ملاک‌های عالمان شیعی در تدوین کتب ادعیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تربیت مدرس.تهران ایران

2 دانشیار تربیت مدرس.تهران ایران

3 دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس.تهران .ایران

چکیده

کتاب‌های ادعیۀ مقبول امامیه، برترین کتب دعا و حاوی دعاهایی منقول از معصومینk است. این ادعیه اعتقاد داعی را محکم کرده، به وی سعادت و آرامش روان می‌بخشد اما تفوق‌طلبی مدعیان سیروسلوک، راحت‌طلبی و کم‌حوصلگی جویندگان دعا، سبب رواج انواع دعاهای برساخته گشته؛ در این شرایط، شناخت سره از ناسره ضروری است. متقدمان ملاک صحت دعا را وثوق و اعتماد به صدور آن از معصومR می‌دانستند که از راه تحلیل فهرستی و روش کتاب شناسانه، بر اساس قراینی مانند وجود و تکرار روایت در بسیاری از اصول اربع‌مائه با چند نقل در مطمئن‌ترین نسخه، برایشان احراز ‌می‌شد و با اعتماد به نسخه، ادعیه را در مجموعه‌های خویش گردآوری کردند. مؤلفان متأخر نیز ادعیه‌ای را که منبع مورد اعتماد داشت، بدون کم‌وزیاد کردن، تنها با تبویب جدید، در مجموعه‌هایشان نوشتند. این تحقیق بر آن است با جستجو در کتب ادعیۀ امامیه، تهیۀ مستندات از طریق کتابخانه‌ای با تحلیل، نقد و ارزیابی کتاب‌ها، معیار مؤلفین کتب ادعیه را بیان کرده و اثبات کند ایشان غیر فرمایش معصومینk را ننوشته‌اند تا هر طالبی با اطمینان خاطر از این کتب بهره برد و به اهداف والای دعا کردن برسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criteria of Shi'a Scholars in Compiling Supplication Books

نویسندگان [English]

  • Nahla Gharavi Naeini 1
  • Nusrat Nilsaz 2
  • Seyedeh Farzaneh Fakhraei 3
1 Professor University of Tarbiat Modares.Tehran.Iran
2 Associate ProfessorUniversity of Tarbiat Modares.Tehran.Iran
3 P.HD. Student of Ulume Quran and Hadith, University of Tarbiat Modares.Tehran.Iran
چکیده [English]

 
The books of accepted Imami supplications are the best books of supplications and contain transmitted supplications from the infallibles (as). This supplication strengthens the belief of the prayer, gives him peace and tranquility, but the supremacy of the claimants of Sayr wa sulūk, the comforting and boredom of the seekers of prayer, has led to the spread of all kinds of fabricated supplications. In these circumstances, it is necessary to know them. The early scholars considered the criterion for the authenticity of the supplication as trust in issuing it from the infallibles (as), in which obtained from the analysis of the bibliographic method, based on the evidences such as the existence and repetition of the narration in many of the four hundred principles with a few narrations in the most reliable version. The later authors also gathered supplications that had a trusted source. They wrote them in their collections only with a new classification. This research aims, by searching the books of Imami supplications, and providing documents through a library, and analyzing and criticizing and evaluating the books, expressing the criteria of the authors of supplication books and proving that they’ve only written the supplications of infallibles (as) so that everyone can use these books with confidence and achieve the high goals of praying.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Authors Criteria
  • Supplication Books
  • General Tawthīqāt
  • Weakness of Isnād
1. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعة،قم: اسماعیلیان؛ تهران: کتابخانه اسلامیه‏، 1408ق.
2. اتان کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، مترجمان سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، 1371 ش.
3. ابن داود حلى، تقى‌الدین، رجال ابن داود، تهران: ‏انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
4. ابن شهرآشوب مازندرانى‏، محمد بن على، معالم‏ العلما، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة، 1380ق.
5. ابن‌ غضائری، احمد بن حسین، رجال ابن الغضائری‏، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1364ق.
6. ابن فهد حلى، جمال‌الدین، احمد بن محمد اسدى، عدة الداعی و نجاح الساعی‏، قم: دار الکتاب اسلامى‏، 1407ق‏.
7. ابن قولویه، ابوالقاسم جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف: دار المرتضویه، 1398ق.
8. احمدی، مهدی، «اعتبار دعاهای ابن طاووس از نگاه او»، علوم حدیث، سال سیزدهم، شمارۀ 3 و 4، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۹ـ۲۱۶.
9. اقارب‌پرست، زینب، بررسیلغزش‌هایتفسیرینووهابیانباتکیه ‌برکتاب تضاد مفاتیح ‌الجنان با قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، استاد راهنما: عبدالعلی موحدی، 1391ش.
10. امین‏، سید حسن، مستدرکات ‏اعیان ‏الشیعه، بیروت‏: دار التعارف للمطبوعات‏، 1408ق.
11. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، چ3، قم: مؤسسة الفقه للطباعة والنشر، 1388ش.
12. بحرانى، محمد سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، چ2، قم: مکتبة فدک، 1429ق.
13. بهبهانى، محمدباقر بن محمد اکمل‌‌، الاجتهاد و التقلید (الفوائد الحائریة)، قم: مجمع الفکر الاسلامی‌، 1415ق.
14. حاکم حسکانى، عبیدالله (قاضی ابوالقاسم)، فضائل شهر رجب، تهران: مؤسسة النشر التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، 1411ق.
15. حسینى جلالى‏، سید محمدحسین، فهرس ‏التراث، قم‏: انتشارات دلیل ما، 1422ق.
16. حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیتk، 1409ق.
17. ــــــــ ، الفصول المهمة فی أصول الأئمة - تکملة الوسائل، قم: مؤسسۀ معارف اسلامى امام رضاR، 1418ق.
18. ــــــــ ، ‌أمل الآمل- تذکرة المتبحرین فی العلماء المتأخرین‌، تصحیح سید احمد حسینى‌، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
19. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال‌، چ2، نجف اشرف: منشورات المطبعة الحیدریه‌، 1381ق‌.
20. خویی، سید ابوالقاسم موسوی، معجم رجال الحدیثو تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
21. ـــــ ، التنقیح فی شرح العروة الوثقى، قم: تحت اشراف آقاى لطفى، 1418ق.
22. داوری، مسلم، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تألیف و تحقیق محمدعلی صالح المعلم، قم: مؤسسه فرهنگی صاحب‌الامرZ، 1429ق.
23. دوانی، علی، مفاخر اسلام، بی‌جا: مرکز فرهنگى قبله، 1372ش.
24. رحمان ستایش، محمدکاظم، با همکاری سید کاظم طباطبایی، «توثیقات عام و خاص»، منتشرشده در پایگاه دیجیتال مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث.
25. زنجانى، سید موسى شبیرى، کتاب نکاح (زنجانى)، قم: مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز، 1419ق.
26. سبحانی، جعفر، الصوم فی الشریعة الاسلامیة الغراء‌، قم: مؤسسه امام صادقR‌، 1420ق.
27. ـــــــ ، ‏موسوعة طبقات ‏الفقها، قم: مؤسسۀ امام صادقR، 1418ق.
28. علی سرور، «بررسی انتقادی کتاب تضاد مفاتیح ‌الجنان با قرآن و اشکالات آن» فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش، شمارۀ 20 و 21، زمستان ۱۳۹۳ و بهار ۱۳۹۴.
29. سید بن طاووس، رضى الدین، سید على بن موسى، مُهج الدعوات و منهج العبادات، قم: انتشارات دار الذخائر، 1411ق.
30. ـــــــ ، مُهج الدعوات و منهج العبادات، ترجمۀ محمدتقی ابن علی نقی طبسی، تصحیح و تنظیم رضا مرندی و علی فلسفی، بی‌جا: انتشارات یادمان فلسفی، 1388ش.
31. ـــــــ ، فلاح السائل و نجاح المسائل‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیه قم‌، 1406ق‌.
32. ـــــــ ، اقبال بالاعمال الحسنه، تصحیح جواد قیومى اصفهانى‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیۀ قم‌، 1415ق‌.
33. ـــــــ ، کشف المهجة لثمرة المهجة، چ2، قم: بوستان کتاب، 1375ش.
34. ـــــــ ، فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب، تصحیح حامد خفاف‌، قم: مؤسسة آل البیتk‌، 1409ق‌.
35. ـــــــ ، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان،قم:مؤسسة آل البیتk، 1409ق.
36. ـــــــ ، فرج المهموم - معرفة نهج الحلال من علم النجوم، قم: دار الذخائر، 1368ق.
37. ـــــــ ، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظرZ، قم: شریف رضى‏، 1370ش‏.
38. سیستانى، سید على حسینى، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: دفتر آیت‌الله سیستانى، 1414ق.
39. شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز، 1419ق.
40. صالح‌آبادى‌، محمدحسین، «معرفى کتاب المزار الکبیر»، نشریه فقه اهل بیتk، قم: مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیتk، بی‌تا.
41. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمۀ صادق حسن‌زاده، تهران: انتشارات ارمغان طوبی، 1392ق.
42. ــــــ ، من لا یحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.
43. طباطبایی قمّى، سید تقى، دراساتنا من الفقه الجعفری، قم: مطبعة الخیام، 1400ق.
44. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم ، العروة الوثقى مع التعلیقات، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابیطالبR، 1428ق.
45. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، العدة فی أصول الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم: انتشارات ستاره، ‏1417ق‏.
46. ــــــ ، رجال الشیخ الطوسی‏، نجف اشرف: انتشارات حیدریه، 1381ق.
47. ــــــ ، الفهرست(للشیخ الطوسی)، نجف اشرف: المکتبة الرضویة، بی‌تا.
48. ــــــ ، المصباح المتهجّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
49. عاملى، بهاءالدین و همکاران، جامع عباسى و تکمیل آن، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1429ق.
50. عاملى، بهاء‌الدین، محمد بن حسین، شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات‌، بیروت: نشر دار الأضواء‌، بی‌تا.
51. عمادی حائری، سید محمد، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، روش، تحلیل، نمونه، چ2، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1394ش.
52. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد، 1389 ش.
53. فتاحی‌زاده، فتحیه، مبانی و روش‌های نقد حدیث در کتب اربعه شیعه، قم، دانشگاه قم، 1385ش.
54. غلامعلی، مهدی، سبک شناخت کتاب‌های حدیثی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1390ش.
55. الفضلی، شیخ عبدالهادی، اصول علم الرجال، چ2، بیروت: مؤسسه أم‌القری للتحقیق و النشر، 1420ق.
56. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، چاپ و نشر متعدد.
57. کاکایی، سمیه، بررسی تطبیقی روش‌ها و معیارهای نقل حدیث در کتب اربعه، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، استاد راهنما: محمدرضا ستوده‌نیا، 1388ش.
58. کشّى، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی- اختیار معرفة الرجال‌، تصحیح حسن مصطفوى‌، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد‌، 1490ق‌.
59. کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمۀ سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: ناشر کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ صدرا، 1371ش.
60. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
61. کفعمى عاملى، ابراهیم بن على، المصباح(للکفعمی)، جنة الأمان الواقیة و جنة الایمان الباقیة، چ2، قم: دار الرضى(زاهدى)، 1405ق.
62. ـــــــ ، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت: مؤسسه اعلمى‌، 1418ق‌.
63. لنگرودى، سید محمد حسن مرتضوى، الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید، قم:مؤسسه انصاریان، 1412ق.
64. مازندرانى، على‌اکبر سیفى، دلیل تحریر الوسیلة ـ الخمس، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1417ق.
65. مازندرانى، محمدهادى بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر، 1429ق.
66. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
67. ـــــــ ، زاد المعاد - مفتاح الجنان، ترجمۀ علاء الدین اعلمى، بیروت: بی‌نا، 1423ق.
68. ـــــــ ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، 1406ق.
69. محدث نورى، میرزا حسین، خاتمة المستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیتk، 1417ق.
70. محمدى شاهرودى‏، عبدالعلى، ‏آداب سفر در فرهنگ نیایش، تهران: نشر آفاق‏، 1381ش‏.
71. مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث و درایة الحدیث، چ13، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1377ش.
72. مشهدى حائرى، محمد بن جعفر، المزار الکبیر(للمشهدی)، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1419ق.
73. معارف، مجید و همکاران، «مقایسۀ ملاک‌های گزینش روایات صحیح بخاری و الکافی»، مطالعات قرآن و حدیث، سال دوم، شمارۀ 2، 1389ش.
74. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى، کتاب المزار- المزار الصغیر- مناسک المزار‌، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، تصحیح سید محمدباقر ابطحى‌، 1413ق‌.
75. مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم: انتشارات علی بن ابیطالبR، 1424ق.
76. مهریزی، مهدی و ایمانی‌جو، مریم، «بررسی صدور ادعیه ماه رمضان بر اساس مصباح‌ المتهجد»، فصلنامه تخصصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال دهم، شمارۀ 37، 1391ش، ص۲۱ـ۴۶.
77. میرابوالحسنی، رضا، روش‌شناسی حدیثی علامه مجلسی در مرآة ‌العقول بخش اصول کافی، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآن و حدیث، تربیت مدرس، استاد راهنما: کاظم قاضی‌زاده، 1386ش.
78. ناشناس،نزهة الزاهد و نهزة العابد، به کوشش رسول جعفریان، تهران: اهل قلم، 1376ش.
79. نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة،قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1407ق.‏
80. نیلساز، نصرت و رجایی فرد، ابوالفضل، «گونه‌ها، سیر نگارش و انگیزه‌های تألیف کتب ادعیه در پنج قرن نخست بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی»، نشریه حدیث و اندیشه، دورۀ سیزدهم، شمارۀ ۲۵، ۱۳۹۷، ص۴۶ـ۷۳.