روش فهم و تبیین روایات در دو شرح عقل‌گرا و نقل‌گرای ملاصدرا و مجلسی بر کافی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

هریک از شارحان حدیث با رویکرد خاصی به تبیین روایات پرداخته‌اند. از این میان می‌توان به دو رویکرد عقل‌گرایی فلسفی و نقل‌گرایی اشاره کرد. برای شناخت بهتر تأثیر این دو رویکرد در روش فهم و تبیین روایات، لازم است که آن‌ها را مورد مطالعه قرار داد. برای این منظور در این پژوهش با روش مقایسه‌ای، به مطالعۀ موردی شروح دو اندیشمند تأثیرگذار عصر صفوی (ملاصدرا و محمدباقر مجلسی) بر کتاب کافی پرداخته شده است. نتیجه اینکه گاهی نگرش منطقی و فلسفی ملاصدرا در تبیین معنای لغات تأثیرگذار بوده است. همچنین در مواردی که بحث صرفی به اختلاف در معنا منجر می‌شده، مجلسی به آن موارد، بیشتر توجه نشان داده است. در مباحث نحوی نیز به نظر می‌رسد هرچند ملاصدرا به این مباحث توجه دارد، اهتمام مجلسی به این مباحث بیشتر است. در استناد به روایات، منبع روایت برای ملاصدرا اهمیت خاصی ندارد، ولی برای مجلسی دارای اهمیت است. برخلاف ملاصدرا، مجلسی در شرح بخش اصول کافی، بسیار از دیگر شروح کافی بهره برده و تکیۀ وی بر آن‌ها به‌نحو شگرفآوری بسیار است. مجلسی هرچند در برخی موارد درخصوص فلسفه و تصوف موضع‌گیری منفی از خود نشان داده، گاهی در شرح خود، به نقل اقوال فلاسفه و عرفا پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The method of understanding and explaining hadiths in the two rationalistic and transmitivistic commentary of Kāfī by Mullā Ṣadrā and Majlisī

نویسنده [English]

  • Mohammad Mahdi Farrahi
PhD. of Quran and Hadith Sciences, Farabi Campus, University of Tehran. Qom: Iran
چکیده [English]

Accepted: 11/01/2022
Introduction
Hadith is one of the important sources for understanding and knowing about different aspects of Islam. Hadith, like many other texts, needs explanation and interpretation, that's why scholars have been explaining it for a long time. Each of the hadith commentators has explained the hadiths with a special approach. Among these, we can mention two approaches, philosophical rationalism and transmitivism. In the Safavid era, some hadith commentators used these two approaches to explain hadiths. To better understand the effects of these two approaches in the method of understanding and explaining traditions, it is necessary to study them.
Materials and Methods
In this study, we use a comparative method to study the commentaries of two influential thinkers of the Safavid era, namely Mullā Ṣadrā and Muhammad Bāqir Majlesī, who are respectively a rationalist philosopher and a transmitivistic scholar, on the book Kāfī.
Results and Discussion
The result of this study shows that although there is no significant difference between Mullā Ṣadrā and Majlisī in explaining the meaning of words, in some cases, Mullā Ṣadrā's logical and philosophical view has been influential in his explanation of words. In morphological topics Even though Mullā Ṣadrā has paid attention more than Majlisī in some cases, but in cases where the discussion led to a difference in meaning, Majlisī has paid more attention to those matters than Mullā Ṣadrā. This difference between Mullā Ṣadrā and Majlisī is due to their attitude in explaining hadiths; Explaining that Mullā Ṣadrā often explains traditions with one aspect and does not tend to mention different aspects, but unlike him, Majlisī is very attentive in mentioning different aspects. In the topics of syntax Even though Mullā Ṣadrā pays attention to these topics, the Majlisī's attention to these topics is more than his. Perhaps one of the reasons for Majlisī's greater attention to these topics is his attention to different aspects of meaning in tradition, because as we have said, Majlisī is interested in mentioning different aspects of meaning in traditions, and different aspects of syntax sometimes lead to different aspects of meaning in tradition. In some cases, when Majlisī discussed syntax and Mullā Ṣadrā did not discuss syntax, or on the contrary, Mullā Ṣadrā discussed syntax but Majlisī did not discuss it. It is possible that there is a reason for taste. Another reason why Majlisī paid more attention to the discussion of syntax than Mullā Ṣadrā could be that Mullā Ṣadrā was more interested in explaining the content of the tradition and did not consider the discussion of syntax very important to him. Another possible reason is that Majlisī, influenced by some other interpretations of Kāfī, raised some syntactical debates and his attention to some syntactical debates is