بررسی و تحلیل معیارهای طبرسی در نقد متنی احادیث تفسیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن وحدیث دانشگاه کاشان کاشان، ایران

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان ،کاشان، ایران

چکیده

حدیث از جمله منابع تفسیر اجتهادی و تنها منبع تفاسیر روایی است؛ بدین سبب تفاسیر قرآن اغلب خالی از روایت نبوده و از جمله منابع روایی محسوب می‌شوند. مجمع البیان اثر فضل بن حسن طبرسی یکی از تفاسیر امامیه و دایرهالمعارف علوم قرآنی و تفسیری است. در این تفسیر، روایاتِ امامیه و اهل سنت و اقوال مفسران پُرشمار است. مفسر فقط به نقل روایت بسنده نکرده و در مواردی به نقدِ روایات نیز پرداخته است. این نوشتار در پاسخ به این پرسش که طبرسی در نقد متنی روایات از چه معیارهایی بهره برده، نوشته شده است. در این پژوهش با روش کتابخانه ای، توصیفی و تحلیلی نشان داده شده است که مفسر با استناد به معیارهای قرآن، سنت قطعی، عقل، تاریخ قطعی، اصول اعتقادی، و مبانی فقهیِ امامیه، به نقد متنی روایاتِ تفسیری پرداخته و آیات دال بر عصمت انبیا، معیار قرآنی او در نقد اغلب روایات تفسیری مرتبط با داستان انبیاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Tabarsī Criteria in Textual Criticism of Exegetical Hadiths

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Fahimitabar 1
  • Mehdi Azarifard 2
1 Associate Professor of Ulume Quran and Hadith, University of Kashan Kashan ,Iran
2 AM. Of Ulume Quran and Hadith, Kashan of University.Kashan.Iran
چکیده [English]

