واکاوی روایت نبوی «آدم و رؤیت نام پیامبر خاتم بر عرش» و اعتبارسنجی آن در منابع فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

دسته‌ای از روایات، سابقۀ آشنایی حضرت آدم با پیامبر خاتم را پیش از خلقت پیامبر اسلام و در عرش الهی دانسته‌اند. منابع فریقین روایتی از رسول اکرم2 را گزارش کرده‌اند که برابر آن آدم، نام پیامبر خاتم را برعرش دیده، والایی منزلت او را دریافته و برای پذیرش توبه‌اش به او متوسل شده است. کاوش در اعتبار و تبار این روایت مسئلۀ نوشتار پیش روست. بدین منظور ابتدا مصدر، سند و متن روایت بر پایۀ روش‏های نقد حدیث در سنت اسلامی بررسی شده سپس از رهگذر بازشناسی راویان، بوم و صنف کنشگران فعال در نشر آن معرفی شده است. این روایت به‌رغم اعتبار نسبی مصادر، مورد توجه محدثان پسین قرار نگرفته و غالباً منابع مناقب‌گرا و اخبارگرا به نشر آن اهتمام داشته‌اند. انتساب روایت به پیامبر اکرم2 به‌دلیل وجود راویان ضعیف و ناشناخته در طرق انتقال، کاربرد نگرۀ متأخر کتابت نام پیامبر بر عرش و عدم پشتیبانی اخبار مؤید نیز تردیدبرانگیز است.خاستگاه روایت محفل حدیثی اهل‏سنت بوده و صوفیان مصر در ترویج آن نقش داشته‌اند. سپس از طریق کتاب ابن‌بابویه به منابع امامی راه یافته‌ است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Prophetic Tradition "Adam and Seeing the Name of the Prophet on the Throne" and its Validation in the Sources of the Shi'a and Sunni

نویسندگان [English]

  • Parisa Ataei Nazari 1
  • Mohammad Ali Mahdavirad 2
1 phd Student in Ulum Quran and Hadith, College of Farabi, Tehran University, Qom, Iran
2 Associate Professor in Ulum Quran and Hadith, College of Farabi, Tehran University, Qom, Iran
چکیده [English]

A group of traditions regard the history of acquaintance of prophet Adam with the Prophet to be back to the precreation of the latter and in the Divine Throne. The sources of the Shi'a and Sunni have reported a tradition from the Holy Prophet (pbuh) according which, Adam has seen the name of the Prophet on the Throne; and realizing his lofty status, has appealed to him so as to have his repentance accepted. The problem of the present paper is to find out the authenticity as well as the Isnad of the tradition. Thus, based on the methods of critique of hadith in the Islamic tradition, first the source, sanad and text of the tradition have been studied, and then, recognizing the transmitters, the milieu and the category of the active agents in its spread are introduced. The tradition, despite the relative authenticity of the sources, has not attracted the later traditions and the biographical and narrative sources involved in spreading it. Attribution of the tradition to the Prophet is also questionable due to the weak and unknown narrators, usage of the recent concept of the name of the Prophet being written on the Throne, as well as the lack of confirmatory tradition. The tradition finds its origin in Sunni hadith circles and Egyptian Sufis have played their role in spreading it. Thereupon, it has admitted to Imami sources through the book of Ibn Bābawayh.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Name of the Prophet
  • Throne
  • Recourse of Adam
  • Hadith of Egypt
  • Sufism
  • Au al-ḥārith Fahrī
  • Criticism

مراجع

  1. آجری، محمد بن حسین، ‌الشریعه، تحقیق عبدالله بن عمر الدمیجی، ریاض: دار الوطن، 1418ق.
  2. آل‌الشیخ، ‌صا‌لح‌ بن‌ عبدالعزیز، هذه‌ مفا‌هیمنا‌: رد علی‌ کتا‌ب‌ مفا‌هیم‌ یجب‌ ان‌ تصحح‌ لمحمد بن‌ علوی الما‌لکی، قاهره: دار الهدایه‌، 2009م.
