، حسین، «بررسی مقایسه‌ای عهدنامه مالک اشتر در سه کتاب نهج البلاغه، تحف العقول و نهایة العرب»، فصلنامه علوم حدیث، شمارۀ 17، 1391ش، ص207ـ228.
30. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات، 1366ش.
31. توحیدی، أبوحیان، البصائر و الذخائر، بی‌جا: موقع الوراق، بی‌تا.
32. جمعی از علما، الاصول الستة عشر، قم: دار الشبستری للمطبوعات، 1363ق.
33. جوهری، علی بن الجعد بن عبید، مسند ابن الجعد، روایة و جمع: أبی‌القاسم‌عبدالله بن محمد البغوی، به مراجعه و تعلیق و فهرست الشیخ عامر أحمد حیدر، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
34. حر عاملی، امل الآمل، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
35. ــــــــ ، وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسة آل البیتk، 1409ق.
36. ــــــــ ، اﻟﻔﺼﻮل اﻟمهمة ﻓﯽ أﺻﻮل اﻷﺋمة، ﻗﻢ: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻌﺎرف اسلامی اﻣـﺎم رﺿـﺎR، 1418ق.
37. حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، ۱۳۶۳ش.
38. حزبائی، خلود، نقد و بررسی احادیث امام صادقR (از وصیت عبدالله بن جندب تا صفت خروج از ایمان)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه چمران، اهواز، استاد راهنما: قاسم بستانی، 1396ش.
39. ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻋﺎﻣﻠﯽ، ﺟﻮاد ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ، ﻣﻔﺘﺎح الکرامة ﻓﯽ ﺷﺮح ﻗﻮاﻋﺪ الاعلامة، ﻗـﻢ: دﻓﺘـﺮ اﻧﺘﺸـﺎرات اسلامی، 1419ق.
40. حکیمى، محمدرضا و همکاران، الحیاة، ترجمۀ احمد آرام، تهران: فرهنگ اسلامى، ۱۳۸۰ش.
41. حلوانی، حسین بن محمد، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، تحقیق مدرسة الامام المهدیZ، قم: مدرسة الامام المهدیZ، ۱۴۰۸ق.
42. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الأسناد، تصحیح مؤسسة آل البیتk، 1413ق.
43. حنبلی، عبدالرحمن بن احمد، جامع العلوم والحکم فی شرح خمسین حدیثا من جوامع الکلم، تحقیق شعیب الأرناؤوط،بیروت: مؤسسة الرساله، ۱۴۲۲ق/ ۲۰۰۱م.
44. خمینی، روح‌الله، کتاب الطهارة، قم: مؤسسۀ حکمت، 1376ش.
45. دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
46. ـــــ ، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، تحقیق مؤسسۀ آل البیتk، قم: آل البیتk، 1408ق.
48. رحیمی، زهرا، بررسی سندی و دلالی روایات امام علیR در کتاب تحف العقول در خصوص صبر، تقوا و حسن خلق، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکده اصول‌الدین، شعبه دزفول، استاد راهنما: سید یوسف محفوظی موسوی، 1396ش.
49. رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم: هجرت، 1404ق.
50. ـــــ ، المجازات النبویة، تحقیق مهدى هوشمند، قم: دار الحدیث 1422ق.
51. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسۀ امام صادقR، بی‌تا.
52. سپاسی، طیبه، ترجمه و تحقیق حدیث جوامع الاشرایع از امام رضاR و بررسی احکام فقهی مستفاد از آن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه قم، استاد راهنما: سید محمدجواد وزیری‌فرد، 1388ش.
53. شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم: جامعۀ مدرسین، ۱۴۲۰ق.
54. شایسته‌نژاد، علی‌اکبر، «جایگاه تحفالعقول در منابع روایی شیعه»، علوم حدیث، شمارۀ 1 و 2، 1390ش، ص245ـ261.
55. شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین،مجالسالمؤمنین، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
56. شهید ثانى، زین‌الدین بن على، منیة المرید، تحقیق رضا مختارى، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، 1409ق.
57. صالحی انصاری، احمد، بررسی و نقد احادیث پیامبر2 در کتاب تحف العقول (سند و رجال و منبع‌شناسی، ترجمه و شرح احادیث)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه چمران، اهواز، استاد راهنما: سید یوسف محفوظی موسوی، 1391ش.
58. صدر، سید حسن، نهایة الدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة، تحقیق ماجد الغرباوی، بی‌جا: نشر المشعر، 1354ق.
59. صدوق، محمد بن على ابن بابویه، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۶۲ش.
60. ـــــــ ، أمالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
61. ـــــــ ، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
62. صوری، محمد بن علی، الفوائد المنتقاة والغرائب الحسان، عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق/ 1987م.
63. طبرانی، سلیمان بن احمد، الدعاء، تحقیق مصطفى‌عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1413ق.
64. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
65. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم: دار الثقافة، 1414ق.
66. طیالسی، سلیمان بن داود، مسند أبی‌داود الطیالسی، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
67. فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی، ۱۳۷۵ش.
68. فتنی، محمد بن طاهر، تذکرة الموضوعات، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
69. قضاعی، محمد بن سلامة، دستور معالم الحکم و مأثور مکارم الشیم من کلام أمیر المؤمنین علی ابن أبیطالب، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: مؤسسة الرساله، 1405ق/ 1985م.
70. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، انوار الفقاهة- کتاب المکاسب، ﻧﺠـﻒ: ﻣﺆﺳﺴـة ﮐﺎﺷـﻒ، 1422ق.
71. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح دار الحدیث، قم: دار الحدیث، 14۲۹ق.
72. کراجکى، محمد بن على، کنز الفوائد، تحقیق عبدالله نعمه، قم: دار الذخائر، 1410ق.
73. ــــــ ، معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، تحقیق احمد حسینى، تهران: المکتبة المرتضویه، 13۵۳ش.
74. لیثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، تحقیق حسین حسنى بیرجندى، قم: دار الحدیث، 1376ش.
75. مازندرانى، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی- الأصول و الروضة، تحقیق ابوالحسن شعرانى، تهران: المکتبة الاسلامیه، 1081ق.
76. ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﯽ، ﻋﺒﺪاﷲ، ﺗﻨﻘﯿﺢ اﻟﻤﻘﺎل ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﺮﺟﺎل، ﻗﻢ: ﻣؤسسۀ آل البیتk، 1423ق.
77. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمۀ الأطهارk، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
78. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد، تحقیق مؤسسة آل البیتk، قم: کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
79. منسوب به امام حسن عسکریR، التفسیر المنسوب إلى الامام الحسن العسکریR، قم: مدرسة الامام المهدیZ، 1409ق.
80. منسوب به امام صادقR، مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، بیروت: اعلمی، ۱۴۰۰ق.
81. منسوب به على بن موسىR، الفقه المنسوب إلى الامام الرضاR، تحقیق مؤسسة آل البیتk، مشهد: مؤسسة آل البیتk، ۱۴۰۶ق.
82. نوری، حسین بن محمد، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق مؤسسة آل البیتk، قم: مؤسسة آل البیتk، ۱۴۰۸ق.
83. ورام بن أبی‌فراس، مسعود بن عیسى، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، قم: مکتبة فقیه، 1404ق.
)