تجزیه و تحلیل اسناد تفسیر منسوب به امام حسن عسکری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

تفسیر امام حسن عسکریR از جهات مختلفی همچون «تاریخ تألیف»، «انتساب به مؤلف»، «اسناد کتاب» و از همه مهم‌تر، «محتوای کتاب»،‌ مناقشه‌آمیز است و مورد نقد برخی اندیشمندان قرار گرفته است. با توجه به این مناقشات، به‌ویژه مشکوک بودن انتساب تفسیر به امام حسن عسکریR، لازم می‌نماید این تفسیر از ابعاد گوناگونی بررسی شود، که یکی از آن‌ها اسناد تفسیر است تا دانسته شود کل اسناد تفسیر چگونه‌اند؟ آیا اسناد متعدد تفسیر یکسان‌اند؟ نسبت اسناد تفسیر به اصالت انتساب چگونه است؟ پژوهش حاضر با روشن تحقیق کتابخانه‌ای در منابع چاپی و نسخ خطی، ضمن گزارش شکلی اسناد تفسیر، به بررسی آن‌ها پرداخته است؛ تا وضعیت کل اسناد تفسیر را برای پژوهشگران، در دسترس و قابل تحلیل نماید. تفسیر عسکری چند دسته اسناد دارد که با تجزیه و تحلیل تمامی آن‌ها مشخص شد که نام «حسن بن علی» در تفسیر عسکری و نیز روایات منقول از آن، ناصر اطروش است؛ یعنی اسناد این تفسیر، طی قرون گذشته و در مراحل مختلف نسخه‌برداری و نقل‌، تغییراتی کرده است به‌طوری که از یک شخصیت مذهبی‌تاریخی زیدی‌مذهب، یعنی حسن بن علی عسکری اطروش، به یک شخصیت امامی مذهبی، یعنی امام یازدهم شیعیانR بدل شده‌اند. نتیجه اینکه کتاب تفسیر عسکری کنونی، از ناصر کبیر اطروش است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study and Analysis of Sanads of the Commentary Attributed to Imam Hasan 'Askarī (as)

نویسنده [English]

  • Kazem Ostadi
M.A of Ulum Quran and Hadith, University of Quran and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

The commentary of Imam Hasan 'Askarī (as) is controversial in various aspects such as “date of compiling”, "attribution to the author", "its sanads" and most importantly, "it’s content", that has been criticized by researchers. Accordingly, it is necessary to examine it in various dimensions, especially its suspicious attribution to Imam Hasan 'Askarī (as), i.e. its Isnad; Then, the following questions will be answered: How are all of its sanads? Are the multiple sanads the same? What is the ratio of Isnad to the originality of the attribution? This research studies and examines its Isnad based on a library method through printed sources and manuscripts in order to make the status of the entire commentary’s sanads accessible and analyzable for researchers. Analysis of the several categories of the commentary’s sanads proves that the name of “Hasan ibn Ali” in 'Askarī's commentary and the traditions narrated from him is Nāṣir Aṭrūsh. That is, the sanads of this commentary have been changed over the centuries and at different stages of scribing and transmitting; So that they have been changed from a Zaidi religious-historical figure, i.e. Hasan ibn Ali 'Askarī Aṭrūsh, to a religious Imami figure, i.e. the Shiite 11th Imam (as). As a result, the current book of 'Askarī Tafsir belongs to Nāṣir Kabīr Aṭrūsh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commentary of Imam Hasan 'Askarī (as)
  • Hasan ibn Ali
  • Nāṣir Aṭrūsh
  • Sheykh Ṣadūq
  • Book of al-Iḥtijāj

مراجع

  1.  

