بررسی چگونگی بهره‌گیری روایات از دانش‌های زبانی در تفسیر قرآن (مطالعۀ موردی آیۀ بسمله از تفاسیر البرهان و نور الثقلین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

کاوش در دیدگاه‌های تفسیری اهل بیتk زمینه را برای تبیین ضرورت و سهم هریک از دانش‌های مقدماتی در تفسیر قرآن فراهم می‌کند. از جمله مقدمات لازم برای فهم قرآن، دانش‌های زبانی(اعم از لغت و نحو و بلاغت) است. این مقاله می‌کوشد با بازخوانی تفاسیر مأثور در ذیل آیۀ بسمله در آغاز سورۀ فاتحه و نیز در سورۀ نمل، رویکرد تفسیری خاندان پیامبر2 را به‌مثابۀ نزدیک‌ترین‌ها به خاستگاه وحی از منظر دانش‌های زبانی، بررسی و تحلیل کند. این مقاله گونه‌های روایات تفسیری آیۀ بسمله را بر اساس تفاسیر شیعی البرهان و نور الثقلین با روش کتابخانه‌ای، شیوۀ اسنادی در نقل روایات و روش تحلیلی‌توصیفی در ارزیابی داده‌ها مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها حاکی از آن است که درصد قابل توجهی از روایات اهل بیتk به مباحث لغوی و تبیین واژگان، و فقط سهم اندکی از روایات تفسیری به مقوله‌های دستور زبان و بلاغت اختصاص یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating of Tradition Utilization from Linguistic Knowledge in Interpreting of the Quran (A case study of Bismillah Verse in al-Burhān and Nūr al-Thaqalayn)

نویسندگان [English]

  • Maryam Mirzakhani 1
  • Sayyed Mohamadreza Ebnerasool 2
  • Reza Shokrani 3
1 Ph.D. Student of Arabic Language and Literature, Isfahan University
2 Professor of Arabic Language and Literature, Isfahan University
3 Associate Professor of Ulum Quran and Hadith, Isfahan University
چکیده [English]

Searching the interpretive views of the Ahl al-Bayt (pbuh) is an introduction to explaining the necessity and contribution of each basic knowledge in the interpretation of the Qur'an. Linguistic knowledge (including vocabulary, syntax, and rhetoric) is one of these necessary prerequisites for understanding the Qur'an. The present article tries to examine and analyze the interpretive approach of Prophet's family as the closest to the origin of revelation from the perspective of linguistic knowledge by re-reading the effective interpretations under Bismillah verse at the beginning of Surah al-Fatihah and also in al-Naml Surah. This article studies the types of interpretive traditions of Bismillah verse based on the Shiite interpretations of Al-Burhan and Nūr al-Thaqalayn by the library method, and the Isnad Analysis in narrating the traditions, and the descriptive analytical method in evaluating the data. Findings show that a significant percentage of Ahl al-Bayt traditions are devoted to lexical issues and explanation of words, and only a small share of interpretive traditions are devoted to the categories of grammar and rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

  • exegetical interpretation
  • al-Burhan
  • Nūr al-thaqalayn
  • vocabulary
  • Arabic grammar
  • Rhetoric

مراجع

  1.       1. قرآن کریم.

    1. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیه، 1984م.
    2. ابن قیم جوزیه، ابوعبدالله محمد بن ابی بکر، التفسیر القیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 2008م.
    3. ـــــــ ، بدائع الفوائد، بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.
    4. ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
    5. اسعدی، محمد، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و اندیشه، 1392ش.
    6. افضلی، عباس، «کاربرد علم صرف و نحو در تفسیر»، فصلنامه بینات، شمارۀ 85، 1394ش، ص99ـ106.
    7. انباری، کمال‌الدین عبدالرحمن بن محمد، الانصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین: البصریین و الکوفیین، قاهره: مطبعة السعاده، 1961م.
    8. انصاری، أبومحمد جمال‌الدین بن یوسف، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، قم: ذوی القربی، 1394ش.
    9. بحرانی، سید هاشم بن سید سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 2006م.
    10. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1370ش.
    11. بیضاوی، ناصرالدین عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1998م.
    12. جعفری‌پور، محمد، تبویب و تحلیل تفسیری اثری بسمله در منابع حدیثی و تفسیری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث دانشکده ادبیات، دانشگاه اصفهان، استادان راهنما: رضا شکرانی و محسن صمدانیان، 1390ش.
    13. حدادنژاد، زهرا، بررسی جامع تفسیر بسمله، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد علوم قرآن و حدیث دانشکده اصول دین، دانشگاه قم، استاد راهنما: غلامحسین تاجری‌نسب، 1392ش.
    14. حکمی، حافظ بن احمد، معارج القبول بشرح سلم الوصول إلی علم الأصول، المملکة العربیة السعودیه: دار ابن القیم، 1995م.
    15. حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: المطبعة العلمیه، 1383ق.
    16. خولی، امین، مناهج تجدید فی النحو والبلاغة والتفسیر والأدب، بیروت: دار المعرفه، 1961م.
    17. دل‌افکار، علیرضا و معارف، مجید، «نقش قرآن در پایه‌گذاری علم لغت»، مجلۀ پژوهش‌های قرآن و حدیث، شمارۀ 2، 1389ش، ص55ـ73.
    18. رضایی هفتادری، غلام‌عباس و رحمانی، نعیم،‌ «پژوهشی دربارۀ واژه‌های "رحمان" و "رحیم" بر اساس قاعدۀ "زیادة المبنی تدل علی زیادة المعنی"»، مجلۀ ادب عربی، شمارۀ 2، 1395ش، ص113ـ132.
    19. زجاج، ابراهیم بن السری، معانی القرآن و إعرابه، تحقیق عبدالجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب، 1988م.
    20. زرکشی، بدرالدین ابو عبدالله محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 2007م.
    21. سمایی، سید مهدی، «سرواژه سازی در زبان فارسی و سرواژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی»، نامه فرهنگستان، شمارۀ 1(پیاپی 45)، 1390ش، ص128ـ133.
    22. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی، 1999م.
    23. صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، التوحید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 2009م.
    24. ـــــ ، معانی الاخبار، العراق: العتبة الحسینیة المقدسه، 2014م.
    25. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تهران: نشر اسوه، 1413ق.
    26. عتیق، عبدالعزیز، علم المعانی، بیروت: دار النهضة العربیه، 1430ق.
    27. عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الکاظم ابی الحسن موسی بن جعفرv، مشهد: آستان قدس رضوی، 1409ق.
    28. قوجوی، محمد بن مصطفی، شرح قواعد الاعراب لابن هشام، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1995م.
    29. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363ش.
    30. مدنی، سید علی صدرالدین ابن معصوم، أنوار الربیع فی أنواع البدیع، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 2011م.
    31. مهدوی‌راد، محمدعلی، آفاق تفسیر، تهران: هستی‌نما، 1382ش.
    32. نحاس، احمد بن محمد، معانی القرآن الکریم، تحقیق محمدعلی الصابونی، مکه: جامعة أم القری، 1988م.
    33. هاشمی، سید احمد، جواهر البلاغه، بیروت: مکتبة العصریه، 1999م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار