شبکۀ مضامین مرتبط با ولایت امام علی مبتنی بر تحلیل مضمون احادیث کتاب کفایة الاثر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 کارشناس‌ارشد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

از جمله کتب حدیثی مغفول واقع‌شده در طول تاریخ اسلام، کتاب کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر است که هم‌زمان با عصر تألیف کتب اربعۀ شیعه نوشته شده است. خزاز رازی که از جمله محدثان برجستۀ قرن چهارم هجری است، به‌منظور اثبات امامت و وصایت اهل‌ بیتk در این کتاب اقدام به جمع‌آوری احادیث به ترتیبی خاص نموده که نشان می‌دهد گویا مخاطبان اولیه‌اش، مخالفان مذهب شیعۀ اثناعشری بوده‌اند. از آنجا که برخی عالمان در طول تاریخ، احادیث این کتاب را تضعیف کرده و به آن توجه جدی نداشته‌اند، در این مقالۀ پژوهشی تلاش شده است به‌منظور اعتبارسنجی متنی و محتوایی احادیث، با استفاده از روش «تحلیل مضمون» به استخراج مضامین و مقوله‌های کلیدی احادیث این کتاب پرداخته و ضمن استخراج شبکۀ مضامین احادیث کتاب، مؤیدات تمامی مضامین مطرح از منابع معتبر مثل قرآن کریم و دیگر کتب حدیثی بیان شود. شبکۀ مضامین استخراج‌شده از تحلیل مضمونی احادیث بیانگر رابطۀ محوری ولایت با توحید، نبوت پیامبر، تقوای الهی، تسلیم حق بودن، ایمان و حقیقت عبادت است. مهم‌ترین مقوله‌های طبقه‌بندی‌شده از شبکۀ مضامین نیز وصایت، ولایت، امامت و وارث بودن امام علیR بعد از پیامبر اکرم2 است. از آنجا که تأیید محتوای این کتاب نقش مهمی در اعتبارسنجی متنی و معرفی مجدد آن در جامعۀ اسلامی دارد، ضرورت انجام این پژوهش و کاربردی بودن آن مشخص می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Network of Concepts Related to the Imamat of Imam Ali (as) Based on Thematic Analysis of Traditions in the Book "Kifāyat al-Athar"

نویسندگان [English]

  • Mohammad EtratDoost 1
  • Mostafa Ghahari 2
1 Assistant Professor in Theology and Islamic Studies, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
2 M.A. of Ulum Quran and Hadith, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Among the hadith works that have received less attention in the history of Islam is the book "Kifāyat al-Athar fī Naṣ 'lā al-a'immat al-athnā 'ashar". Khazāz Rāzī wrote this book during the period of writing the four Shia hadith books. He is one of the hadith scholars of the 4th century AH, who collected hadiths in this book with the aim of proving the imamate and the succession of Ahl al-Bayt (as) in a special order that shows that her primary audience were the opponents of the Twelver Shia religion. However some scholars have weakened the hadiths of this book and have not paid serious attention to it, bu in this article, an attempt has been made to use the thematic analysis method in order to validate the text and content of the hadiths of the book. Therefore, while extracting the network of themes of its hadiths, the proofs of all themes have been stated from reliable sources such as the Holy Quran and other hadith books. The results of the research show the pivotal relationship of imamate with monotheism, Prophecy, divine piety, submission to the truth, faith and the truth of worship. The most important categories classified from the theme network are Viṣāyat, Vilāyat, imamate and being the heir of Imam Ali (as) after the Prophet of Islam (pbuh). Since verifying the content of this book plays an important role in textual validating and re-introducing it in the Islamic society, the necessity of this research and its applicability is determined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (as)
  • Vilāyat
  • Viṣāyat
  • Thematic Analysis
  • Kifāyat al-Athar
  1. قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1378ش.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، الامالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
  3. ـــــــ ، التوحید، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1398ق.
  4. ـــــــ ، الخصال، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1362ش.
  5. ـــــــ ، عیون اخبار الرضاR، تهران: نشر جهان، 1378ق.
  6. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب‏، قم: نشر علامه، 1379ق.
  7. ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، 1409ق.
  8. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم: دار الکتب الاسلامیة، 1371ش.
  9. حکیمی، محمدرضا، الحیاة، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1380ش.
  10. خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصّ على الائمة الاثنی عشر، قم: بیدار، 1401ق.
  11. درخشه و دیگران، «تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای»، جستارهای سیاسی معاصر، شمارۀ 3، 1394ش، ص37ـ53.
  12. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج على أهل اللجاج‏، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
  13. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف اشرف: مکتبة الحیدریة، 1385ق.
  14. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم: دار المعارف الاسلامیة، 1411ق.
  15. ـــــــ ، الامالی، قم: دار الثقافة، 1414ق.
  16. ـــــــ ، الرجال، قم: جامعه مدرسین، 1373ش.
  17. ـــــــ ، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الاصول‏، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی‏، 1420ق.
  18. عابدی جعفری، حسن و دیگران، «تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، شمارۀ 10، 1390ش، ص151ـ157.
  19. عترت‌دوست و دیگران، «شبکۀ مضامین عوامل ایجاد فقر در جامعه اسلامی از منظر آیات قرآن و احادیث اهل‌ بیتk»، مطالعات قرآن و حدیث، شمارۀ 27، 1398ش، ص145ـ165.
  20. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب، 1404ق.
  21. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  22. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، 1410ق.
  23. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  24. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین، 1365ش.
  25. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏، قم: الهادی، 1405ق.
  26. Braun, V. & Clarke, V., "Using thematic analysis in psychology", Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, 2006, P. 80-101.