  3. ابن ابی‌عاصم، احمد بن عمرو، السنة، تحقیق محمدناصرالدین الالبانی، بیروت: المکتب الاسلامی، 1400ق.
  4. ابن ابی‌الدنیا، عبدالله بن محمد، الاشراف فی منازل الاشراف، تحقیق نجم عبدالرحمن خلف، ریاض: مکتبة الرشد، 1411ق
  5. ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن، الجرح و التعدیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1371ق.
  6. ابن‌الفضل التیمی، اسماعیل بن محمد، الحجة فی بیان المحجة و شرح عقیدة اهل‌ السنه، تحقیق محمد بن ربیع عمیر المدخلی، چ۲، ریاض: دار الرایه، 1419ق.
  7. ابن الملقن، عمر بن على، طبقات الاولیاء، تحقیق مصطفی عبدالقادرعطا، چ۲، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1427ق.
  8. ابن‌بابویه، محمد بن على‏، التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1398ق‏.
  9. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ ‌‌، الامالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
  10. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ ، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چ۲، قم: دار الشریف الرضی للنشر، 1406ق.
  11. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌ ‌‌، کتاب ‌النبوه، جمعه مؤسسه الضحی الثقافیه، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی مؤسسة الطباعه والنشر، 1381ش.
  12. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌‌‌ـ‌‌ ، عیون اخبارالرضاR، تهران: نشر جهان‏، 1378ق.
  13. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌‌‌ـ‌‌ ، فضائل الشیعه، تهران‏: أعلمى، بى‌تا.
  14. ‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌‌‌‌ـ‌‌ ، کتاب من لایحضرالفقیه، علی‌اکبر غفاری، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1413‏ق.
  15. ابن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع فتاوی العلامة عبدالعزیز بن باز، أشرف على جمعه محمد بن سعد الشویعر، بی‌جا: دار القاسم، بی‌تا.
  16. ابن‌تیمیه، احمد عبدالحلیم، الاستغاثه فی الرد علی البکری، تحقیق عبدالله بن دجین السهلی، ریاض: مکتبه دارالمنهاج، 1426ق.
  17. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌‌‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ ، التوسل و الوسیله، تحقیق زهیر الشاویش، بیروت: المکتب الاسلامی، 1390ق.
  18. ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، صفة الصفوه، تحقیق محمود فاخوری و محمد رواس قلعه‌جی، چ۲، بیروت: دار المعرفه، 1399ق.
  19. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ ‌‌، الوفا باحوال‌ المصطفی، تحقیق محمد زهری النجار، ریاض: المکتبة السعدیه، بی‌تا.
  20. ابن‌حجر، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404ق.
  21. ابن‌حمصی، احمد بن محمد، حوادث الزمان و وفیات الشیوخ و الاقران، تحقیق عبدالعزیز فیاض حرفوش، بیروت: دار النفایس، 1421ق.
  22. ابن‌حنبل، أحمد بن محمد، العلل ومعرفة الرجال للامام أحمد بن حنبل، تحقیق وصی الله بن محمد عباس، ریاض: دارالخانی، 1408ق
  23. ابن‌خزیمه، محمد بن اسحاق، صحیح ابن‌خزیمه، تحقیق محمد مصطفى الأعظمی، چ۲، بی‌جا: المکتب الاسلامی، 1412ق
  24. ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، تحقیق‏ محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1410ق.
  25. ابن‌طاووس، على بن موسى‏، الاقبال بالأعمال الحسنه، تحقیق جواد قیومى اصفهانى، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش.
  26. ـــــــــ‌‌‌ ‌‌، مهج الدعوات و منهج العبادات، تحقیق ابوطالب کرمانى و محمدحسن محرر، قم: دار الذخائر، 1411ق‏.
  27. ابن‌عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق مفیدمحمد قمیحة، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1404ق.