    1. آملی، اولیاءاله، تاریخ رویان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348ش.
    2. ابن‌ابی‌جمهور، محمد، عَوالی اللّئالی، قم: سید الشهداءR، 1403ق.
    3. ابن‌اسفندیار، محمد، تاریخ طبرستان، به‌کوشش آشتیانی، تهران: بی‌نا، ۱۳66ش.
    4. ابن‌رازی، جعفر بن احمد قمی، جامع الاحادیث، تهران: اسلامیه، 1369ق.
    5. ابن‌‌شهر آشوب، محمد بن‌علی، معالم العلماء، نجف: المطبعة الحیدریة‌، بی‌تا.
    6. ــــــــ ، مثالب النواصب، بغداد: المخطوطات العربیه، 1436ق.
    7. ــــــــ ، متشابه القرآن و مختلفه، قم: دارالبیدار للنشر‌، 1369ق.
    8. ــــــــ ، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم: علامه. نیز: همان(۱۳۷۶ق)، نجف: الحیدریة، ۱۳۷9ق.
    9. ابن‌عنبه، جمال‌الدین احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، قم: مؤسسۀ انصاریان، 1417ق.
    10. ابن‌غضائری، احمد بن الحسین، رجال ابن الغضائری، بکوشش جلالی، قم: دارالحدیث، 1422ق.
    11. ابن النّدیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تعلیق ابراهیم رمضانی، بیروت: دار المعرفة، 1417ق.
    12. استادی، کاظم، «بحثی دربارۀ تفسیر امام حسن العسکریR»، نور علم، شمارۀ ۱۳، ۱۳۶۴ش، ص۱۱۸ـ۱۳۶.
    13. استادی، کاظم، «معرفی آثار قرآنی ناصر للحق اطروش با تأکید بر تفسیر او»، مطالعات ایرانی ـ اسلامی، د10، ش1، 1399ش، ص80ـ112
    14. استادی، کاظم، «معرفی و بررسی کهن‌ترین نسخۀ خطی تفسیر منسوب به امام حسن عسکریR» هفت آسمان، ش83، 1401ش[الف]، ص۳۱ـ۵۹.
    15. استادی، کاظم، «بازشناسی مؤلف تفسیر منسوب به عسکری»، علوم قرآن حدیث، ش109، 1401ش[ب]، ص240ـ260.
    16. استادی، کاظم، «در جستجوی ابوجعفر الحسینی المرعشی»، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1401ش[پ].
    17. استادی، کاظم، «تجزیه و تحلیل محتوای داستان‌های راویان تفسیر منسوب به امام حسن عسکریR»، مطالعات ایرانی ـ اسلامی، دورۀ 12، شمارۀ 2، 1401ش[ت]، ص180ـ210.
    18. بلاغی، محمدجواد، آلاء الرّحمن ‎فی ‎تفسیرالقرآن، قم: مکتبه ‎الوجدانی، بی‌تا.
    19. پاکتچی، احمد، دانشنامه بزرگ اسلامی(حسن عسکری ع)، ج20، تهران: دائرة المعارف اسلامی، 1391ش.
    20. تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
    21. حر عاملی، وسائل الشیعة، قم: آل‌البیتR.، ١٤١٦ق.
    22. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، قم: الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
    23. میرداماد، محمد باقر، شارع النجاة، تهران: جمال‌الدین میرداماد، 1397.
    24. درایتی مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران، تهران: کتابخانه ملی، 1391ش.
    25. رحمتی، محمدکاظم، زیدیه در ایران، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، 1392ش.
    26. زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، المحقق إبراهیم، بیروت: دارإحیاء، ۱۳۷۶ق.
    27. شعرانی، ابوالحسن، پژوهش های قرآنی علامه شعرانی، قم: بوستان‌ کتاب، 1386ش.
    28. شوشتری، محمدتقی، الاخبار الدخیلة، تهران: الصدوق، 1401ق.
    29. صالح، صبحی ابراهیم، مباحث فی علوم القرآن، قم: الرضى، 1372ق.
    30. صدوق، محمد بن علی بابویه، التوحید، چاپ حسینی، قم: بی‌نا، 1357ش.
    31. ــــــ ، صفات الشیعه، تهران: اعلمی، 1362ش.
    32. ــــــ ، الأمالی، تهران: کتابچی. نیز: همان، بی‌تا، تهران: البعثة، 1376ش.
    33. ــــــ ، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۷۹ق.
    34. ــــــ ، خصال، تهران: مکتبة الصدوق، 1389ق.
    35. ــــــ ، عیون اخبار الرضاR، نجف: الحیدریة، 1390ق. نیز: همان، تصحیح لاجوردی، تهران: جهان، بی‌تا.
    36. ــــــ ، من لا یحضره الفقیه، قم: نشر اسلامی، ١٤١٣ق. نیز: همان، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
    37. ــــــ ، علل الشرایع، قم: مکتبة الداوری، بی‌تا.
    38. طبرسی، (منسوب به) أحمدبن علی، الاحتجاج، تعلیق الخرسان، نجف: النعمان، 1386ق.
    39. طبری، (منسوب به) محمد بن جریر، دلائل الامامة، تهران: بعثت، 1415ق.
    40. عسکری، حسن، التفسیر الامام العسکری، تحقیق ابطحی، قم: بی‌نا، 1409ق.
    41. علم‌الهدی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، تحقیق مرکز البحوث، تهران: رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
    42. علیزاده، رجبعلی، «میراث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ناصر اُطروش در دیلمان، گیلان و طبرستان»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال پنجاهم، شمارۀ 2، 1396ش، ص209ـ231.
    43. قمى، على بن ابراهیم‌، تفسیر القمی‌، محقق جزائرى، قم: دارالکتاب‌، 1404ق.
    44. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، قم: دارالذخائر، 1410ق.
    45. لطفی، مهدی، «سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکریR»، مطالعات قرآن و حدیث، سال اول، شمارۀ 1، 1386ش، ص۱۲۹ـ۱۴۴.
    46. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: الرسالة و دارالاحیاء، ۱۴۰۳ق.
    47. موسوی تنیانی، سیداکبر، «بررسی انتقادی دیدگاه‌ها دربارۀ مذهب ناصر کبیر و خاندان او»، تاریخ اسلام، س16، ش2، 1394ش، ص۵۵ـ۸۶.
    48. موسوی‌نژاد، سیدعلی، مجموعه مقالات همایش ناصر کبیر، تهران: مجمع‌جهانی اهل بیتR.، 1392ش.
    49. ناظمی، ربابه و معارف، مجید، «تبارشناسی روایات تفسیر العسکری و تأثیر آن بر اعتبارسنجی تفسیر»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، دورۀ 12، ش23، 1397ش، ص۳۹ـ۷۳
    50. نفیسی، شادی، «تفسیر منسوب به امام حسن عسکریR در بررسی علامه شوشتری»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال اول، ش6، 1385ش، ص۹۱ـ۱۱۴.
    51.  
    52. هاشمی، فاطمه، بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکریR، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1385ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار