تحلیل انتقادی روش فقه‌الحدیثی سیوطی در تنویر الحوالک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

 تنویر الحوالک شرح مختصر سیوطی بر موطأ مالک است. سیوطی به‌طور عمده در این اثر به شرح و بسط مفهوم متن احادیث پرداخته است؛ ازاین‌رو می‌توان نوشتۀ مذکور را مجموعه‌ای فقه‌الحدیثی به حساب آورد. شناخت فقه‌الحدیث ثمرۀ سایر علوم حدیث بوده و آگاهی از شیوۀ پیشینیان به‌خصوص شارحان جامع‌نگاری همچون سیوطی در فهم احادیث می‌تواند به تصحیح یا تعمیق فهم ما بینجامد. لذا این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی به واکاوی انتقادی روش فقه‌الحدیثی سیوطی در تنویر الحوالک بپردازد. به‌رغم آنکه سیوطی تلاش کرده تا روایات موطأ را در زمرۀ روایات صحیح جلوه دهد، توجه به اوضاع نابسامان نقل و نگارش حدیث و شکل‌گیری روایات جعلی فراوان در زمانۀ مالک و تجدیدنظرهای مکرر وی، نمایانگر آن است که حتی آخرین نسخۀ موطأ نیز انتخاب نهایی و قطعی مالک نبوده است. اشتمال موطأ بر روایات موقوف و مقطوع و عنایت به عدم حجیت آراء و فتاوای صحابه و تابعین، دلیل دیگری بر بطلان دیدگاه سیوطی است. وی پس از طرح مباحث سندی، از طرق گوناگون به شرح احادیث پرداخته است. طرح مباحث بلاغی و توجه به مفاهیم حقیقت و مجاز و دوری از تجسیم و ظاهری‌گری، جمع میان احادیث متعارض تا حد امکان و اندک‌ شمردن مصادیق وقوع نسخ، عدم رعایت انصاف در تبیین مسائل کلامی مانند مسئلۀ ارث‌ گذاشتن انبیا و بهره‌ نیافتن کافی و وافی از آیات قرآن در شرح احادیث از جمله محاسن و معایب روش فقه‌الحدیثی سیوطی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of the Method of Suyūtī hadith Understanding in the "Tanwīr al-Ḥawālik"

نویسندگان [English]

  • Mahdi Pichan 1
  • Nehleh Gharavi Naeeni 2
  • Ensieh Sadat Eskaf 1
1 PhD. student in Ulum Qur'anic and Hadith, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Professor in Ulum Qur'an and Hadith, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