 
Hadith is one of the sources of ijtihād interpretation and the only source of narrative interpretations, so Qur’anic exegeses are often not devoid of hadiths and are among the sources of hadith. Magma’ al-Bayān by Faḍl b. Hasan al-Tabarsī is one of the Imamiyya exegeses and encyclopedia of Qur'anic and exegetical sciences. In this exegesis, shia and Sunni hadiths and exegetes' remarks are numerous. The exegete has not just narrated the hadith and in some cases has criticized hadiths. This article is written in response to the question of what criteria did Tabarsī use in the textual critique of narrations? In this research, with library, descriptive and analytical method, it has been shown that the exegete, based on the criteria of the Qur'an, the definitive tradition, the intellect, the definitive history, the principles of belief, and the principles of Imami jurisprudence, has criticized the textual traditions of exegetical narrations and the verses indicating the infallibility of the prophets are his Qur'anic criteria in criticizing most of the exegetical narrations related to the story of prophets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exegetical Narrations
  • Criteria of Criticism
  • Majma’ al-Bayān
  • Tabarsī
. قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
۲. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
۳. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1426ق.
۴. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
۵. أحدب، خلدون، اسباب اختلاف المحدثین، ریاض: دار السعودیه، 1405ق.
۶. ادلبی، صلاح‌الدین بن احمد، منهج النقد المتن عند علماء الحدیث النبوی، بیروت: دار الآفاق الجدیده، 1403ق.
۷. اعظمی، محمد مصطفی، منهج النقد عند المحدثین، ریاض: مکتبة الکوثر، 1410ق.
۸. انصاری، شیخ مرتضی، فرائد الأصول، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
۹. باجی، نصره و بستانی، قاسم، «ائمهk و راهکارهای نقل فهم و نقد حدیث»، مجله حدیث و اندیشه، شمارۀ 20، 1394ش، ص27ـ54.
1۰. بحرانی، سید ‌هاشم، البرهان فی علوم القرآن، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
1۱. بیهقی، احمد بن حسین، معرفة السنن و الآثار، دمشق: دار قتیبه، 1412ق.
1۲. پاکتچی، احمد، نقد متن، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1388ش.
1۳. تمیمی، عبدالواحد، شرح غرر و درر آمدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373ش.
1۴. ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
1۵. جوابی، محمدطاهر، جهود المحدثین فی نقد متن الحدیث النبوی الشریف، تونس: مؤسسات عبدالکریم، بی‌تا.
1۶. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، 1378ش.
1۷. حاج حسن، حسین، نقد الحدیث فی علم الدرایة والروایة، بیروت: بی‌نا، 1405ق.
۱۸. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الأسناد، قم: مؤسسة آل البیتk، 1413ق.
۱۹. حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
2۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایه، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1409ق.
2۱. دمینی، مسفر عزم الله، مقاییس نقد متون السنّة، ریاض: بی‌نا، 1404ق.
2۲. ذهبی، محمدحسین، التفسیر والمفسرون، بی‌جا: دارالکتب الحدیثیه، 1396ق.
2۳. زمخشری، محمود بن عمر بن محمد، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی، 1407ق.
2۴. سبحانی، جعفر، الحدیث النبوی بین الروایة والدرایة، قم: مؤسسة الامام الصادقR، 1419ق.
2۵. ــــــ ، نقد محتوایی حدیث(برگرفته از سخنرانی آیت‌الله سبحانی در سومین نشست حدیث‌پژوهی در مدرسه عالی دارالشفاء قم)، قم: سایت اندیشه، 1377ش.
2۶. سلفی، محمد لقمان، اهتمام المحدثین بنقد الحدیث سنداً و متناً، ریاض: مکتبة الرشد، 1408ق.
2۷. سلیمانی، داود، «معیارهای نقد حدیث»، مجلۀ اسلام‌پژوهی، شمارۀ 3، 1385ش، ص63ـ74.
۲۸. سید قطب، سید بن قطب بن ابراهیم، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، 1412ق.
۲۹. سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الأنبیا، قم: دار الشریف الرضی، 1377ش.
3۰. سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتب العربی، 1421ق.
3۱. ــــــ ، الدر المنثور، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
3۲. صبحی صالح، علوم حدیث و مصطلحه، ترجمۀ دکتر عادل نادر علی، تهران: انتشارات اسوه، 1391ش.
3۳. طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362ش.
3۴. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
3۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تحقیق محمدجواد بلاغی تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
3۶. ــــــ ، مجمع البیان، تهران: انتشارات فراهانی، 1360ش.
3۷. طبری، محمد بن جریر، الجامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
۳۸. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
۳۹. ــــــ ، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
4۰. عتر، نورالدین، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دار الفکر، 1418ق.
4۱. عمری، محمد علی قاسم، دراسات فی منهج النقد عند المحدثین، اردن: دار النفائس، 1420ق.
4۲. عیاشی، حسین بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانۀ علمیه، 1380ق.
4۳. فتاحی‌زاده، فتحیه و افشاری، نجمه، «جایگاه نقد حدیث در وسایل الشیعه»، دوفصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 1، 1391ش، ص109ـ143.
4۴. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، المفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
4۵. فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق.
4۶. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تهران: اسوه، 1414ق.
4۷. فیض کاشانی، ملامحسن، الصافی، تهران، انتشارات الصدر، 1415ق.
۴۸. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب، 1367ش.
۴۹. کریمی، فاطمه، بررسی و نقد روایات اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی، کرمانشاه، استاد راهنما: زهره نریمانی، 1394ش.
5۰. کشی، محمد بن عمر، رجال، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
5۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1388ق.
5۲. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم: مؤسسه آل البیت، 1411ق.
5۳. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
5۴. ــــــ ، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سید ‌هاشم رسولی محلاتی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1404ق.
5۵. مدیرشانه چی، کاظم، علم الحدیث، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1363ش.
5۶. مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت)، 1389ش.
۵۷. معارف، مجید، «رابطۀ تاریخ و فهم و نقد حدیث»، مجلۀ پژوهش دینی، شمارۀ 14، 1385ش، ص53ـ70.
۵۸. معارف، مجید و مرادی، لعیا، «بررسیِ کاربرد عقل در نقد روایات»، دوفصلنامه علمی‌پژوهشی حدیث‌پژوهی، شمارۀ 18، 1396ش، ص85ـ116.
۵۹. ــــــ ، تنزیه الانبیا، به‌کوشش خسرو تقدسی‌نیا، قم: مؤسسۀ انتشارات ائمه، 1388ش.
6۰. ــــــ ، علوم قرآنی، قم: مؤسسۀ فرهنگی تمهید، 1386ش.
6۱. معماری، داود، مبانی و روش‌های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، قم: بوستان کتاب، 1384ش.
6۲. مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، قم: کنگره شیخ مفید، 1414ق.
6۳. مؤدب، سید رضا و همکاران، «حدیث‌شناسی قواعد و معیارهای نقد آن»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شمارۀ 11، 1384ش، ص11ـ38.
6۴‌. هاشمی، محمود، بحوث فی علم الأصول(تقریرات آیت‌الله صدر)، بی‌جا: المجمع العلمی للشهید الصدر، 1405ق.