نقد انگاره ادراج زهری در حدیث فدک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته سطح سه رشته کلام امامیه، مؤسسۀ معارف اهل بیت، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد علوم حدیث-تفسیر اثری دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب و سطح چهار حوزه علمیه قم، قم، ایران

چکیده

از حقایق مسلّم تاریخ اسلام، غصب فدک و غضب حضرت زهراB بر ابوبکر و سخن نگفتن آن حضرت با وی تا زمان شهادت است. اما دیرزمانی نیست که شبهه‌ای با عنوان ادراج زهری در روایات مربوط به این غضب، از سوی برخی عالمان سلفی مطرح شده است که روایات غضب آن حضرت بر ابوبکر را از ادراجات زهری دانسته، آن‌ها را مردود اعلام می‌‌کنند. نوشتار حاضر به روش کتابخانه‌ای و با رویکردی تحلیلی در پی ارزیابی و پاسخ به این شبهه نگاشته شده است. یافته‌ها از آن حکایت می‌کند که برخلاف ادعاهای مطرح‌شده، عبارات غضب و هجران از ادراجات زُهری نیست و در غالب متون این روایات، ناقل ماجرای غضب و هجران، عایشه است و خبری از ادراج نیست. علاوه بر آن، ماجرای سخن نگفتن حضرت زهراB و غضب ایشان بر ابوبکر از طریق غیر زهری نیز نقل شده است. اضافه بر آن عالمان اهل ‌سنت ادراج در حدیث را عملی حرام و سبب ساقط شدن راوی از عدالت می‌دانند. همچنین این حدیث را از جمله احادیث دارای ادراج ذکر نکرده بلکه به محتوای آن اعتراف و سعی در توجیه غضب آن حضرت بر ابوبکر کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism of the Idea of Zuhrī's Idrāj in Hadith of Fadak

نویسندگان [English]

  • Ali Bajy 1
  • Yusuf Farshadnia 2
  • Mohamadjavad Haji Abolghasem Dolabi 3
1 A graduate of the third level of Imamiya theology, Ahl al-Bayt Institute of Education, Qom, Iran
2 M.A. student of Ulum Hadith-Tafsir Athari, University of Qom, Qom, Iran
3 Assistant Professor in Jurisprudential sects, University of Religions and Denominations and the fourth level of Qom Hawzah, Qom, Iran
چکیده [English]

Usurpation of Fadak and anger of Hazrat Zahrā (as) at Abu Bakr and not to talk with him until her martyrdom are certain facts in Islamic history. But it was not long ago that a doubt was raised by some Salafi scholars regarding the Zuhrī’s Idrāj in the traditions related to this anger. They look on the traditions of Fatima's anger at Abu Bakr as Zuhrī’s editing and declare them rejected. The present article is written in a library method and with an analytical approach in order to evaluate and answer this doubt. The findings indicate that, contrary to the claims, the expressions of anger and separation are not from Zuhrī’s editions, and in most of the texts of these traditions, the narrator of the story of anger and separation is 'Ayesha, and there is no editing. In addition to that, the story of Hazrat Zahrā (as) not speaking and her anger at Abu Bakr has also been narrated through non-Zuhrī. In addition, Sunni scholars believe that the Idrāj in the hadith is forbidden (ḥarām) and causes the narrator to fall from justice. Also, they did not mention this hadith as one of the hadiths with Idrāj, but they admitted to its content and tried to justify her anger at Abu Bakr.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hazrat Zahrā
  • Fadak
  • Zuhrī’s Idrāj
  • Traditions of Anger
  • Abu Bakr
  1.  