a result of this. Another point worth noting is that the source of tradition is not particularly important for Mullā Ṣadrā, but it is important for Majlisī. It seems that Mullā Ṣadrā's rationalism and mysticism and Majlisī's transmitivism have been influential in giving importance to the source of the traditions they cite, and it is as if for Mullā Ṣadrā that there is a reasonable aspect of the tradition in his opinion is enough for him to cite it, but for Majlisī, who is a transmitter, the source of the tradition is important and he was more careful in narrating the traditions. The reason for this state of tradition of Mullā Ṣadrā may be attributed to this tolerance in quoting from various sources, and the other is his lack of mastery over Shia traditions. Another point worth noting is that Mullā Ṣadrā used a lot of other works, with or without citing; But there is no trace of his benefiting from the explanations and margins that were written before him on Kāfī. Unlike Mullā Ṣadrā, Majlisī used a lot of other Kāfī commentaries in his explanation of Kāfī principles, and his reliance on them is surprisingly high. Also, it can be said that Mullā Ṣadrā quotes other people's words along the path of his own thought system, but Majlisī does not follow a particular coherent thought system, and sometimes quoting other people's words is centered for him. Majlisī is cautious and mentions various aspects in explaining hadiths, but unlike him, Mullā Ṣadrā explains the hadiths with a decisive statement and usually explains the traditions with only one aspect, and even if from others, what with reference and even if he quotes without reference, it is usually based on one aspect in the way of explaining the tradition.
Conclusion
Mullā Ṣadrā is from philosophy and mysticism and has used them in his commentary, but Majlisī does not have an optimistic view of philosophers and opposes them. However, Majlisī has quoted and used some sayings of philosophers in his description. Majlisī also disagrees with the Sufis, however, he also quotes from them. Investigations show that Majlisī was not against the principle of mysticism, but he was against some deviations. Another point is that although Majlisī did not oppose the principle of mysticism, but contrary to Mullā Ṣadrā's description of the principles of Kāfī, the talk of discovery, intuition and mysticism and their defense is not prominent in “Mir'āt al-‘uqūl”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophical Rationalism
  • Transmitivism
  • Commentary of Uṣūl of al-Kāfī
  • Mir'āt al-‘uqūl
ابن‌أبی‌الحدید، ع.‏ (1404ق). شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید. به ‌کوشش م. ابراهیم. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
ابن‌بابویه، م. (1378ق). عیون اخبار الرضاt. به ‌کوشش م. لاجوردی. تهران: نشر جهان.
ــــــــ (1385ش). علل الشرایع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
ــــــــ (1403ق). معانی الأخبار. به ‌کوشش ع. غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی‌.
ابن‌اثیر جزری، م. (1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. به ‌کوشش م. طناحی. قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌میثم، م. (1362ش). شرح نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر الکتاب.
استادی، ر. (1378ش). ده نکته دربارۀ شرح اصول کافی ملاصدرا، علوم حدیث، شمارۀ 13، ۷ـ۴۱.
پاکتچی، ا. (1383ش). اندیشۀ فقهی ابن‌ابی‌عقیل و مکتب متکلمان متقدم امامیه. مقالات و بررسیها، شمارۀ 76، ۳۳ـ۵۳.
جوهری، ا. (1407ق). الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة. به ‌کوشش ا. عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
جیلانی، ر. (1429ق). الذریعة الی حافظ الشریعة. به ‌کوشش محمدحسین درایتی، قم: دارالحدیث.
دشتی، ع. (1390ش). بررسی روش فقه‌الحدیثی ملاصدرا در کتاب شرح اصول کافی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علی دشتی. دانشگاه رازی.
ربانی، م. (1383ش). اصول و قواعد فقه الحدیث. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
رستگار، پ.، قاسم‌پور، م.، و صابری، م. (1397ش). تبارنامه روایت "ما رأیت شیئاً الا و رأیت الله فیه" و برداشت‌های عرفا از آن. مطالعات عرفانی، شمارۀ 27، ۸۷ـ۱۱۲.
شریف شیرازى (آصف شیرازى)، م. (1430ق). الکشف الوافی فی شرح اصول الکافی. به ‌کوشش ع. فاضلی، قم: دارالحدیث.
شیخ بهایى، م. (1431ق). الاربعون حدیثا. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
صدرالدین شیرازی، م. (1383ش). شرح أصول الکافی‌. به ‌کوشش م. خواجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی‌.
ــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخر رازی، م. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فرهی، م. (1399ش). بررسی تطبیقی عقل‌گرایی و نقل‌گرایی در تبیین و نقد احادیث؛ مطالعۀ موردی شرح اصول الکافی ملاصدرا و مرآة العقول علامه مجلسی. رسالۀ دکتری. دانشگاه تهران.
فیروزآبادی، م. (1426ق). القاموس المحیط، به‌ کوشش مکتب تحقیق التراث فی مؤسسة الرسالة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
فیض کاشانى، م. (1406ق).‏ الوافی. اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علىt‏.
قزوینی، م. (1429ق). صافی در شرح کافی. به ‌کوشش م. درایتی و ح. احمدی جلفایی، قم: دارالحدیث.
کلینی، م. (1407ق). الکافی. به ‌کوشش ع. غفاری و م. آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مازندرانی، م. (1382ق). شرح الکافی. به ‌کوشش ا. شعرانی. تهران: المکتبة الاسلامیة.
مجلسی، م. (1403ق). بحار الأنوار. به‌ کوشش جمعی از محققان‌. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
ــــــــ (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌. به ‌کوشش ه. رسولی محلاتی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ــــــــ (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. به‌ کوشش م. رجایی، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ــــــــ (1423ق). زاد المعاد. به ‌کوشش ع. اعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
مسعودی، عبدالهادی (1384ش). روش فهم حدیث. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و دانشکدۀ علوم حدیث.
معرفت، م. (1378ش). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسۀ فرهنگی تمهید.
میرابوالحسنی، ر. (1386ش). روش‌شناسی حدیثی علامه مجلسی‡ در مرآة العقول (بخش اصول کافی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
میراحمدی سلوکروئی، ع. (1389ش). روش‌شناسی شرح صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) بر اصول کافی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
نائینی، ر. (1382ش). الحاشیة علی اصول الکافی. به ‌کوشش م. درایتی، قم: مؤسسۀ علمی‌فرهنگی دارالحدیث.
ورام بن أبی‌فراس، م. (1410ق). مجموعۀ ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر). قم: مکتبة فقیه ابن‌ابی‌الحدید.
هادیان، ع. (1378ش). جلوه‌های حدیث در تفسیر صدرالمتألهین. علوم حدیث، شمارۀ 13، ۴۲ـ۷۰.
همامی، ع.، و کرباسچی، م. (1391ش). بازشناسی منابع حدیثی اسفار ملاصدرا. پژوهش‌های قرآن و حدیث، ۴۵ (۲)، ۱۴۲ـ۱۵۹.
References
Dashti, A. (2018). Review of Mulla Sadra's jurisprudence-al-hadith method in the book Sharah Usul Kāfī. Master's thesis. Razi University. (In Persian).
Faiz Kashani, M. (1985). Al-Wafi. Isfahan: Library of Imam Amir al-Mu'minin Ali, peace be upon him. (In Persian).
Fakhr Razi, M. (1999). Mufatih al-Ghaib. Beirut: Dar Ahyaya al-Trath al-Arabi. (In Persian).
Farrhi, M. (2019). Comparative study of rationalism and narrativeism in the explanation and criticism of hadiths; A case study on the description of the principles of al-Kāfī by Mulla Sadra and the Mer'aat Al-Oghoul by Allameh Majlesi. PhD Thesis. University of Tehran. (In Persian).
Firouzabadi, A. (2005). Al-Qamous al-Muhait. by the efforts of the Heritage Research School at Al-Risala Foundation. Beirut: Al-Risala Foundation. (In Persian).
Hadian, A. (1999). Effects of Hadith in the Interpretation of Sadr al-Mut'alahin. Science of Hadith, No. 13, 42-70. (In Persian).
Hemami, A., & Karbaschi, M. (2013). Recognition of hadith sources of Isfar Mulla Sadra. Qur'an and Hadith Researches, 45 (2), 143-159. 10.22059/JQST.2013.30572. (In Persian).
Ibn Abi al-Hadid, A. (1983). The description of Nahj al-Balaghah by Ibn Abi al-Hadid. with the efforts of M. A. Ibrahim. Qom: Ayatollah al-Marashi al-Najafi library. (In Persian).
Ibn Athir Jazri, M. (1988). Al-Nahaye Fi Gharib Hadith and Al-Athar. by M. M. Qom: Ismailian Press Institute. (In Persian).
Ibn Baboyeh, M. (1958). Ayun Akhbar al-Reza, peace be upon him. by M. Lajurdi. Tehran: Jahan Publishing House. (In Persian).
Ibn Baboyeh, M. (2006). The Causes of Al-Shar'ee. Qom: Davari Bookstore. (In Persian).
