نقد محتوایی روایات عبدالله بن سلام در مجمع البیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور ،تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران

چکیده

شیوۀ طبرسی در نقل اسباب نزول به‌صورت گزارشی است، اما در مواردی با ارائۀ ملاک‌هایی از قبیل ضرورت فقهی، ظاهر آیه و تاریخ به تأیید یا ردّ پرداخته است. در عین حال نمی‌توان مسامحۀ وی در نقل برخی روایات و اسباب نزول را نادیده گرفت. وی نقل‌قول‌های ضعیفی همچون مدح عبدالله بن سلام، ذکر ماجرای ورقة بن نوفل را آورده است اما کمترین اظهارنظری دراین‌باره نکرده که قاعدتاً باید به ضعف آن‌ها اشاره می‌کرد. عبدالله بن سلام از کسانی بود که برای جلب‌نظر عامۀ مردم جعل حدیث می‌کرد و احادیثی هم در وصف او نقل شده که عمدتاً ضعیف الاسناد و بی‌اعتبار است. ردّ پای این شخص را در بخش‌های مختلف کتاب مجمع البیان می‌توان رصد کرد. در این مقاله، پس از بررسی روایات کتاب مجمع البیان، مراجعه به تفاسیر و منابع مرتبط به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیل درون‌متنی، در نقد روایات مخدوش اسباب نزول در مجمع البیان که آیات را با عبدالله بن سلام مرتبط دانسته، به نکاتی چون نیاوردن برخی شأن نزول‌ها توسط مفسران قبل یا بعد از طبرسی، بیان دیدگاه طبرسی به‌جای شأن نزول، نقل مطالب به پیروی از مفسران عامه درحالی‌که دانشمندان شیعه بدان اعتنایی نداشته‌اند؛ عدم تطابق تاریخی اسباب نزول حاوی مدح عبدالله بن سلام با زمان اسلام آوردن وی اشاره شده است. شاید هدف وی از این نوع نقل‌قول‌ها آشنایی خواننده و مقایسۀ آن‌ها با سایر نظرات است. این روش عالمانه، خواننده را به تفکر و اندیشه فرامی‌خواند و بسیار ارزشمند است اما عدم نقد و اظهارنظر قطعی شیخ یکی از ضعف‌های مهم این تفسیر به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Content Critique of Abdullah ibn Sallām in Majma' al-Bayān

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rashid Sheykhahmad 1
  • Mohammad Hasan Saneipour 2
  • Leylasadat Moraweji 3
  • Rahmatullah Abdullahzadeh 3
1 Ph.D. Student of Ulum Quran and Hadith, Payame Noor University
2 Associate Professor of Ulum Quran and Hadith, Kashan University
3 University of Payam Noor
چکیده [English]

Ţabrisī's method of transmitting the occasions of revelation is in the form of a report, but in some cases he has confirmed or rejected it by presenting criteria such as jurisprudential necessity, the appearance of the verse and history. At the same time, his negligence in quoting some traditions and the occasions of revelation cannot be ignored. On the one hand, he presented weak quotations such as the praise of Abdullah ibn Sallām, the mention of the story of Warqat ibn Nawfil, etc., and on the other hand, he did not make the slightest comment about their weakness. Abdullah Ibn Sallām was one of those who fabricated hadiths to attract the public's attention, and hadiths have been quoted in his description that are mainly weak in authenticity and invalid. The footprints of this person can be observed in different sections of the book Majma' al-Bayān. In this article, we are reviewing the traditions of the book Majma' al-Bayān, and refering to the interpretations and library sources and in-text analysising the critique of the distorted traditions of the occasions of revelation in Majma' al-Bayān, which related the verses to Abdullah Ibn Sallām, to points such as the lack of mention of some revelations by commentators before or after Ţabrisī, expressing the view of Ţabrisī instead of the dignity of revelation, quoting the material following the Sunni commentators. While the Shiite scholars did not pay attention to it and the occasions of revelation containing the praise of Abdullah ibn Salam do not have a historical correspondence with the time of his conversion to Islam. Perhaps Ţabrisī's purpose in quoting these traditions is to acquaint the reader and compare it with other opinions. This method invites the reader to think and is very valuable, but the lack of criticism and definite comment from Ţabrisī is one of the important weaknesses of this interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdullah Ibn Sallām
  • Majma' al-Bayān
  • Ţabrisī
  • Occasions of Revelation
  • Content Criticism

مراجع

  1.  