    1. ابن‌حنبل، ابوعبدالله احمد، العلل و معرفة الرجال، تحقیق وصی‌الله بن محمد عباس، الریاض: دار الخانی، 1422ق.
    2. ابن‌کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر قرشی، البدایة والنهایة، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، بی‌جا: دار هجر للطباعة والنشر والتوزیع والاعلان، ۱۴۲۴ق.
    3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چ۱، بیروت: صادر دار، ۱۴۱۰ق.
    4. ابوالمظفر شیبانی، یحیى بن هبیرة بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، تحقیق فؤاد عبدالمنعم أحمد، ریاض: دار الوطن، ۱۴۱۷ق.
    5. بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل جعفی، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، چ۱، بی‌جا: دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
    6. بهایی عاملی، محمد بن حسین، الوجیزه، ترجمۀ سید محمود مرعشی، بی‌جا: بی‌نا، ۱۴۰۷ق.
    7. بیهقی، حافظ ابوبکر احمد بن حسین، الاعتقاد والهدایة إلى سبیل الرشاد على مذهب السلف و أصحاب الحدیث، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، چ۳، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، ۱۴۰۱ق.
    8. ترمذی، محمد بن علی بن الحسن بن بشر، ابوعبدالله، سنن الترمذی، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۸م.
    9. ترمذی، محمد بن علی بن الحسن بن بشر، أبو عبدالله، سنن الترمذی، تحقیق ألبانی، ریاض، مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، بی‌تا.
    10. ذهبی، شمس‌الدین، الموقظة فی الحدیث، چ۲، حلب: مکتبة المطبوعات الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
    11. رحیلی، ابراهیم بن عامر بن علی، الانتصار للصحب والآل من افتراءات السماوی الضال، چ۳، عربستان-المدینة المنوره: مکتبة العلوم والحکم، ۱۴۲۳ق.
    12. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تدریب الراوی، بیروت: مکتبة الکوثر، ۱۴۱۵ق.
    13. شیخون محمد، عبدالحمید عبدالرازق، بلاغات ابن‌شهاب الزُّهْرِی وإدراجاته فی الکتب الستة، رسالة دکتوراه، قسم اللغة العربیة وآدابها شعبة الدراسات الاسلامیة کلیة الآداب، جامعة الاسکندریة - مصر، إشراف: أ. د/ ناهد أحمد شعراوی، د/ ماجدة أحمد سلیمان، ۱۴۳۸ق.
    14. طحان النعیمی، ابوحفص محمود بن أاحمد بن محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، چ۱۰، بی‌جا: مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، ۱۴۲۵ق.
    15. عاملی، زین‌الدین(شهید ثانی)، الرعایة فی علم الدرایه، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی العامه، ۱۴۰۸ق.
    16. عراقی، ابوالفضل زین‌الدین عبدالرحیم، ألفیة العراقی المسماة بـ: التبصرة والتذکرة فی علوم الحدیث، تحقیق الدائز الفریاطی، ریاض-عربستان: مکتبة دار المنهاج للنشر والتوزیع، ۱۴۲۸ق.
    17. عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی بن حجر شافعی، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس، چ۱، عمان: مکتبة المنار، ۱۹۸۳م.
    18. عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی بن حجر شافعی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق محب الدین الخطیب، بیروت-لبنان: دار المعرفة، ۱۳۷۹ق.
    19. عسقلانی، احمد بن علی بن حجر شافعی، القول المسدد فی الذب عن المسند للامام أحمد، قاهره: مکتبة ابن‌تیمیه، 1401ق.
    20. عینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، بیروت-لبنان: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    21. قرطبی، احمد بن عمر بن ابراهیم، المفهم لما اشکل من تلخیص مسلم، دمشق: دار ابن کثیر، ۱۹۹۶م.
    22. قسطلانی، احمد بن محمد بن ابى‌بکر بن عبدالملک، إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری، چ۷، مصر: المطبعة الکبرى الأمیریه، ۱۳۲۳ق.
    23. کرمانی، شمس‌الدین، الکوکب الدراری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۹۳۷م.
    24. کورانی، احمد بن اسماعیل بن عثمان بن محمد، الکوثر الجاری إلى ریاض أحادیث البخاری، چ۱، بیروت- لبنان: دار إحیاء التراث العربی، ۲۰۰۸م.
    25. مسلم نیشابوری، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    26. نمیری بصری، ابوزید عمر بن شبة، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جده-عربستان، طبع على نفقة: السید حبیب محمود أحمد، ۱۳۹۹ق.
    27. نووی شافعی، محیی‌الدین ابوزکریا یحیى بن شرف بن مر بن جمعة بن حزام، شرح النووی علی صحیح مسلم (المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج)، چ۲، بیروت-لبنان: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۲ق.
    28. هَرَری شافعی، محمد الأمین بن عبدالله أُرَمی، الکوکب الوهاج شرح صحیح مسلم (الکوکب الوهَّاج والرَّوض البَهَّاج فی شرح صحیح مسلم بن الحجاج)، تحقیق گروهی از پژوهشگران به سرپرستی پرفسور هاشم محمدعلی مهدی، چ۱، مکه مکرمه-عربستان: دار المنهاج؛ دار طوق النجاة، ۱۴۳۰ق.