  28. ابن‌عبدالوهاب، سلیمان بن عبدالله بن محمد، التیسیر العزیز الحمید فی شرح کتاب‌ التوحید، تحقیق محمد ایمن الشبراوی، بیروت: عالم ‏الکتب، 1999م.
  29. ابن‌عبدالهادی، محمد بن احمد، الصارم المنکی فی الرد علی السبکی، تحقیق اسماعیل بن محمد انصاری، بی‌جا: مکتبة ‌النوعیة الاسلامیه، بی‌تا.
  30. ابن‌عراق الکنانی، علی بن محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعه، تحقیق عبدالله بن الصدیق الغماری و عبدالوهاب عبداللطیف، مصر: مکتبة القاهره، بی‌تا.
  31. ابن‌عساکر، على بن حسن‏، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415ق.
  32. ابن‌عقده، ابوالعباس احمد بن محمد، فضائل امیرالمؤمنین، جمعه عبدالرزاق محمدحسین فیض‌الدین، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  33. ابن‌کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408ق.
  34. ابن‌مقفع، عبدالله، کلیله و دمنه، بیروت: دار القلم، بی‌تا.
  35. ابن‌منده، ابو‌عبدالله محمد بن اسحاق، جزء ترجمة الطبرانی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  36. ابن‌منده، محمد بن اسحاق، فتح الباب فی الکنی و الالقاب، تحقیق ابوقتیبه نظرمحمد الفاریابی، ریاض: مکتبة الکوثر، 1417ق.
  37. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  38. ابن نغوی، ابوعبدالله خلدون بن محمود، التوضیح الرشید فی شرح التوحید المذیل بالتفنید لشبهات العنید، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  39. ابن‌یونس، عبدالرحمن بن احمد، تاریخ ابن‌یونس الصدفی، تحقیق عبدالفتاح فتحی عبدالفتاح، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  40. ابن‌حبان، محمد، المجروحین من المحدثین والضعفاء والمتروکین، بی‌جا: بی‏نا، بی‌تا.
  41. ابن‌حجر، احمد بن ‌علی، لسان المیزان، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1390ق.
  42. ابن‌حجر المکی، احمد، الجوهر المنظم فی زیارة القبر الشریف النبوی المکرم، تحقیق محمد زینهم، قاهره: مکتبة مدبولی، 2000م.
  43. ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌ على، مناقب آل ابی‌طالبR، قم: علامه‏، 1379ق.
  44. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ ، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا، نجف: المطبعة الحیدریة، 1380ق.
  45. ابو عزیز، سعد یوسف محمود، الاسرائیلیات والموضوعات فی کتب التفاسیر قدیما و جدیدا، قاهره: مکتبة التوفیقیه‏، بی‌تا.
  46. ابوزرعه رازی، عبیدالله بن عبدالکریم، الضعفاء و اجوبة الرازی علی سؤالات البرذعی، تحقیق سعدی الهاشمی، چ۲، منصوره: دار الوفاء، 1409ق.
  47. ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، تحقیق باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1417ق.
  48. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ـ‌‌ ، علم القلوب، تحقیق عبدالقادر احمدعطا، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1424ق.
  49. ابومطیع مصری، محمد بن عبدالواحد، جزءان من امالی ابی ‌مطیع المصری، مخطوط نشر فی برنامج جوامع الکلم.
  50. احمدی، مهدی، «اعتبار دعاهای ابن‌طاووس از نگاه او»، علوم حدیث، شمارۀ 49 و ۵۰، 1387ش. ص189ـ216.
  51. اسماعیلی یزدی، عباس، ینابیع‌ الحکمه، چ۵، قم: مسجد جمکران، 1428ق.
  52. اصفهانی، ا‏بونعیم احمد بن عبدالله، معرفة الصحابه، تحقیق محمدحسن اسماعیل‏ شافعى و مسعد عبدالحمید سعدنى، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422ق.
  53. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌‌‌ـ‌‌‌ـ ‌‌، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، تحقیق محمدرضا شفیعى‌کدکنى، ‏قاهرة: دار ام القراء للطباعة والنشر، بی‌تا.
  54. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌‌‌ــ‌‌‌ ‌‌، ذکر اخبار اصبهان، لیدن: بریل، 1934م.
  55. امین، محسن، کشف‏ الارتیاب فی اتباع محمد بن عبدالوهاب، تحقیق حسن امین، چ۲، قم: مکتبة الحرمین، 1382ق.
  56. انصاری، حسن، تشیع امامی در بستر تحول، تهران: ماهی، 1395ش.
  57. البانی، محمدناصرالدین، س‍ل‍س‍ل‍ة‌ الاح‍ادی‍ث‌ ال‍ض‍ع‍ی‍ف‍هة و ال‍م‍وض‍وعة‌و اث‍ره‍ا ال‍س‍ی‍ئ‍ی‌ ف‍ی‌ الام‍ه، ریاض: مکتبة المعارف، 1412ق‌.
  58. بخیت الحنفی، محمد، تطهیر الفؤاد من دنس الاعتقاد، استانبول: مکتبة اشیق، 1397ق.
  59. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق جلال‌الدین‏ محدث، چ۲، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
  60. بسام، مرتضی، زبدة المقال من معجم ‌الرجال، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1426ق.
  61. بغدادى، ابوالقاسم الجنید بن محمد، رسائل الجنید، تحقیق جمال رجب سیدبى، دمشق: دار اقرأ للطباعة والنشر والتوزیع‏، 1425ق.
  62. بقلى شیرازى، روزبهان، مشرب الارواح، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالى، بیروت: دار الکتب‌ العلمیه، ۱۴۲۶ق.
  63. بنیامین، داود، محمد در تورات و انجیل، ترجمۀ فضل‌الله نیک‌آیین، تهران: نشر نو، 1361ش.
  64. بیهقی، احمد بن الحسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1405ق.
  65. پاکتچی، احمد، «اندیشۀ هفت اقلیم و ارزیابی یادکردهای آن در احادیث»، مطالعات اسلامی، شمارۀ 65 و 66، 1386ش، ص17ـ42.
  66. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌ـ ، مدخل «تفسیر» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1387ش.
  67. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌ـ ، نقد متن، تنظیم صالح زارعی، تهران: دانشگاه امام صادقR، 1391ش.
  68. ترمذى، محمد بن عیسى، سنن الترمذی، تحقیق احمد محمد شاکر، ‏قاهره: دار الحدیث، 1419ق.
  69. صادقی تهرانی، محمد، التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم، قم: مکتبة محمد الصادقی التهرانی، بی‌تا.
  70. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ ، محمد، بشارات عهدین، قم: شکرانه، 1392ش.
  71. حافظ، محمد مطیع، الفتح المبین فی المشیخة البلدانیة للامام الحافظ ضیاء الدین محمد بن عبدالواحد المقدسی الحنبلی، ‏دمشق: دار البشائر، 1427ق.
  72. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، مستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1411ق.
  73. ‌ــــــــ ‌‌، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمد بن حسن خلیفه نیشابوری، تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: آگه، 1375ش.
  74. حر عاملی، محمد بن ‌حسن، اثبات ‌الهداة بالنصوص و المعجزات‏، بیروت: اعلمی، 1425ق.
  75. حسینی میلانی، علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامه و الامام، قم: مرکز الحقائق الاسلامیه، 1389ش.
  76. حسینی، احمدسایح، نشر الاعطار و نثر الازهار فی نجاه آباء النبی‌ الاطهار، تحقیق بسام محمد بارود، قاهره: دار جوامع ‏الکلم، بی‌تا.
  77. حصنی دمشقی، ابوبکر بن محمد، دفع ‌الشبه عن الرسول و الرسالة، تحقیق جماعة من العلماء، چ۲، قاهره: دار إحیاء الکتاب العربی، 1418ق.
  78. حقى بروسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح ‌البیان، بیروت: دار الفکر‌، بی‌تا.
  79. حمیدالله، محمد، الوثائق السیاسیة للعهد النبوی و الخلافة الراشده، چ۶، بیروت: دار النفائس، 1407ق.
  80. خانی، حامد، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، پژوهشنامه تمدن اسلامی، سال چهل‌وچهارم، شمارۀ 1، 1390ش، ص65ـ84.
  81. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ ‌‌، هویت و انتساب صحیفۀ سجادیه با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، راهنمایی احمد پاکتچی، رشتۀ علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه امام صادقR، 1382ش.
  82. ختلی، ابوالقاسم اسحاق بن ابراهیم، نوادر الرسائل کتاب الدیباج، تحقیق ابراهیم صالح، دمشق: دار البشائر، 1994م.
  83. خرگوشی، ابو‌سعد عبدالملک بن محمد، مناحل ‌الشفا و مناهل‌ الصفا بتحقیق کتاب شرف‌ المصطفی، تحقیق نبیل بن هاشم الغمری، مکه: دار البشائر الاسلامیه، 1424ق.
  84. ‌ـــــــ ‌، تهذیب الاسرار فى أصول التصوف‏، تحقیق سید محمدعلى‏، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1427ق.
  85. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
  86. خطیب الشربینی، محمد، مغنی ‌المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
  87. خفاجی، احمد بن محمد، نسیم‌ الریاض فی شرح شفاء القاضی عیاض، تصحیح محمدعبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  88. خلال، ابومحمد الحسن بن علی، المجالس العشرة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  89. دارقطنی، علی بن عمر، العلل الواردة فی الاحادیث النبویة، تحقیق محفوظ الرحمن زین‌الله السلفی، ریاض: دار طیبه، 1405ق.
  90. دمشقیه، عبدالرحمن محمد سعید، احادیث یحتج بها الشیعه، بی‌جا: موقع العرفان، بی‌تا.
  91. دیار بکری، حسین بن محمد بن حسن، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس نفیس، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
  92. دیلمى، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم: الشریف الرضی، 1412ق.
  93. ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
  94. ــــــ ، سیر اعلام النبلاء، چ۷، بیروت: الرساله، 1413ق.
  95. ــــــ ، المغنی فی الضعفاء، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  96. ــــــ ، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  97. ــــــ ، میزان الاعتدال، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، 1382ق.
  98. راد، علی، «قرآن و آموزه تفضیل پیامبران؛ اسلوب، زمینه‌ها و ماهیت»، قرآن‌شناخت، شمارۀ 21، 1397ش، ص21ـ40.
  99. راد، علی و عطایی نظری، پریسا، «اعتبارسنجی روایت توبۀ آدمR با توسل به پنج تن و پیوند آن با عقاید زیدیه»، مطالعات فهم حدیث، سال هفتم، شمارۀ 13، 1399ش.
  100. راوندى، قطب‌الدین سعید بن هبةالله‏، قصص ‌الانبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدى، مشهد: مرکز پژوهش‌هاى اسلامى، 1409‏ق[الف].
  101. ــــــ ، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الامام المهدىZ، قم: مؤسسة الامام المهدىZ، 1409ق[ب].
  102. رزق، عاصم محمد، خانقاوات الصوفیة فی مصر فی العصرین الایوبی و المملوکی، قاهره: مکتبة مدبولی، 1417ق.
  103. رشیدرضا، محمد، مجلة المنار، مصر: بی‌نا، 1350ق.
  104. رضوان‌ صا‌لح‌، محمد احمد، الحافظ الطبرانی و جهوده فی خدمه السنة النبویه، ریاض: دار الشریف، 1419ق.
  105. رفاعی، محمدنسیب، التوصل الی حقیقة ‌التوسل، چ۳، حلب: مؤسسة الدعوة السلفیه، 1399ق.
  106. سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، قم: دفتر انتشارات اسلامى‏، 1364ش.