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، چ۱، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1404ق.
    2. ابن اثیر، ابوالحسن على بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال‏، چ۱، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم،‏ 1362ش.‏
    4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن على، الاصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، چ۱، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    5. ابن‏ جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر‏، تحقق عبدالرزاق مهدى، چ۱، ‏بیروت‏: دار الکتاب العربی‏، 1422ق.
    6. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادة، چ۲، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
    7. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
    8. ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على‌محمد بجاوى، چ۱، بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    9. ابن قتیبة الدینوری، ابو محمد عبد الله بن مسلم، الامامة والسیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، چ۱، بیروت: دار الأضواء، 1410ق
    10. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، چ۱، آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1408ق.
    11. بحرانى، سید‌ هاشم بن سلیمان‏، البرهان فی تفسیر القرآن‏، چ۱، قم: مؤسسه بعثت، 1374ش.‏
    12. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر جواهر الحسان فى تفسیر القرآن‏، چ۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ‏1418ق.‏
    13. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، چ۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
    14. حجتی، سید محمدباقر، اسباب النزول، چ۶، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
    15. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله‏، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، چ۱، تهران: التابعة لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1411ق.‏
    16. خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، چ۲، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1411ق.
    17. دروزه، محمد عزه‏، التفسیر الحدیث، چ۲، بیروت‏: دار الغرب الاسلامی‏، 1421ق‏.
    18. دیاری بیدگلی، محمدتقی، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، چ۲، تهران: سهروردی، ۱۳۸۳ش.
    19. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چ۳، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.‏
    20. سید قطب، ابراهیم حسین، فی ظلال القرآن، چ۳۵، بیروت: دار الشروق‏، 1425ق.‏
    21. سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
    22. شایسته‌نژاد، علی‌اکبر، طبرسی و مجمع البیان، چ۱، تهران: خانه کتاب، 1389ش.
    23. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، حدیث‌های خیالی در تفسیر مجمع البیان، چ5، تهران: کویر، 1390ش.
    24. طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ۳، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
    25. ‏طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، چ۵، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1417ق.
    26. ‏طباطبایی یزدی، سید عبدالعزیز، «ما نزل من القرآن فی علیR»، تهران: مجله سفینه، شمارۀ 3، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۴ـ۱۴۶.
    27. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تفسیر طبرى، تحقیق حبیب یغمایى، چ۲، تهران: انتشارات توس، 1421ق.
    28. ـــــ ، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چ۲، بیروت: دار التراث، 1387ق.
    29. طوسى، محمد بن حسن‏، التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
    30. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چ۲، تهران: انتشارات اسلام، ۱۳۷۸ش
    31. عاملى‏، جعفر مرتضى، الصحیح من سیرة النبی الأعظم‏، چ۱، قم، دار الحدیث، 1426ق.
    32. علیزاده، علی، «احادیث خیالی یا شواهد خیالی»، فصلنامه علمی‌تخصصی علوم حدیث، شمارۀ 35 و 36، 1384ق، ص125ـ147.
    33. عبدالسمیع، عماد علی، التیسیر فی أصول التفسیر، اسکندریه: دار الایمان، ۲۰۰۶م.
    34. عنایه، غازى حسین،‏ أسباب النزول القرآنی‏، چ۱، بیروت: دار الجیل‏، 1411ق‏.
    35. فصیحی، علی، «اسباب نزول در تفسیر مجمع البیان»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ ۱، 1374ش، ص201ـ216.
    36. کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، کتابفروشی محمدحسن علمی، تهران، ۱۳۳۶ش.
    37. کریمی، فاطمه، بررسی و نقد روایات اسباب نزول در تفسیر مجمع البیان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشکده علوم قرآنی کرمانشاه، استاد راهنما: زهره نریمانی، 1394ش.
    38. کلباسی، زهرا و احمدنژاد، امیر، «تحلیل و بررسی روایات تفسیری دربارۀ عبدالله بن سلّام»، آموزه‌های قرآنی، شمارۀ ۲۴، 1395ش، ص3ـ33.
    39. گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابیطالبR، چ۲، تهران: دار إحیاء تراث أهل البیتRk، 1404ق.
    40. مراغى، احمد بن مصطفى‏، تفسیر المراغى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
    41. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، چ۱، مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه، ۱۴۱۸ق.
    42. مقاتل بن سلیمان‏ بلخى، ابوالحسن، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، چ۱، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1423ق.‏
    43. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد، چ۱، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.‏
    44. نسفی، ابوحفص نجم‌الدین محمد، تفسیر نسفی، تحقیق عزیزالله جوینی، چ۳، تهران: سروش، ۱۳۶۷ش.
    45. واسطی، عبدالحمید، «روش‌شناسی کشف و اعتبارسنجی اسباب نزول»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ ۱، 1396ش، ص4ـ29.
    46. واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازى، تحقیق مارسدن جونس، چ۳، بیروت: مؤسسة الأعلمى، 1409ق.
    47. هاشمی، سید حسین، «روش تفسیری مجمع البیان»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 29 و30، 1381ش، ص16ـ37.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار