جستاری در شعار «کُلُّ یَوْمٍ‌ عاشُورا وَکُلُّ أَرْضٍ کَرْبَلا‌« سیر تاریخی شکل‌گیری، معناشناسی و صحت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران. تهران .ایران

2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران جنوب

چکیده

«شعارهای عاشورایی» پیام‌هایی رسا و آگاهی‌بخش، برگرفته از فرهنگ غنی عاشوراست که عمدتاً ریشه در بیانات امام حسینR دارد؛ این شعارها به‌طور کلی به چهار دسته تقسیم می‌شود: 1. انتساب آن‌ها به امام حسین قطعی است؛ 2. «نقل به معنا» شده است و نقل لفظ آن‌ها در مصادر اصیل وجود ندارد؛ 3. «مضمون» آن‌ها در روایات قطعی‌الصدور ملاحظه می‌شود؛ 4. ساختگی است و به‌واسطۀ اطلاق، عمومیت و افادۀ مفهومی غلط، نمی‌توان پذیرفت که از ناحیۀ امام صادر شده باشد. در این میان، برای شعار «کُلُّ یـَوْمٍ‌ عـاشُوراء وَ کُلُّ أَرْضٍ کَرْبَلا‌ء» به‌عنوان روایت معصوم، سندی وجود ندارد ولی با توجه به منابع روایی، این شعار، جزء دستۀ سوم شعارهای عاشورایی قرار می‌گیرد. بر اساس روایاتی مانند: «لَا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ» و «لَا یَوْمَ کَیَوْمِ الْحُسَیْنِ» که ظاهراً در تضاد با شعار مذکور است، می‌توان گفت این شعار، نشانگر اوج ظلم بر ضد عالی‌ترین تجسم بشریت و اوج رویارویی
با ستمی است که در کربلا نمود داشته؛ نیز مضمون روایت «فَلَکُمْ فیَّ اسوَهٌ»، شعار مذکور را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study on the slogan of “کُلُّ یَوْمٍ‌ عاشُورا وَ کُلُّ أَرْضٍ کَرْبَلا‌”; the historical course of formation, semantics and accuracy

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Shahroodi 1
  • Mohammad Farahani 2
1 Associate Professor of Ulume Quran and Hadith University of Tehran, .Tehran.Iran
2 P.HD. Student of Ulume Quran and Hadith, Islamic Azad University South Tehran Branch
چکیده [English]

 
 
The "slogans of ‘Ashḥrā" are expressive and informative messages derived from the rich culture of ‘Ashḥrā, which is mainly rooted in the statements of Imam al-Husayn (as). These slogans are generally divided into four categories: 1. Assigning them to Imam al-Husayn (as) is certain. 2. "Narration with meaning" and there is no narration of their words in original sources. 3. Their "theme" can be seen in qaṭ’īy al-ṣudūr hadiths. 4. It is fabricated and cannot be accepted it’s from the Imam's area by means of generality and wrong conceptual expression. In the meantime, there is no evidence for the slogan "kullu yaum ‘Ashūrā wa kullu ‘arḍ Karbalā" as an infallible narration, but according to traditional sources, this slogan falls into the third category of ‘Ashūrā slogans. According to hadiths such as "Lā yaum Kayaumik yā Abā ‘Abdillah" and "Lā yaum Kayaum al-Husayn", which appears to contradict the slogan, it can be said that this slogan represents the height of oppression against the highest incarnation of humanity and the culmination of confrontation with the oppression it has manifested in Karbalā. Also, the content of the narration of "Falakum Fiyya uswat" confirms this slogan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critique of Hadith
  • Slogan
  • ‘Ashūrā
  • Hadiths of ‘Ashūrā
1. آلاندوزی، محمد، «کتاب‌شناسی توصیفی‌ـ انتقادی پیرامون تحریف‌های عاشورا»، مجله آینه پژوهش، سال سیزدهم، شمارۀ ۵ و ۶، 1381ش، ص۱۵۹ـ۱۸۵.
2. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، 1404ق.
3. ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد‏، کامل الزیارات، نجف: مرتضویه، 1356ق.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1413ق.
5. ابن نما حلی، جعفر بن ابى ابراهیم‏، مثیر الأحزان و منیر سبل الأشجان‏، چ۳، قم: مدرسۀ امام مهدیZ، 1406ق.
6. امین مقدسی، ابوالحسن، «مدح اهل بیتk در دیوان بوصیری»، فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال چهل‌وششم، شمارۀ 2 و 3، 1380ش، ص۲۱ـ۳۸.
7. انوار، سید امیر محمود و عربی، نسیم، «انعکاس تشیع در آثار عربی ادبا و علمای استان فارس در عصر فترت»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش دینی، شمارۀ 14، 1385ش، ص۷ـ۲۴.
8. بوصیری، محمد بن سعید، دیوان بوصیری، تحقیق محمد سعید کیلانی، مصر: شرکة مکتبة مصطفی البالی الحلبی، 1374ق.
9. بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر، 1386ش.
10. «پیام‌های حضرات مراجع عظام ـ دامت برکاتهم ـ به مناسبت نیمه شعبان»، فصلنامه انتظار موعود، سال سوم، شماره ۸ و ۹، 1382ش.
11. خمینی، سید روح الله مصطفوی، صحیفه امام، چ۵، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثا امام خمینی، 1389ش.
12. دربندی شیروانی، آغا بن عابد، اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، کربلای معلی ـ عراق: العتبة الحسینیة المقدسة، قسم الشؤون الفکریة و الثقافیة، 1415ق.
13. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: چاپ سیروس، 1341ش.
14. دهشیری، محمدرضا، «ادبیات گفتمانی امام خمینی»، فصلنامه پژوهشی اندیشه انقلاب اسلامی، پیش‌شماره، 1380ش، ص۵ـ۲۰.
15. رحمانی، محمد، «بعد سیاسی و احیاء عاشورا از منظر فقه»، فصلنامه علمی‌پژوهشی حکومت اسلامی، شمارۀ 27، 1382ش، ص۱۹۵ـ۲۳۴.
16. سرشار، علی‌اکبر، «نظرات علما و مراجع پیرامون عزاداری امام حسینR»، ماهنامه مبلغان، شمارۀ 3، 1379ش، ص۳۷ـ۴۵.
17. سید بن طاووس، رضی‌الدین علی بن موسی، اللهوف على قتلى الطفوف‏، تهران: انتشارات جهان، 1348ش.
18. ــــــــ ، 1400ق، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف‏، قم: خیام.
19. صبری، محمد، الشوقیات المجهولة، دراسات و أضواء جدیدة علی حیاة الشاعر و عصره و أدبه، الجزء الثانی(1904ـ1932)، بیروت: دار المسیرة، 1399ق.
20. صحتی سردرودی، محمد، «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسینR با رویکردی کتابشناسانه»، فصلنامه کتاب‌های اسلامی، سال پنجم، شمارۀ ۱۸، 1383ش، ص۳۵ـ۸۰.
21. ـــــــ ، «بازخوانی چند حدیث مشهور دربارۀ عاشورا»، فصلنامه علوم حدیث، سال هفتم، شمارۀ 26، 1381ش، ص۱۲۰ـ۱۳۹.
22. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه، أمالی، ‏چ۵، بیروت: اعلمی، 1400ق.
23. ــــــ ، عیون اخبار الرضاR، تهران: نشر جهان، 1378ق.
24. طاهایی، علی، «درگیری‌های شمال یمن: نقش و منافع عربستان در این نبردها»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، شمارۀ 39، 1388ش، ص۱۰۹ـ۱۳۰.
25. طبری، ابوجفر محمد بن جریر بن رستم، تاریخ الامم والملوک، چ۲، بیروت: نشر دار التراث، 1387ق.
26. طریحی، فخرالدین محمد، المنتخب للطریحی فی جمع المراثی و الخطب المشتهر بالفخری، چ۱، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1424ق.
27. ـــــ ، مجمع البحرین، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1989م.
28. عزیزی، عباس، 1376ش، پیام عاشورا، قم: نبوغ.
29. فروخ، عمر، 2006م، تاریخ الأدب العربی، بیروت: دار العلم للملایین.
30. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران: اسوه، بی‌تا.
31. کاشانی، حبیب‌الله بن علی مدد، تذکرة الشهدا، تهران: شمس الضحی، 1390ق.
32. کاشفی، حسین بن علی، روضة الشهدا، تهران: انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
33. کلینی، محمد بن احمد بن یعقوب، اصول کافی، چ۲، تهران: انتشارات اسلامیه، 1362ش.
34. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف اشرف: مطبعة المرتضویه، بی‌تا.
35. مجلسی، محمدباقر‏، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهارk‏، تهران: اسلامیه، 1404ق.
36. مجیدی، عنایت‌الله، پ‍‍ژوهشی دربارﮤ یک شعار معروف «إن الحیوة عقیدة و جهاد»، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1374ش.
37. محدث نوری، حسین بن محمدتقی، لؤلؤ و مرجان در پله اول و دوم روضه‌خوان، تهران: آفاق، 1388ش.
38. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم: معروف، 1376ش.
39. محمدی، یدالله، «انقلاب اسلامی و نقش تاریخ ساز امام خمینی در تولید قدرت نرم»، تهران: فصلنامه میان‌رشته‌ای مطالعات عملیات روانی، شمارۀ 20، 1387ش.
40. مدنی، سید علی بن معصوم، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه، نجف: نشر مکتبة الحیدریه، 1962م.
41. مطهری، مرتضی، انسان کامل، چ30، تهران: انتشارات صدرا، 1385ش.
42. ــــــ ، حماسه حسینی، تهران: انتشارات صدرا، بی‌تا.
43. ــــــ ، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، چ۷، تهران: انتشارات صدرا، 1376ش.
44. موسوی، سید محمد، «نقل‌های مجعول و مشهور»، ماهنامه مبلغان، شمارۀ 51، 1382ش، ص۱۳۰ـ۱۳۶.
45. موگهی، عبدالرحیم، «نهضت حسینی و رسالت مبلغان دینی»، فصلنامه پیام، شمارۀ 92، 1387ش، ص۱۷ـ۳۲.
46. نیلی‌پور، مهدی، شعارهای عاشورایی، اصفهان: انتشارات مرغ سلیمان، 1389ش.
47. هادی طعمه، سلمان، تراث کربلا، چ2، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1403ق.