Ibn Babuyeh, M. (1982). Ma'ani al-Akhbar. by A.A. Ghafari. Qom: Islamic Publications Office. (In Persian).
Ibn Maytham, M. (1983). Commentary on Nahj al-Balagha. Tehran: Al-Kitab Publishing House. (In Persian).
Jilani, R. (2008). al-Dhari'a al-Hafiz al-Sharia. by the efforts of Muhammad Hossein Daraiti. Qom: Dar al-Hadith. (In Persian).
Johari, A. (1986). Sahaha Taj al-Lagha and Sahaha al-Arabiya, with the effort of Ahmad Abdul Ghafoor Attar. Beirut: Dar Al Alam for the Muslims.
Kilini, M. (1986). Al-Kāfī, with the efforts of A. A. Ghafari & M. Akhundi. Tehran: Dar al-Katb al-Islamiyyah. (In Persian).
Majlesi, M. (1983). Mer'aat Al-Oghoul fi Sharh Akhbar Al-Ar-Rosoul. by H. Rasouli Mahalati. Tehran: Dar al-Katb al-Islamiyyah. (In Persian).
-------------. (1985). Muladh al-Akhyar fi Fahm Tahdhib al-Akhbar. by M. Rajaee. Qom, Aye Allah Murashi Najafi Library. (In Persian).
-------------. (2002). Zad al-Ma'ad. by the efforts of Alauddin Al-Alami. Beirut: Al-Aalami Institute. (In Persian).
-------------.  (1982). Bihar al-Anwar. by the efforts of a group of researchers. Beirut: Dar Ihya al-Tarath al-Arabi. (In Persian).
Marafet, M. (1999). Tafsir and Mafsaran. Qom: Tahmhid Cultural Institute. (In Persian).
Masoudi, A. (2005). The Method of Understanding Hadith. Tehran: Organization for the Study and Compilation of Humanities Books of Universities (Samt) and Faculty of Hadith Sciences. (In Persian).
Mazandarani, M. (1962). Sharh al-Kāfī. by A. Shearani. Tehran: Al-Maktabeh al-Islamiya. (In Persian).
Mirabolhosni, R. (2007). Allameh Majlesi's Hadith Methodology (RA) in the Mer'aat Al-Oghoul (Sufficient Principles Section). Master's Thesis. Tarbiat Modares University. (In Persian).
Mirahmadi Sulukroui, A. (2009). Methodology of Sadr al-Din Shirazi's Commentary on Sufficient Principles. Master's Thesis. Mer'aat Al-Oghoul. Tarbiat Modares University. (In Persian).
Naini, R. (Mirza Rafi'a) (2003). Alhashiya Ali Usul al-Kāfī. by M. H. Daraiti. Qom: Dar al-Hadith Scientific and Cultural Institute. (In Persian).
Ostadi, R. (1919). Ten points about Mulla Sadra's "Explanation of Sufficient Principles". Hadith Science, No. 13, 7-41. (In Persian).
Paktachi, A. (2013). Ibn Abi Aqeel's jurisprudential thought and the school of advanced theologians of the Imamiyyah. Articles and reviews, No. 76, 33-53. (In Persian).
Qazvini, M. (2008). Safi in Sahr Kāfī. with the efforts of M. H. Daraiti & H/ Ahmadi Jolfa'i. Qom: Dar al-Hadith. (In Persian).
Rabbani, M. (2004). Principles and Rules of Hadith Jurisprudence. Qom: Book Garden Institute of Qom. (In Persian).
Rastgar, P., Qasempoor, M., & Saberi, M. (2017). The genealogy of the tradition "Ma Raiyat Shi'a Ela and Raiyat Allah Fiye" and the mystics' interpretations of it. Erfani Studies, No. 27, 87-112. (In Persian).
Sadr al-Din Shirazi, M. (2004). Explanation of the principles of Al-Kāfī, by Mohammad Khajawi. Tehran: Institute of Cultural Studies and Research. (In Persian).
-------------. (1981). Al-Hikmah Al-Mu'taaliyyah fi al-Asfar al-Uqliyyah al-Arba'ah. Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. (In Persian).
Sharif Shirazi, M. (Asif Shirazi). (2008). Al-Kashf al-Wafi fi Sharh Usul al-Kāfī. by A. Fazli. Qom: Dar al-Hadith. (In Persian).
Sheikh Baha'i, M.  (2009). al-Arbaun Haditha. Qom: the community of teachers of the seminary of Qom. (In Persian).
Waram bin Abi Firas, M. (1989). Waram collection (Tanbiyyah al-Khwatar and Nazhah al-Nawazir). Qom: Ibn Abi al-Hadid school of jurisprudence. (In Persian).