"Tanwīr al-Ḥawālik" is a brief description of Suyūtī on Muwata' Mālik. In this work, Suyūtī mainly elaborates on the meaning of the text of hadiths, therefore, the mentioned writing can be considered as a collection of Fiq al- hadith. Knowledge of Fiq al-hadith is the result of other sciences of hadith, and knowledge of the method of its predecessors, especially commentators such as Suyūtī in understanding hadiths, can lead to the correction or deepening of our understanding. Therefore, this paper intends to use a descriptive-analytical method to critically analyze the method of Suyūtī in Fiq al-hadith in "Tanwīr al-Ḥawālik". Although Suyūtī has tried to make the traditions of Muwata' among the correct traditions, but paying attention to the unorganized situation of transmitting and writing of hadiths and the formation of many fabrited traditions in the time of Malik and his frequent revisions show that even the last version of Muwata' was not the final owner. The inclusion of Muwata' in the traditions of muqūf and maqtū' and considering the nonauthority of the opinions of the companions and followers is another reason for the invalidity of the view of Suyūtī. After discussing the issues of Isnad, he has described the hadiths in various ways. Raising rhetorical issues and paying attention to the concepts of truth and permissibility and avoiding incarnation and appearances, combining conflicting hadiths as much as possible and counting examples of naskh, lack of fairness in explaining theological issues such as inheriting prophets and not benefiting Sufficient and faithful of the verses of the Qur'an in the explanation of hadiths are among the advantages and disadvantages of the method of Suyūtī's Fiq al- hadith.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muwata'
  • Tanwīr al-Ḥawālik
  • Mālik ibn Anas
  • Suyūtī
  • Fiqh al-Hadith
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آمدی، علی بن محمد، الاحکام فی الاصول الاحکام، بیروت: دار الکتب العربی، 1406ق.
    3. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب‌الحدیث و الأثر، بیروت: مکتبة العلمیه، 1399ق.
    4. ابن‌بابویه، محمد بن علی، الأمالی، قم: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه، ۱۴۱۷ق.
    5. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، 1404ق.
    6. ابن‌طاووس، علی بن موسی، الطرائف، قم: انتشارات خیام، 1371ق.
    7. ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، التمهید لما فی الموطأ من المعانی والأسانید، تحقیق مصطفى بن احمد العلوی و محمد عبدالکبیر البکری، المغرب: وزارة عموم الأوقاف والشؤون الاسلامیه، 1387ق.
    8. ابن‌فرحون، الدیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، تحقیق و تعلیق محمد احمدی ابوالنور، قاهره: دار التراث للطبع والنشر، 2011م.
    9. ابوالفرج اصفهانی، على بن الحسین، الأغانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، 1415ق.
    10. ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیه، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، 1428ق.
    11. ادلبی، صلاح‌الدین، منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی، بیروت: دار الافاق الجدیده، 1413ق.
    12. اعظمی، محمدمصطفی، منهج النقد عند المحدثین، ریاض: مکتبة الکوثر، 1410ق.
    13. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر، الطبعة الاولی، بیروت: دار طوق النجاة، 1422ق.
    14. بنکیران، فدوی، منهج النقد الحدیثی و تطبیقاته بین الائمة جلال الدین السیوطی و عبدالرئوف المناوی و احمد بن الصدیق الغماری، قاهره: عالم الکتب، 2011م.
    15. پاکتچی، احمد، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقR، 1392ش.
    16. الجبوری، ابوالیقظان عطیه، مباحث فی تدوین السنة المطهرة، قاهره: المطبعة العربیة الحدیثه، بی‌تا.
    17. جوابی، محمدطاهر، جهود المحدثین فی نقد المتن الحدیث النبوی الشریف، تونس: مؤسسات عبدالکریم بن عبدالله، بی‌تا.
    18. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفة علوم الحدیث، بیروت: دار الآفاق الجدیده، 1400ق.
    19. خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی معرفة الروایه، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1395ق.
    20. خلیل فراهیدی، ابن ‌احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرئی، ایران: مؤسسة دار الهجرة، 1409ق.
    21. دلبری، سید علی و مروی، هادی، «روش فهم حدیث از منظر شیخ بهایی در کتاب اربعین»، آموزه‌های حدیثی، شمارۀ 6، 1398ش، ص25ـ۴۶.
    22. دهلوی، شاه ولی‌الله، حجة الله البالغة، تحقیق سید سابق، بیروت: دار الجیل، 1426ق.
    23. ذهبی‌، شمس‌الدین، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت: بی‌نا، ۱۴۰۵ق.
    24. ربانی، محمدحسن، اصول و قواعد فقه ‌الحدیث، چ۲، قم: بوستان کتاب، 1387ش.
    25. زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، دمشق: دار الفکر، 1406ق.
    26. زرقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح الزرقانی علی موطأ الامام مالک، بیروت: دار الجیل، بی‌تا.
    27. سبکی، تاج‌الدین علی بن عبدالکافی، الابهاج فی شرح المنهاج، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1404ق.
    28. سلیمانی، داوود، روش‌شناسی نقد و فهم سنت، تهران: فرهنگ و دانش، 1385ش.
    29. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تنویر الحوالک شرح علی موطأ مالک، بیروت: دار الندوة الجدیدة، بی‌تا.
    30. شمالی، یاسر، مناهج المحدثین، عمان: نشر الجامعة الاردنیه، 1418ق.
    31. شهیدثانی، زین‌الدین علی ‌بن احمد، مسئلک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، بی‌تا.
    32. صبحی صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ترجمه و تحقیق عادل نادرعلی، قم: انتشارات اسوه، 1388ش.
    33. صدر، محمدباقر، فدک فی التاریخ، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
    34. صرفی، زهرا، «روش فهم حدیث در شرح اصول الکافی ملاصالح مازندرانی»، علوم حدیث، شمارۀ 42، 1385ش، ص118ـ۱۳۶.
    35. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: دار الکتب العلمیه، 1385ق.
    36. عتر، نورالدین محمد، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دار الفکر، 1418ق.
    37. عسکری، سیدمرتضی، نقش ائمه در احیای دین، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1382ش.
    38. عمری، محمدعلی قاسم، دراسات فی منهج النقد عند المحدثین، عمان: دار النفائس، 2000م.
    39. غروی نائینی، نهله، فقه الحدیث و روش‌های نقد متن، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1383ش.
    40. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، المستصفی فی علم الاصول، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1413ق.
    41. فتاحی‌زاده، فتحیه و افشاری، نجیمه، «روش فهم حدیث در وسائل الشیعه»، حدیث‌پژوهی، شمارۀ 4، 1389ش، ص67ـ۹۸.
    42. فخررازی، فخرالدین محمد، مفاتیح الغیب، بیروت: دار الفکر، 1410ق.
    43. قاضی عیاض، عیاض ‌بن موسی، ترتیب‌ المدارک و تقریب المسئلک، مغرب: مطبعة فضاله-المحمدیه، 1970م.
    44. کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، تحقیق محمدباقر محمودی، الطبعة الاولی، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
    45. مالک بن انس، الموطأ، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
    46. محمد ابوزهو، محمد، الحدیث و المحدثون، بیروت: دار الکتاب العربی، 1404ق.
    47. مدیرشانه‌چی، کاظم، تاریخ حدیث، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، 1377ش.
    48. مسعودی، عبدالهادی، روش فهم حدیث، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، 1384ش.
    49. مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تصحیح و تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1972م.
    50. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، الطبعة الرابعه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1370ش.
    51. معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: سمت، 1397ش.
    52. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، رسالة حول حدیث «نحن معاشر الانبیاء لا نورث»، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، بیروت: المطبعة دار المفید، 1414ق.
    53. مهدوی راد، محمدعلی و رفعت، محسن، «بررسی روش‌های ابن‌ابی‌الحدید»، حدیث‌پژوهی، شمارۀ 6، 1390ش، ص32ـ۷۸.
    54. واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411ق.