  107. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ ‌‌، بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی: مؤسسة الامام الصادقR‏، بی‌تا.
  108. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ــ‌‌‌ـ‌‌ ، مفاهیم‌ القرآن، چ۴، قم: مؤسسة الامام الصادقR، 1421ق.
  109. سبزیان‌پور، وحید، «تأثیر ترجمۀ عربی کلیله و دمنه بر ادب عربی»، معارف، شمارۀ 64 و 65، 1385ش.
  110. سبکى، عبدالوهاب بن على، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
  111. سبکی، تقی‌الدین، شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام، تحقیق محمدرضا الحسینی الجلالی، چ۴، بی‌جا: بی‌نا، 1419ق.
  112. سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ترجمۀ محمود فهمی حجازی و دیگران، چ۲، قم: کتابخانۀ عمومى آیت‌الله مرعشى نجفى، 1412ق‏.
  113. سلطانیان، کیهان، خاکپور، رحیم و حاجی، حمزه، «بررسی روی‌کرد حاکم نیشابوری در تصحیح و تضعیف احادیث با تکیه بر روایات المستدرک علی الصحیحین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 44، ۱۳۹۸ش، ص99ـ135.
  114. سلمى، ابوعبدالرحمن محمد بن الحسین، مجموعة آثار السلمى، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۹ش.‏
  115. ‌ــــــ ، طبقات الصوفیه، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، چ۲، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1424ق.
  116. سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، تحقیق عمر عمروى، بیروت: دار الفکر، 1416ق.
  117. سمعانى، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیى ‏معلمى، حیدرآباد: مطبعة مجلس دائرةالمعارف العثمانیه، 1382ق.
  118. سمهودی، أبوالحسن علی بن عبد الله، وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
  119. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، جامع الاحادیث، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  120. ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌ ، مناهل ‌الصفا فی تخریج احادیث الشفا، تحقیق سمیر القاضی، بیروت: دار الجنان و مؤسسة الکتب الثقافیه، 1408ق.
  121. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ ‌‌، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانۀ عمومى آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى، 1404ق.
  122. شرف‌الدین، عبدالحسین، موسوعة الامام شرف‌الدین، تحقیق مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیه، بیروت: دار المورخ العربی، 1431ق.
  123. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، تحقیق مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم، چ۲، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق.‏
  124. صفدى، خلیل بن ایبک، ‏الوافی بالوفیات، تحقیق هلموت ریتر، چ۲، بیروت: دار النشر فرانز شتاینر، 1401ق.
  125. صفوری، عبدالرحمن بن عبدالسلام، نزهة المجالس و منتخب النفائس، تحقیق محمدعلی ‏عبدالوارث، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق.
  126. صواف، ابوعلی حسن بن حسین، فوائد ابی‌علی الصواف، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  127. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390ق.
  128. طباطبایی، محمدکاظم، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390ش.
  129. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق قسم التحقیق بدار الحرمین، بی‌جا: دار الحرمین، 1415ق.
  130. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ ‌‌، المعجم الصغیر، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، بی‌تا.
  131. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم‌ الاخلاق، چ۴، قم: الشریف المرتضی، 1412ق.
  132. طوسی، محمدبن حسن، ‏فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، تحقیق عبدالعزیزطباطبایی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420ق‏.
  133. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ ‌‌، ‏رجال ‌الطوسی، تحقیق جواد قیومى اصفهانى، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1373ش.
  134. عقیلی، محمد بن ‌عمرو، الضعفاء الکبیر، چ۲، بیروت: دار الکتب، 1418ق.
  135. عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیه، تحقیق عطیه جلیل، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1999م.
  136. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه، 1380ق.
  137. غلامعلی، مهدی، «سیطرۀ سبک مناقب‌نگاری در سدۀ ششم و هفتم هجری» در مجموعه مقالات کنگرۀ بزرگداشت عبدالجلیل رازی قزوینی، قم: دار الحدیث، 1391ش.
