واکاوی چرایی تأخیر تدوین کتب درایه در شیعه با تأکید بر اصطلاحات حدیثی موجود در کتب روایی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

درایه‌ الحدیث علمی است که از گذشته تابه‌حال مورد توجه علمای علم حدیث بوده است. با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده در تاریخ علم مصطلح الحدیث در بین اهل سنت و شیعه مشخص می‌شود سابقۀ این دانش در میان اهل سنت بیشتر و زودتر بوده است؛ ولی این بدان معنا نیست که شکل‌گیری مباحث درایه‌ای در شیعه به زمان شهید ثانی و پس از ایشان برگردد. از بررسی مباحث مصطلح‌الحدیث موجود در احادیث و کتب حدیثی متقدمان شیعه، مشخص می‌شود وجود این دانش در شیعه از همان دوران معصومانk است و بعد از آن بزرگواران، اهتمام به حدیث و درایه ‌الحدیث از سوی بزرگان شیعه بوده و حتی تألیفات مستقل درایی قبل از شهید ثانی از سوی علمای شیعه مشاهده شده است. از آنجا که شهید ثانی سه کتاب مستقل درایی تألیف نمودند و با توجه به اشراف علمی شهید ثانی بر حوزه‌های علمی شیعه، کتب تألیفی قبل کمرنگ جلوه داده شد و کم‌کم در اذهان عموم این مطلب القا شد که مصطلح‌ الحدیث در اهل سنت از تقدم زمانی بیشتری برخوردار است ولی فقط با بررسی کتب حدیثی متقدمان شیعه و روایات ائمهk، سابقۀ دانش درایه‌ الحدیث و وجود مصطلحات درایه‌ای را در میان شیعه قبل از اهل‌ سنت اثبات می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the reason for the delay in writing Dirāya al-Hadith books among Shiites, with a focus on hadith terminology in Shiite Hadith books.

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Pircheragh
Assistant Professor.University of Imam Khomeini International Gazvin.Gazvin.Iran
چکیده [English]

 Dirāya al-Hadith is the science that was considered by the scholars of hadith science from the past to now. According to the researches conducted in the history of the science of hadith terminology between Sunnis and Shiites, it is clear that the history of this knowledge among the Sunnis was more and earlier, but this does not mean that the formation of this issues among Shiites goes back to the time of Shahīd Thānī and after. By studying the topics of the hadith terminology in hadiths and hadith books of the early Shiite scholars, it becomes clear that the existence of this knowledge among the Shiites dates back to the time of the Imams (as), and after these nobles, there was an interest in hadith and knowledge of hadith among the Shiite elders and even independent writings of Dirāya al-Hadith before Shahīd Thānī are noted by Shi'a scholars. Since Shahīd Thānī wrote three independent books on Dirāya al-Hadith, and because of his aristocratic scientific superiority in Shiite scientific centers and institutes, the previous books were dimmed and gradually instilled in the minds of the public that hadith terminology in Sunnis have more primacy than time. But by examining the hadith books of Shi'a scholars and hadiths of Imams (a), the existence of dirāya al-hadith and hadith terminology among Shi'a, it proves before Sunnis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dirāya al-Hadith
  • Hadith Terminology
  • Tradition
  • Hadith
  • Shi'a
1. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة،تهران: کتابخانۀ اسلامیه تهران، 1408ق.
2. ابن منظور‏، محمد بن مکرم، لسان العرب،بیروت: دار صادر، 1414ق.
3. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، فهرست ابن الندیم،تحقیق رضا تجدد، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
4. امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعة،بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1408ق.
5. انصاری، محمد حیاة، فضائل أهل البیتk،بی‌جا: به خط مؤلف، بی‌تا.
6. بصری، احمد بن عبدالرضا، فائق المقال فی الحدیث و الرجال،تحقیق غلامحسین قیصریه‌ها، قم: دار الحدیث، 1422ق.
7. بهایی عاملی، محمد بن حسین، الوجیزة فی علم الدرایة، بی‌جا: بی‌نا، 1319ق.
8. ــــــ ، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجویی، تحقیق مهدی رجایی، تعلیق اسماعیل بن محمد حسین خواجویی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1387ش.
9. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح،تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین‏، بی‌تا.
10. حافظیان بابلی، ابوالفضل، رسائل فی درایة‌ الحدیث، قم: بی‌نا، 1382ش.
11. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
12. خواجویی، محمداسماعیل ‌بن حسین، الفوائد الرجالیه، تحقیق مهدی رجایی، مشهد: بی‌نا، 1413ق.
13. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیه، 1372ش.
14. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن،بیروت: دار القلم، 1412ق.
15. زبیدى، محمدمرتضى، تاج العروس، تحقیق على‏ شیرى، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
16. سبحانی، جعفر، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة،قم: مؤسسة الامام الصادقR، 1419ق.
17. ــــــ ، اصول الحدیث و احکامه، تحقیق مؤسسه امام صادقR، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1383ش.
18. سید مرتضی، حسین بن علی، الذریعة الی اصول الشریعة، تحقیق ابوالقاسم گرجی، تهران: دانشگاه تهران: 1348ش.
19. شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن، معرفة انواع علوم الحدیث(مقدمه ابن صلاح)، تحقیق نورالدین عتر، بیروت: دار الفکر، 1998م.
20. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة،تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، 1408ق.
21. صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، قم: رضی، 1363ش.
22. صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران: اعلمی، ١٣٧۵ش.
23. ــــ ، نهایة الدرایة،تحقیق ماجد الغرباوی، قم: نشر المشعر، بی‌تا.
24. صدرایی خویی، علی و همکاران، فهرستگان نسخ خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم:سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، 1387ش.
25. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، 1413ق.
26. ــــــ ، التوحید،تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1398ق.
27. طباطبایی، سید عبدالعزیز، «نهج البلاغة عبرالقرون»، نشریه تراثنا، شمارۀ 2 و 3، رمضان 1414ق، ص154ـ188.
28. طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1390ق.
29. ــــــ ، تهذیب الأحکام،تحقیق خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
30. ــــــ ، العدة فی أصول الفقه، قم:چاپخانۀ ستاره قم، 1417ق.
31. ــــــ ، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، قم:بی‌نا، 1420ق.
32. عاملی، حسین بن عبدالصمد(والد شیخ بهایی)، وصول الأخیار إلی أصول الأخبار، تحقیق عبداللطیف کوه‌کمری، بی‌جا: مجمع الذخائر الاسلامیه، 1401ق.
33. عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، قاهره: دارالفضیلة، بی‌تا.
34. غفاری، علی‌اکبر، دراسات فی علم الدرایة،تهران: انتشارات سمت، 1389ش.
35. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم:نشر هجرت، 1409ق.
36. فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث،بیروت: مؤسسة أم القرى للتحقیق والنشر، 1421ق.
37. کاشانی، فیض، الوافی،تحقیق الحسینی ضیاءالدین، اصفهان: کتابخانۀ عمومی امیرالمؤمنینR، 1406ق.
38. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم:دار الحدیث، 1429ق.
39. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم: دلیل ما، 1385ش.
40. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار،تحقیق جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
41. مدیرشانه‌چی، کاظم، درایة‌ الحدیث،قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1382ش.
42. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، مختصرة التذکرة بأصول الفقه، قم:المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
43. مؤدب، سید رضا، علم الدرایة تطبیقی، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1391ش.
44. میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة، تحقیق غلامحسین قیصریه‌ها و نعمة‌الله جلیلی، قم: دار الحدیث، 1422ق.
45. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم:مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، 1365ش.
46. نجمی، محمدصادق، أضواء علی الصحیحین، تحقیق یحیی کمالی البحرانی، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1419ق.
47. نفیسی، شادی، درایة‌ الحدیث،تهران: انتشارات سمت، 1391ش.
48. نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم:بی‌نا، 1408ق.
49. نیشابوری، حاکم، معرفة علوم الحدیث،تحقیق لجنة إحیاء التراث العربی فی دار الآفاق الجدیدة، بیروت: دار الآفاق الحدیث، 1400ق.
50. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس هلالی، چ۱، تحقیق محمد انصارى زنجانى خوئینى، قم: الهادی، 1405ق.