تحلیل ساختار روایی واقعۀ عاشورا بر اساس الگوی روایت‌شناسی گریماس مبتنی بر متن وقعة الطف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم و قرآن حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران

چکیده

الگوهای روزآمد مطالعاتی از جمله الگوی «روایت‌شناسی» گریماس، به دریافت زوایای پنهان وقایع کمک شایانی می‌کند. یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام واقعۀ دهم محرم 61 هجری است؛ عاشورا حادثه‌ای نیست که رویداد آن محدود به زمان و یا مکان خاصی باشد. مطابق با احادیث موجود، هستۀ ابتدایی این حادثه پس از مرگ معاویه در مدینه تشکیل ‌شده و بعد از جریانات گوناگون در روز عاشورا با شهادت امام حسینR و یارانشان خاتمه می‌یابد. این حادثۀ مهم تاریخی در کتب گوناگون از جمله مقتل ابی مخنف نقل ‌شده است. پژوهش حاضر با واکاوی متن «وقعة الطف» بر آن است تا با بهره‌گیری از الگوی «روایت‌شناسی» گریماس، زوایای مختلف این حادثه را در سه موقعیت مکانی مدینه، مکه و کربلا مورد بررسی توصیفی‌تحلیلی قرار داده و به این پرسش بپردازد که در واقعۀ عاشورا چه کنشگرانی حضور دارند و هریک در به وقوع پیوستن این حادثه تا چه میزان نقش داشته‌اند؟ دستاوردهای حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در هر سه موقعیت مکانی، این «روایت» با الگوی گریماس تطبیق کامل دارد. برخی از کنشگران در مقاطع گوناگون ثابت و برخی دیگر متغیر هستند. افزون بر این، به نظر می‌رسد کنش‌های رویداده توسط امام حسینR به‌عنوان کنشگر اصلی، همواره نوعی واکنش است. این مطلب عبارت اُخرای کلام امام حسینR است که فرمودند: «إنی لم أخرج أشرا و لا بطرا.»

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Traditional Structure of 'Ashūrā Event based on the Greimas Narrative Model based on the Text of the "Waq'at al-Taff"

نویسنده [English]

  • Azadeh Abbasi
Assistant Professor of Ulum Quran and Hadith, Quran & Hadith University
چکیده [English]

New analytical models such as Greimas narratology can offer valuable help to grasp the hidden aspects of events. A defining event in the history of Islam occurred on the tenth of Muharram 61 (AH); 'Ashura, an event that is timeless and placeless. According to the existing hadiths, this event is set in motion after the death of Muawiyah in Medina and in the wake of several different incidents, ends with the martyrdom of Imam Husayn (as) and his companions. This key historical event has been chronicled in various books like Maqtal by Abu Mikhnaf. This article Analyzes the text of ' Vagha'at al-Ţaf' based on Greimas's narrative model, and aims to conduct a descriptive-analytical investigation into this event from different angles in three locations of Medina, Mecca, and Karbala. It then discusses what actants play roles in the event of 'Ashura and to what extent each one has been effective in this occurrence. The findings show that this narrative fully corresponds to Greimas's model in each of the three locations. While some actants remain constant at various times, others are variable. In addition, the actions taken by Imam Husayn (as) as the main actant are a kind of reaction. These are the last words said by Imam Husayn (as): "Innī lam Akhruj Ashiran wa lā baṭiran."

کلیدواژه‌ها [English]

  • : narratology
  • Vagha'at al-Ţaf
  • Abu Mikhnaf
  • actantial analysis of 'Ashura

مراجع

  1.  