  138. ‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌ـ‌‌‌‌ ‌‌، «سبک‌شناسی کتاب مختصر تاریخ دمشق»، حدیث اندیشه، شمارۀ 8 و 9، 1389ش.
  139. قاضی عیاض، ابی‌الفضل عیاض بن موسی، الشفاء بتعریف حقوق ‌المصطفی، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
  140. قزوینی، محمد، یادداشت‌های قزوینی به‌کوشش ایرج افشار، چ۳، تهران: علمی، 1363ش.
  141. قسطلانی، احمد بن محمد، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیه، تحقیق صالح احمد الشامی، چ۲، بیروت: المکتب الاسلامی، 1425ق.
  142. قضاعی العزامی، سلامه، فرقان ‏القرآن بین صفات الخالق و صفات الاکوان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  143. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی‏، 1410ق.
  144. کلینى، محمد بن‌ یعقوب، الکافی، قم: ‏دار الحدیث‏، 1429ق.
  145. مالکی، محمد بن علوی، مفاهیم یجب ان تصحح، چ۲، بیروت: دار الکتب ‌العلمیه، 1430ق.
  146. مامقانى، عبدالله، ‏تنقیح المقال فی علم الرجال‏، تحقیق محیی‌الدین و محمدرضا مامقانى، قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1431ق‏.
  147. مجتبایی، فتح‌الله، مدخل «ابوطالب مکی» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1378ش.
  148. ‏مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهارk، تحقیق جمعى از محققان، چ۲، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
  149. محمدجعفری، رسول و اوحدی، مرتضی، «بررسی و نقد شبهات وارده بر وثاقت و مرویات شیخ صدوق»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 36، 1396ش، ص141ـ168.
  150. مزی، أبى‌الحجاج یوسف، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، چ۴، بیروت: مؤسسة الرساله، 1406ق.
  151. مقدسی، عبدالغنی بن عبد الواحد بن علی، جزء احادیث الشعر، تحقیق إحسان عبدالمنان الجبالی، اردن: المکتبة الاسلامیه، 1410ق.
  152. ممدوح، محمود سعید، رفع المنارة لتخریج أحادیث التوسل والزیارة، اردن: دار الامام النووی، 1416ق.
  153. منصوری، ابی‌الطیب نایف بن صلاح بن علی، ارشاد القاصی و الدانی الی تراجم شیوخ الطبرانی، ریاض: دار الکیان، 1427ق.
  154. موسوی بروجردی، سید حسن، «بین الصدوق و القطب الراوندیدراسة فی کتابیهما(النبوة) و(قصص الانبیاء)»، تراثنا، شمارۀ 1 و ۲، 1430ق.
  155. مؤدب، رضا و ستار، حسین، «بررسی نقش روات مشترک در اخبار منتقله(مطالعۀ موردی: جعابی از مشایخ صدوق)»، دوفصلنامه علمی حدیث‌پژوهی، شمارۀ 11، 1393ش، ص207ـ238.
  156. میبدی، رشیدالدین احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة ‌الابرار، چ۵، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
  157. میرحسینی، یحیی، الگوهای گفتمانی تصرف در حدیث نزد قصاص، پایان‌نامۀ دکتری، استاد راهنما: احمد پاکتچی، رشتۀ علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادقR، 1394ش.
  158. نجاشى، احمد بن على، ‏رجال‌ النجاشی، تحقیق موسى‏شبیرى زنجانى، چ۶، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1365ش‏.
  159. نخبة من العلماء، اصول ‌الایمان فی ضوء الکتاب و السنه، مدینه: مجمع الملک فهد، 1421ق.
  160. نقوی قاینی، محمدتقی، مفتاح‌ السعادة فی شرح نهج ‌البلاغه، تهران: المؤلف، بی‌تا.
  161. نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال ‌الحدیث، تهران: فرزند مؤلف، 1414ق.
  162. واقدی، ابوعبدالله محمد بن عمر، فتوح ‌الشام، بیروت: دار الجیل، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار