نقد و بررسی رایج‌ترین واژگان مستعمل برای روایات موضوعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه مازندران.مازندران ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران. مازندران.ایران

چکیده

ورود غیر صحیح روایات به دامنۀ احادیث موضوعه از جمله آفت‌هایی است که یکی از مهم‌ترین منابع دینی مسلمانان را مورد آسیب قرار داده و اعتبار آن را خدشه‌دار می‌سازد. از مسائلی که سبب می‌شود تا فراوانی روایات موضوعه به شکلی غیرواقعی، وسیع و پردامنه انگاشته گردد، عدم آگاهی و شناخت واژگان مستعمل در روایات جعلی، و میزان انطباق و قرابت آن با بحث وضع است. بررسی لغوی و معنایی تعاریف ارائه‌شده توسط بزرگان شیعه و اهل سنت چون شهید ثانی، میرداماد، ابوریه و... در تبیین روایات جعلی، مؤید این نکته است که بسیاری از روایاتی که در دایرۀ جعل قرار گرفته اند، از تعاریف ارائه‌شده خارج بوده و دلالت بر ضعف حدیث دارند و نه جعل و وضع. در کتب روایی و نیز کتب موضوعه می‌توان نمونه‌های متعددی از روایات را یافت که تنها بر ضعف حدیث دلالت داشته ولی نگارندۀ کتاب، تصریح به جعل حدیث نموده و عامدانه و یا ناآگاهانه، بر شمار روایات جعلی افزوده است. با توجه به وسعت مسئله در برخی کتب موضوعه، در این مقاله تنها به بررسی رایج‌ترین کاربردهای ناصحیح واژگان برای این دسته از روایات خواهیم پرداخت. بدین منظور مهم‌ترین واژگانی که در حوزۀ ضعف حدیث مطرح می‌شود، در کتب مختلف روایی مورد بررسی قرار گرفت و مصادیقی از ادعای پژوهش ارائه شد. نتیجۀ این مقاله که به روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفته، چنین است که استفادۀ بجا و صحیح واژگان، دایرۀ جعل را محدودتر نموده و  بسیاری از روایات را از عنوان وضع خارج می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique and Review of the Most Common Used Words in Fabricated Traditions

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharifi 1
  • Fateme Ghorbani Laktarashani 2
1 Assistant Professor .University of Mazandaran. Mazandaran.Iran
2 P.HD. Student of Ulume Quran and Hadith,.University of Mazandaran .Mazndaran. Iran
چکیده [English]

 
 
Incorrect entry of hadiths into the scope of the theological hadiths is one of the pests that damages one of the most important religious sources of Muslims and damages its authority. One of the issues that causes the frequency, broad and widespread of the fabricated traditions to be considered unrealistic is the lack of knowledge and recognition about words which is used in fabricated hadiths, and the degree of conformity and proximity of it to the discussion of the situation. Lexical and semantic study of definitions provided by Shiite and Sunni elders such as Shahīd Thānī, Mīrdāmād, Abū Rayyih, etc. In explaining fabricated hadiths, it is confirmed that many of the traditions that are located in the circle of fabrication are out of the definitions presented and signify the weakness of the hadith and not the fabrication and forgery. In hadith books as well as the fabricated books, we can find numerous examples of traditions that only imply the weakness of hadiths, but the author of the book has made it clear that the hadith is fabricated and deliberately or unconsciously has added to the number of fabricated hadiths. Considering the extent of the problem in some the fabricated books, in this article we will examine the most common incorrect uses of words for this group of hadiths. For this purpose, the most important words in the field of weakness of hadith were examined in different hadith books and some examples of the claims of the research were presented. The result of this article, which has been done in a descriptive-analytical way, is that the proper use of words limits the circle of fabrication and excludes many traditions from the title of the fabrication.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fabricated Traditions
  • Fabrication
  • makdhūb
  • Mukhtaliq
  • Maṣnū’
1. قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدى فولادوند، تهران: دار القرآن الکریم، 1415ق.
2. ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیه، قاهره: دار المعارف، 1957م.
3. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، بیروت: دار الکتب العربی، 1387ق.
4. ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین‏، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405ق‏.
5. ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
6. ابن جوزی، لابی الفرج عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت: دار الفکر، 1403ق.
7. ابن حنبل‌، احمد، المـسند، بـیروت: دار صـادر، بی‌تا.
8. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن خلدون، بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
9. ابن عبدالصمد عاملی، حسین، وصول الاخیار الی اصول الاخبار: رسائل فی درایة الحدیث، قم: دار الحدیث، 1424ق.
10. ابن عساکر الدمشقی، علی ابن حسن بن هبة‌الله، تاریخ دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
11. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
12. ابن مزاحم، نصر، وقعة صفین، تحقیق محمد‌هارون، عبدالسلام، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، ‏1404ق.
13. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان ‏العرب، چ۳، بیروت‏: دار صادر، ‏۱۴۱۴ق.
14. ابوالصلاح الحلبى، تقى بن نجم‏، تقریب المعارف‏، تصحیح فارس تبریزیان(الحسون)، قم: نشر الهادی، 1404ق.
15. بخاری، مـحمد بـن اسـماعیل، صحیح البخاری‌، افـست‌ چـاپ استانبول: دار الفکر، ١٩٨١م.
16. بغدادی، احمد، تاریخ بغداد او مدینة السلام، مدینه: مکتبة السلفیه، بی‌تا.
17. بغدادی، یحیی ابن معین، یحیی بن معین و کتابه التاریخ، مکه: جامعة الملک عبدالعزیز، 1399ق.
18. بهرامی، علیرضا، «سبک‌شناسی سیوطی در اللئالی المصنوعه»، مجله حدیث و اندیشه، شمارۀ ۱۲، 1390ش، ص200ـ224.
19. جدیدی‌نژاد، محمدرضا، معجم مصطلحات الرجال و الدرایه، قم: دار الحدیث، 1380ش.
20. جر، خلیل، فرهنگ لاروس، تهران: نشر امیرکبیر، 1375ش.
21. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین 1410ق.
22. حائرى، محمد بن اسماعیل‏، منتهى المقال فی احوال الرجال‏، قم: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، ‏1416ق.
23. حسینی زبیدی، محمد مرتضى‏، تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح على هلالى و علی سیرى، بیروت: دار الفکر، ‏1414ق.
24. حلبی، علی بن برهان‌الدین، السیرة الحلبیه، بیروت: دار المعرفة، 1400ق.
25. حلى، حسن بن یوسف‏، رجال العلامة الحلی، قم: الشریف الرضی، ‏1402ق.
26. حمیری، عـبـدالله بـن‌ جعفر، قـرب الاسـناد،قـم: مؤسسـة آل البـیتk، ١٤١٣ق.
27. خطیب بغدادی، ابی‌بکر، الرحلة فی طلب الحدیث، تحقیق نورالدین عتر، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1395ق.
28. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودى، بیروت، دار العلم الدار الشامیه، 1412ق‏.
29. رضایی اصفهانی، محمدعلی، «دروغ‌پردازان در حوزۀ حدیث اهل شیعه»، مجله علوم حدیث، شمارۀ ۳، 1376ش، ص155ـ178.
30. ـــــــــ ، «دروغ‌پردازان در حوزۀ حدیث اهل سنت»، مجله علوم حدیث، 137۷ش، شمارۀ ۸، ص89ـ113.
31. رومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان، اصول التفسیر و مناهجه، ریاض: مکتبة التوبه، 1413ق.
32. زینی ملک‌آباد، هادی و همکاران، «بازپژوهشی اصطلاح حدیث موضوع با تأکید بر تحلیل مفهومی و فرایندی حدیث من کذب»، مجله حدیث‌پژوهی، سال هشتم، شمارۀ ۱۶، 1395ش، ص191ـ216.
33. سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، قم: مؤسسۀ امام صادقR، 1419ق.
34. سخاوی، محمد، فتح المغیث بشرح الفیة الحدیث للعراقی، قاهره: مکتبة السنه، 1415ق.
35. سند، محمد، بحوث فى مبانى علم الرجال، قم: نشر مدین، 1429ق.
36. سیوطی، جلال‌الدین، اللئالی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعة، مصر: المطبعة الاولی المکتبة الحسینیة المصریة بالازهر، بی‌تا.
37. شریعتمدار استرآبادی، محمدجعفر، لب اللباب فی‌ علم الرجـال، به کوشش مهدی مهریزی و همکاران، قم: دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
38. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل‌ و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
39. صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت: دار العلم الملایین، 1991م.
40. صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید صدر، 1421ق.
41. صدوق،‌ محمد بن علی ابن بابویه قمی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، بی‌تا.
42. ــــــــــ ، معانیالاخبار،قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1403ق.
43. ــــــــــ ، الاعتقادات، قم: مؤتمر العالمی لالفیة الشیخ مفید، 1413ق[الف].
44. ــــــــــ ، ‏من لا یحضره الفقیه‏، تحقیق على‌اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ‏1413ق[ب].
45. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: نشر اسلامی، 1374ش.
46. ـــــــ ، سنن النبی2، ترجمۀ محمد‌هادی فقهی، تهران: کتابفروشی‌ اسلامیه، ‌1378ش.
47. طبرسى، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فى تفسیر القرآن،‏ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
48. طحان، محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، کویت: دار التراث، 1404ق.
49. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، 1375ش.
50. عاملی، زین‌الدین علی بن احمد(شهید ثانی)، الرعایة فی علم الدرایه، قم: منشورات مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، 1413ق.
51. عتر، نورالدین، منهج النقد فی علوم الحدیث، بیروت: دار السوریه، 1412ق.
52. عجلونی الجراحی، اسماعیل، کشف الخفاء و الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنه الناس، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408ق.
53. عزتی فردویی، محمدرضا و اسمی قیه‌باشی، صمد، «نقد و بررسی رابطه میان غلو و جعل در کتاب الموضوعات فی آلاثار و الاخبار»، مجله علوم حدیث، شمارۀ 83، 1396ش، ص117ـ139.
54. عسقلانی‌، ابن حجر، تهذیب‌ التهذیب، چ۱، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
55. ــــــــ ، النکت علی کتاب ابن الصلاح، تحقیق ربیع بن‌هادی عمیر، ریاض: دار الدرایه، 1408ق.
56. ــــــــ ، نزهة النظر فی شرح نخبة الفکر، بیروت: شرکت دار الارقم بن ابی الارقم، بی‌تا.
57. عسکرى، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1400ق‏.
58. عماری الهیاری، زهرا، «مبانی شناخت موضوع در الاسرار المرفوعة فی الاخبار الموضوعه»، مجله نقد کتاب قرآن و علوم دینی، شمارۀ ۶، 1395ش، ص199ـ216.
59. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
60. فلاته، عمر بن حسن عثمان، الوضع فی الحدیث، بیروت: مؤسسۀ مناهل العرفان، 1401ق.
61. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشـرح الکـبیر، چ٢، قم: مؤسسۀ دار الهجـرة، 1414ق.
62. قاسمی، جمال‌الدین محمد بن محمد سعید، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
63. قرشی، سید على‌اکبر، قاموس قرآن‏، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371ش.
64. قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق محمدفؤاد الباقی، قاهره: دار الحدیث، 1395ق.
65. کاظمى، عبدالنبى‏، 1425ق‏، تکملة الرجال‏، قم‏: انوار الهدى.
66. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
67. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایه، قم: مؤسسة آل البیتk لاحیاء التراث، 1411ق.
68. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تهران: کوشانپور، 1406ق.
69. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدد اخبار الائمه الاطهارk،بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
70. محمدی راد، حمید، سهو النبی2،قم: مؤسسۀ امام صادقR، 1376ش.
71. مدنى، علیخان بن احمد، الدرجات الرفیعة فى طبقات الشیعة، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1983م.
72. مدیر شانه‌چی، کاظم، درایة الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1382ش.
73. مرضیه حسینی کاشانی، فاطمه، «ریشه‌یابی خطاهای ابن جوزی در نقد حدیث در کتاب الموضوعات»، مجلهعلوم حدیث، شمارۀ 44، 1386ش، ص182ـ196.
74. مرعى، حسین عبدالله‏، منتهى المقال فی الدرایة و الرجال‏، بیروت‏: مؤسسة العروة الوثقى، ‏1417ق.
75. مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران: نشر سمت، 1394ش.
76. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: نشر کتاب، 1360ش.
77. مظفر، محمد، اصول الفقه، قم: انتشارت مصطفوی، 1406ق.
78. مفید، محمد، عدم سهو النبی، قم: نشر المؤتمر العالمی للشیخ المفید، 1413ق.
79. ــــ ، تصحیح اعتقادات امامیه، محمد بن محمد بن نعمان مفید، قم: کنگره شیخ مفید، 1414ق.
80. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
81. مناوی، محمد عبدالرئوف، فیض القدیر، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
82. مناوی، زین‌الدین، الفتح السماوی بتخریج احادیث تفسیر القاضی البیضاوی، ریاض: دار العاصمه، 1409ق.
83. مهریزی، مهدی، «دانش‌های حدیثی گذشته، حال و آینده»، مجله علوم حدیث، شمارۀ 16، 1380ش، ص2ـ24.
84. میرداماد، محمدباقر، الرواشح‌ السماویه‌، قم: دار الحدیث، ١٣٨٠ش.
85. هاشم حسنی، معروف، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، تحقیق اسامه الساعدی، قم: بی‌نا، 1429ق.
86. هاشمى خویى، میرزا حبیب‌الله‏، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ترجمۀ حسن حسن‌زاده آملى و محمدباقر کمره‌اى، تهران: مکتبة الاسلامی، ۱۴۰۰ق.
87. هندی، علی المتقی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقاء، بیروت: مکتبة التراث الاسلامی، 1397ق.
88. ناصرالدین البانی، محمد، ارواء الغلیل فی تخریج الاحادیث منار السبیل، بیروت: مکتبة الاسلامی، 1420ق.
89. نفیسی، شادی، درایة الحدیث، تهران: نشر سمت، 1392ش.
90. Schacht, Joseph,The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford: Oxford University Press, 1950.