    1. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، 1385ق.
    2. ابن اعثم کوفی، احمد، الفتوح، بیروت: دار الاضواء، 1411ق.
    3. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1412ق.
    4. ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم: الشریف الرضی، 1376ش.
    5. ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، تاریخ ابن خلدون، بیروت: دارالفکر، 1498ق.
    6. ابن طاووس، علی بن موسی، لهوف، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1396ش.
    7. ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    8. ابن عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1407ق.
    9. ابن عدیم، عمر بن احمد، بغیة الطلب فی تاریخ الحلب، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    10. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، بیروت: دار الاضواء، 1410ق.
    11. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف: دار المرتضویه، 1356ش.
    12. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
    13. ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان، قم: مدرسه امام مهدیZ، 1406ق.
    14. ابی مخنف، لوط بن یحی، وقعة الطف، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة، 1417ق.
    15. احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمه، قم: دار الحدیث، 1426ق.
    16. الامین العاملی، محسن، اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
    17. بابازاده، حمیده و فتاحی‌زاده، فتحیه، «تحلیل محتوای مکاتبات و مذاکرات امام حسینR در جریان قیام عاشورا و تخریج مدل منطقی آن»، مطالعات قرآن و حدیث، ۱۳۹۷ش، ص135ـ168.
    18. بلاذری، احمدبن یحی، انساب الاشراف، بیروت: المعهد الآلمانی للابحاث الشرقیه، 1429ق
    19. ــــــ ، جمل من انساب الاشراف، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
    20. بنت اندرو و رویل، نیکولاس، مقدمه‌ای بر ادبیات؛ نقد و نظریه، ترجمۀ احمد تمیم‌داری، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388ش.
    21. بهبهانی، محمد بن باقر بن عبدالکریم، الدمعة الساکبة، بحرین: مکتبة العلوم العامة، 1408ق.
    22. پارساپور، زهرا، «نمادهای عرفانی آب و عطش در واقعۀ عاشورا بر اساس گزارش دو منظومۀ عرفانی»، مجله ادبیات عرفانی، شمارۀ 4، ۱۳۹۰ش، ص8ـ28.
    23. پراپ، ولادیمیر، ریخت‌شناسی پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس، 1386ش.
    24. حاجی آقابابایی، محمدرضا، روایت‌شناسی؛ نظریه و کاربرد، تهران: مهراندیش، 1398ش.
    25. حرعاملی، محمدبن‌حسن، فصول المهمة فی اصول الائمة، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام ‌رضاR، 1418ق.
    26. خوارزمی، محمد بن احمد، مقتل الحسینR، قم: انوار الهدی، 1423ق.
    27. دینوری، احمد بن داوود، اخبار الطوال، تهران: نشر نی، 1371ش.
    28. دینه سن، آنه ماری، درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ مظفر قهرمان، تهران: نشر پرسش، 1389ش.
    29. رحمان ستایش، محمدکاظم و رفعت، محسن، «روایات عاشورایی انساب الاشراف بلاذری در میزان نقد و بررسی»، نشریه حدیث‌پژوهی، شمارۀ 17، ۱۳۹۶ش، ص39ـ84.
    30. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران: اسلامیه، 1390ق.
    31. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت: مؤسسه عزالدین، 1413ق.
    32. طریحی، فخرالدین، المنتخب، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1424ق.
    33. طوسی، محمدبن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه، 1411ق.
    34. عسگری، مرتضی، معالم المدرستین، قم: المجمع العالمی لاهل البیتR، 1426ق.
    35. فتال نشابوری، محمدبن احمد، روضة الواعظین، تهران: انتشارات رضی، 1375ش.
    36. فرامرزی، جواد و خلیلی، میثم، «بررسی مضامین مقاومت و پایداری در رجزهای عاشورا»، مجله ادبیات پایداری، شمارۀ 19، ۱۳۹۷ش، ص204ـ227.
    37. قصیر، علی، حیاة الامام الحسینR، کربلا: العتبة الحسینیة، 1423ق.
    38. قنبری همدانی، حشمت‌الله، بعثت بدون وحی، تهران: امیرکبیر، 1382ش.
    39.  
    40. گروهی از نویسندگان، موسوعة الامام الحسینR، تهران: سازمان پژوهش وبرنامه‌ریزی‌آموزشی، 1378ش.
    41. گرین کیت و لیبهان، جیل، درسنامه نظریه و نقد ادبی، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: روزنگار، 1383ش.
    42. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    43. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1421ق.
    44. مفید، محمد بن محمد، ارشاد، قم: موسسه آل البیتk، 1413ق[الف].
    45. ـــــ ، کتاب المزار، قم: کنگرۀ جهانی شیخ مفید، 1413ق[ب].
    46. منفلوطی، مصطفی لطفی، العبرات، بیروت: دار القلم، بی‌تا.
    47. موسوی مقّرم، عبدالرزاق، مقتل الحسینR، بیروت: مؤسسة الخرسان، 1426ق.
    48. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1380ش.
    49. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
    50. یوسفی غروی، محمدهادی، بازسازی مقتل ابومخنف، قم: مؤسسه فرهنگی طه، 1397ش.
    51. Greimas, A. J., Stractral semantics: An Attempt at a Method, 1983.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار